Оғамдық қауіпсіздікке қарсы қылмыстардың түрлері 4 страница
Аңшылық қарулар: а) ойық ұңғылы атыс каруы; б) тегіс ұңғылы, оның ішінде ойық бәлігінің ұзындығы 140 милиметрден аспайтын атыс қаруы; в) аралас ойық және тегіс ұңғылы), оның ішінде алмалы-салмалы және жиналмалы ойық ұңғылы атыс каруы; г) үрлемелі қуаты 25 Дж-дан аспайтын пневматикалық қару; д) сұқпа суық қару; и) белгі беретін қару.
Қызметтік қаруға мемлекеттік органдардың мемлекеттік қызмет туралы заңға сәйкес қызметі мемлекеттік қызметшілердің жоғары және бірінші санаттарына жатқызылған лауазымды адамдарының, Қазақстан Республикасы Парламенті депутаттарының, судьялардың, прокурорлардың жеке басының, сондай-ақ ұйымдардың оларға заңмен жүктелген немесе өз жарғыларында (ережелерінде) көзделген, азаматтардың өмірі мен денсаулығын, меншікті қорғау, қоршаған орта объектілерін және табиғи ресурстарды, бағалы және қауіпті жүктерді, арнаулы корреспонденциялардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында пайдалануға арналған қару жатады. Қызметтік қаруға қысқа ұңғылы тегіс және ойық ұңғылы атыс қаруы, сондай-ақ ұзын ұңғылы тегіс және ойық ұңғылы қару жатады. Қызметтік қару түйдектете оқ атуды болғызбауы тиіс. Қызметтік қару патрондары Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарт талаптарына сай болуы кажет.
Газды қару — қолданылуы көз жасын ағызатын немесе тітіркендіргіш заттарды пайдалануға негізделген қару; Электрлі қару — қолданылуы электр зарядының күшіне негізделіп арнайы бейімделген тетік.
Пневматикалық қару — нысананы зақымдайтын кұралы сызылған, сұйытылған немесе катайтылған газдық куаты есебінен бағыты қозғалыс алатын қару.
Белгі беру қаруы — дыбыс, жарық және түтін белгілерін беру үшін пайдаланылатын кару.
Лақтырылатын қару — нысананы тікелей зақымдайтын құрал адамның бұлшық еті күшінің немесе механикалық құрылғының көмегімен бағытталып козғалысқа түсетін қару.
Оқ-дәрі (патрондар) — конструкциялық жағынан қарудың тиісті түрінен ату үшін және нысананы зақымдауға арналған құрылғылар немесе заттар.
Ок-дәрілер, тротил, нитроглицерин, пироксилин, аммонал, жарылатын басқа да химиялық заттар мен жарылғыштық касиетке ие, оларды алуға немесе сақтауға арнайы рұқсат талап етілетін қоспалар — жарылғыш заттар деп аталады. Жарылғыш кұрылғыларға әр түрлі зарядтардың күшімен (соның ішінде радио жарылыстар арқылы да) нысананы құртатын, зақымдандыратын құралдар жатады.
Қылмыстың объективтік жағы заңда көрсетілген заттарды
немесе құрылғыларды заңсыз алу, біреуге беру, өткізу, сақтау
тасымалдау немесе алып жүру арқылы сипатталады.
Бұл жерде көрсетілген заттарды алу деп қаруды сатып алу, қаруды сыйлық, марапат ретінде заңсыз алулар жатады. Осы заңсыз иеленген заттарды бетен адамға уақытша немесе мәңгілікке әр түрлі тәсілдерді колдана отырып өткізуді біреуге беру деп айтамыз.
Өзінде заңсыз сақталған осындай заттарды біреуге сату, айырбастау немесе тегін беру оны өткізу деп танылады. Көрсетілген заттарды кінәлінің сол күйінде ұстап тұруы оны сақтау деп саналады. Көліктің барлық түрі бойынша көрсетілген заттарды кеңістікте алып жүру оны тасымалдау деп танылады.
