СРАНЫС. СРАНЫСА ЫПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР.СРАНЫС ЗАЫ
Таырып. СРАНЫС ПЕН СЫНЫСТЫ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ
Лекция масаты: Сраныс пен сыныс теорияларыны мнін ашу.
Лекция сратары:
СРАНЫС. СРАНЫСА ЫПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР. СРАНЫС ЗАЫ
СЫНЫСТАР. СЫНЫСА ЫПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР. СЫНЫС ЗАЫ
СРАНЫС ПЕН СЫНЫСТЫ ЗАРА ІС- ИМЫЛЫ. РЫНОКТЫ ТЕПЕ-ТЕДІК
4. Икемділік тсінігі. Сраныс пен сынысты икемділігі.
СРАНЫС. СРАНЫСА ЫПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР.СРАНЫС ЗАЫ
Сраныс белгілі бір жерде, белгілі бір уаытта сатып алушлар сатып алу ммкіндігі болатын жне сатып алысы келетін тауарлар мен ызметті санын байатады. Сраныс заында айтылады: сраныса ыпал ететін, барлы баса факторларды траты болан кезінде, сатып алушылар сатып ала алатын жне сатып алысы келетін тауарды ны тмен болан сайын, сонша оны саны кп болады.
Сраныса ыпал ететін факторлар:
· Тауар мен ызметті баасы
· Сатып алушылар нату аблеті
· Ттынушыларды табысы
· й шаруашылытары арасында табысты блу
· Айырбас – тауарды баасы
· Осы тауар мен ызметті сатып алалтындарды жалпы саны
· Ктілетін инфляция.
Сраныс заы кестеде сраныс исыы ретінде крсетіледі.
5.1 – сурет. Сраныс исыы
Мнда сраныс крсетілетін – Р – тауар баасы , Д сраныс исыы , О – тауар саны.
Сраныс исыы бойынша озалыс тауарды баасыны згерістеріне жауап ретінде, сатып алынатын тауарларды санындаы згерістерді крсетеді. Кез- келген баалы емес факторлар сраныс сипаттамаларыны згерістеріне келеді. Мндай жадайда , сранысты андай да бір баалы емес факторыны згерістері есебінен, рбір ммкін болан баада сатып алушылар тауарды кп немесе аз сатып алады. Сранысты жоарылаан стінде сранысты ауытымасыны оа арай жне сранысты тмендеген стінде сола арай ілгерілеуі болады.
2. СЫНЫСТАР. СЫНЫСА ЫПАЛ ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР. СЫНЫС ЗАЫ
Белгілі бір кезеде, белгілі бір баамен рынокта ткізуге даяр ндірушілерді сыныстары тауарды санын сипаттайды.
Рыноктаы сыныстаы тауар клеміне ыпал жасайтын факторлар:
· Тауар баасы
· ндіріс технологиясы. Егер е жетілдірілген технология енгізілген болса, онда шыын азайып жне кп нім щыарылады, сондай – а сыныс клемі кбейеді.
· Экономикалы ресурстара баа. Ресурстара бааны тмендету сынылатын тауарларды санын кбейтуге келеді.
· Тауар ндірушілерді саны.
· Салытар мен субсидиялар . Салытарды кбейту сынысты азайтады, ал субсидиялар ндірісті кбеюіне келеді.
сыныс заы тауар баасы мен рыноктаы оны сыныс клемі арасындаы туелділікті анытайды. Баа мен клемні арасындаы сынылатын німмен тікелей байланыс бар : бааны ктерілуіне орай, сыныс клемі де седі жне керісінше болуы да ммкін.
сынысты исыы – тауарды сыныс клеміне згерту кестесі бааны дегейіне байланысты: (5.2 сурет)
5.2.- сурет. сыныс исыы
Мнда – S- сыныс исыы .
сынысты исыыны о иілуі сыныс заын бейнелейді.
сыныс клеміні згерістері сыныс исыыны бойымен озалыстарды бейнелейді жне сатылуа сынылатын тауарларды клеміні згерістерін крсетеді, оан жауап ретінде, баса да те жадайдаы бааны згерістеріне келеді. Кез – келген баалы