Атыс қаруын, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттар мен жарылғыш құрылғылардың кінәлінің тікелей өз бойында болуы оны алып жүру деп танылады.
Осы қылмыс құрамы үшін жауаптылықтын негізгі шарты — атыс қаруын, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды немесе жарылғыш құрылғыларды алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру заңсыз, яғни тиісті мемлекеттік органдардың, лауазым адамдарының рұқсатынсыз істелуі керек.
Қылмыс құрамы формальдық және осы Қылмыстық кодекстің 251-бабында көзделген әрекеттердің біреуін істегеннен кейін-ақ аяқталған деп танылады.
Субъективтік жағынан қарастырылып отырылған қылмыс тікелей қасақаналықпен жасалады. Адам заңсыз атыс қаруын, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды немесе құрылғыларды алғанын, біреуге бергенін, өткізгенін, сақтағанын, тасымалдағанын немесе алып жүргенін сезеді және соны тілеп, заңға қайшы әрекеттер істейді.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған кез келген адам. Қылмыстық кодекстің 251-бабының 2-тармағында адамдар тобының алдын ала сөз байласуы арқылы немесе бірнеше рет жасалған сол әрекеттер үшін жауаптылық көрсетілген. Осы баптың (251-бабы) бірінші және екінші бөліктерінде көзделген әрекеттерді ұйымдасқан топ жасаса, онда кінәлінің әрекеті Қылмыстық кодекстің 251-бабының 3-тармағы бойынша сараланады.
Суық қаруды алып жүру (аңшылық кәсіпшілікке байланысты болатын реттерді қоспағанда) қанжарларды, фин пышақтарын немесе басқа да суық қаруды заңсыз алып жүргені немесе сатқаны үшін жауаптылық ҚК-тің 251-бабының 4-тармағында көзделген.
Осы бапта көрсетілген заттарды ез еркімен тапсырған адам, егер оның әрекеттерінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады (ҚК-тің 251-бабының ескертуі).
Қаруды заңсыз жасау (252-бап)
Бұл қылмыстың заты Қылмыстык кодекстің 251-бабында көрсетілген қылмыс құрамындағыдай, сонымен бірге осы қылмыс құрамының заты болып жинақтаушы бөлшектер жатады. Қылмыстың тікелей объектісі қару түрлерінің өндірілу және айналым саласындағы қоғамдық қауіпсіздігі.
Объективтік жағынан көрсетілген қылмыс атыс қаруын, оның жинақтаушы бөлшектерін заңсыз жасау немесе жөндеу, сондай-ақ оқ-дәрілерді, жарылғыш заттарды немесе жару құрылғыларын заңсыз жасау арқылы сипатталады.
Атыс қаруын және басқа да заттарды мақсатты пайдалануға толық жарамды, дайын ету — оны жасау деп танылады. Жарамсыз қаруды оның бөлшектерін түзеп толық іске қосу оны жөндеу деп танылады.
Қылмыс құрамы формальдық. Ол каруды заңсыз жасау немесе оны жөндеу әрекеттерінің біреуі істелген сәттен бастап аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі — жалпы, 16-ға толған адам.
Қылмыстық кодекстің 252-бабының 2-тармағында осы қылмыстың ауырлататын түрлері: адамдар тобы алдын ала сөз байласып жасаған немесе бірнеше рет жасалған әрекеттер үшін, ал осы баптың 3-тармағында осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттерді ұйымдасқан топ болып жасағаны үшін жауаптылық көрсетілген. Газ қаруын, суық қаруды, оның ішінде лақтырғыш қаруды заңсыз жасағаны үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 252-бабының 4-тармағында көзделген. Газ қаруы, суық қару, лақтырғыш қарудың түсінігін ҚК-тің 251-бабын зерттегенде анықтап кеткенбіз. Осы бапта көрсетілген заттарды өз еркімен тапсырған адам, егер оның әрекетінде өзге қылмыс құрамы болмаса, қылмыстық жауаптылықтан босатылады (ҚК-тің 252-бабының ескертуі).
Атыс қаруын ұқыпсыз сақтау (253-бап)
Атыс қаруын ұқыпсыз сақтаудың (қоғамға қауіптілігі сол, ұқыпсыз қалған қаруды кез келген адам (оның ішінде ақыл-есі кемдер де) пайдаланып орны толмас қайғылы қасіреттер келтірілуі мүмкін. Қылмыстың тікелей объектісі — қарумен айналысу саласындағы қоғамдық қауіпсіздік.
Қылмыстың заты заңды түрде пайдаланылуға берілген қолдануға жарамды атыс қаруы болып табылады (ҚК-тің 251-бабын қараңыз). Суық қару осы қылмыстың затына жатпайды.
Қылмыстың объективтік жағы — атыс қаруын оны басқа адамдардың пайдалануы үшін жағдай туғызған ұқыпсыз сақтау, егер ол ауыр зардаптарға әкеп соқса деп (ҚК-тің 253-бабы) сипатталған.
Ұқыпсыз сақтауға атыс қаруын сақтаудың арнайы нормативтік актілермен белгіленген ережелерін, сондай-ақ жалпы сақтық шараларынын талаптарын сақтамаудан, оны бегде адам-ның пайдалануы үшін жағдайлар жасаулар (мысалы, атыс қаруы моншада, есігі ашық үйде, жас балалар немесе ақыл-есі кем адамдар көп жүретін орындарда қалдырылуы сияқты әрекеттер) жатады. Атыс қаруын ұқыпсыз сақтау ауыр зардаптарға әкеп соққан жағдайда ғана қылмыстық жауаптылық орын алады. Қылмыс материалдық құрамға жатады. Ауыр зардаптарға ұқыпсыз қалған қаруды иеленген адамның өзін-өзі атып өлтіруі немесе басқа біреуді өлтіруі, жарақаттауы, адам шығынына немесе ірі материалдық залалға әкеп соққан өрттің пайда болуы және т.б. әрекеттердің орын алуы жатады. Атыс қаруын сақтау шараларын бұзумен орын алған ауыр зардаптың арасын байланыстыратын себепті байланыс болуы қажет.
Қылмыс субъективтік жағынан кінәнің абайсыздық нысаны арқылы істеледі.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, кез келген есі дұрыс адам.
Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттарды немесе жарылғыш қондырғыларды күзету жөніндегі міндеттерді тиісінше атқармау (254-бап)
Атыс қаруын, оқ-дәріні, жарылғыш заттарды немесе жару құрылғыларын күзету тапсырылған адамның өз міндеттерін тиісінше орындамауы, егер бұл олардың талан-таражға немесе жойылуына не өзге ауыр зардаптардың тууына әкеп соқса — кінәлі адам Қылмыстық кодекстің 254-бабы бойынша жауапқа тартылады.
Көрсетілген заттарды күзету жөніндегі міндеттерге салдыр-салақ қараудың зардабы да орасан. Өз міндетіне осылай қарау, осы заттардың талан-таражға түсуі немесе жойылуынан өзге де ауыр зардаптарға, мысалы қылмысты іс-әрекеттер істелуге де пайдаланылуы мүмкін.
Көрсетілген қылмыстың объектісі қоғамдық қауіпсіздік.
Қылмыс заты Қылмыстық кодекстің 254-бабының 1-тармағы бойынша: атыс қаруы, оқ-дәрі, жарылғыш заттар немесе жару құрылғылары (бұлардың түсінігін ҚК-тің 251-бабынан қараңыз); ал ҚК-тің 254-бабының 2-тармағы бойынша: жаппай қырып-жоятын қару; жаппай қырып-жоятын қару жасау кезінде пайдаланылуы мүмкін материалдар немесе жабдықтар.
Жаппай қырып-жоятын қаруларға ядролық, химиялық, биологиялық, басқа да (термоядролык, нейтрондық) қару түрлері жатады. Жаппай қырып-жоятын қару жасау кезінде пайдаланылуы мүмкін материалдар мен жабдықтарға осындай қару жасауға пайдаланылатын табиғи немесе жасанды ерітінділер, оларды өндіруге бейімделген, жүйелі түрде пайдаланылатын арнайы аспаптар жатады.
Суық қарулар осы қылмыс құрамының затына жатпайды.
Объективтік жағынан қылмыс Кодекстің 254-бабында көрсетілген заттарды немесе жару құрылғыларын күзету міндетін тиісінше орындамауы арқылы көрініс табады.
Міндеттерді тиісінше орындамау деп кінәлі адамның өзіне күзет жөнінде жүктелген міндетін тиісінше орындамауы немесе жауапсыз орындауын айтамыз. Мысалы: жұмыс уақытында ұйықтап қалу, жұмыс орнында мастықтың әсерінен ұйықтап қалу, объектілердегі күзет қондырғыларын іске қоспау, күзетілетін қоймаларды күзетпей қалдыру т.б. әрекеттер. Яғни күзетші өз міндетіне жауапсыз қарап, әрекетсіздікпен қылмысқа жол береді. Қылмыс құрамы материалдық. Қылмыстың зардабы Қылмыстық кодекстің 254-бабының 2-тармағында көрсетілген, заттардың талан-таражға немесе жойылуына не өзге ауыр зардаптарға әкеп соқса деп тура айтылған.
Талан-тараждың түсінігі Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінің 1-бөлігінде берілген. Қарудың жойылуының мазмүны мүлікті жоюдың мазмұнымен бірдей (ҚК-тің 187, 189-баптарына берілген талдауды караңыз).
Өзге ауыр зардаптарға өрт болуы, қару-жарақ, оқ-дәрі, жарылғыш заттар, тұрғын үй-жайды су басып кету т.б. әрекеттер жатады.
Қылмыстың объективтік жағының тағы бір белгісі іс-әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс болып табылады.
Қылмыстық кодекстің 254-бабының 2-тармағында көрсетілген қылмыс материалдық-формальдық құрамға жатады, өйткені бұл жерде қылмыстық жауаптылық ауыр зардапқа әкеп соғудан басқа, ауыр зардаптың пайда болу қаупін тудырғаны үшін орын алады.
Ауыр зардаптың пайда болу қаупі нақты іске асатындай болуы кажет.
Қылмыс объективтік жағынан абайсыздықпен істеледі.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, күзет жөнінен міндетті адам.
Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-таражға салу не қорқытып алу (255-бап)
Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-таражға салу не қорқытып алу жолымен иелену көп жағдайларда кісі өлтіру үшін жүзеге асырылады. Осыған орай бұл тұрғыдағы қылмыстың тікелей объектісі — қоғамдық қауіпсіздік болып табылады, ал қосымша тікелей объектісі адамдардың өмірі мен денсаулығы болып табылады.
Қылмыстың заты ҚК-тің 251-бабында көрсетілген заттармен бірдей, ұқсас заттар.
Объективтік жағынан қылмыс атыс қаруын, оның жинақтаушы бөлшектерін, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-таражға салу не қорқытып алу арқылы сиппатталады.
Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылымдарын талан-таражға салу деп кінәлінің кез келген тәсілмен заңсыз қолға түсірген осы заттарды өзінің иеленуі немесе оларды басқа адамға беруі, сондай-ақ оларға өз білгені бойынша билік жүргізуі болып табылады.
Қорқытып алудың түсінігі Қылмыстык кодекстің 181-бабында берілген, ол жөнінде осы кодекстің 248-бабына талдау жасағанда толық берілген.
Қылмыс материалдық-формальдық құрамға жатады. Қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару қондырғыларын талан-таражға салу материалдық, ал осы көрсетілген заттарды қорқытып талап ету формальдық құрамға жатады және қылмыс кінәлінің көрсетілген заттарды алған немесе оларға иелік еткен немесе қорқытып талап еткен уақытынан бастап аяқталған деп танылады.
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен жзасалады. Кінәлі адам қаруды, оқ-дәріні, жарылғыш заттар мен жару құрылғыларын талан-таражға салу немесе қорқытып алатынын сезеді және осы әрекеттерді жүзеге асыруды тілейді.
Қылмыстың субъектісі 14-ке толған, есі дұрыс адам.
Қылмыстық кодекстің 255-бабының 2-тармағында жаппай қырып-жоятын қаруды, сол сиякты жаппай қырып-жоятын қару жасау кезінде пайдаланылуы мүмкін материалдарды немесе жабдықтарды (бұлар туралы Қылмыстық кодекстің 254-бабының 2-тармағын талдау кезінде түсінік берілген) талан-таражға салу не қорқытып алғаны үшін жауаптылық белгіленген.
Қылмыстық кодекстің 255-бабының 3-тармағында осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген әрекеттер, егер оларды:
а) адам өзінің қызмет бабын пайдаланып жасаса;
б) әлденеше рет;
в) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті емес күш қолдану, не осындай күш қолданбақшы болып қорқыту арқылы (ҚК-тің 178-бабын караңыз);
г) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша жасалса — (ҚК-тің 31-бабының 2-тармағын қараңыз).
Осы баптардың бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген әрекеттер, оларды:
а) ұйымдаскан топ (ҚК-тің 31-бабын қараңыз).
б) өмірге немесе денсаулыққа қауіпті күш қолдану немесе осындай күш қолданбаумен қорқыту арқылы (ҚК-тің 179-бабын қараңыз).
Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу (256-бап)
Қылмыстың тікелей объектісі өрт қауіпсіздігі ережелерін ресми белгілеп, реттейтін қоғамдық қатынастар.
Қылмыстың қосымша тікелей объектісі — адам өмірі мен денсаулығы болуы мүмкін.
Қылмыстың заты болып өрт қаупін туғызатын кез келген көздер — электр энергиясы, жанар-жағар май материалдары, жарылғыш заттар, өрттің ашық өрістеуі танылады.
Объективтік жағына талданып отырылған қылмыс (256-баптың 1-тармағы) өрт қауіпсіздігі ережелерін бүзу, егер ол абайсызда адам денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян немесе азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян келтіруге әкеп соғу арқылы сипатталады. Өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау Қазақстан Республикасының арнаулы заңымен белгіленген. Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу әрекет арқылы (тез тұтанатын заттарға жақын от жағу, пісіру, күйдіру жұмысын жүргізу) немесе әрекетсіздік арқылы (өрт қаупі бар жерде темекі тарту, өрт сөндіру құралдарымен қамтамасыз етпеу, тұрғын-жайды, қоймаларды өрт қаупі бар заттардан тазаламау т.б.) жүзеге асырылуы мүмкін.
Қылмыстың зардабы — өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтамаудан адам денсаулығына абайсызда ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян (ҚК-тің 103, 104-баптарын караңыз) келтіру немесе азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі зиян (Қылмыстық кодекстің 175-бабының ескертуінің 2-тармағын қараңыз) келтіру болып табылады.
Өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзу мен одан пайда болған зардаптың арасында себепті байланыс болады. Қылмыс материалдық құрам.
Субъективтік жағынан қылмыс кінәнің абайсыздық нысаны (менмендікпен немесе немқұрайдылықпен) жасалады.
Қылмыстың субъектісі — арнаулы, 16-ға толған өзіне өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтау міндеті жүктелген адам.
Қылмыстық кодекстің 256-бабының 2-тармағында өрт қауіпсіздігі ережелерін бұзғаны үшін жауаптылықтың ауырлататын түрі көзделген. Бұган абайсызда кісі өліміне немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соққан жағдайлар жатады. Өзге де ауыр зардаптарға, мысалы, қоймалардың, жұмыс орындарының өрттен тұтас жанып кетуі, ұзак уакытқа кәсіпорын жұмысының тоқтап қалуы және т.б. әрекеттер жатады.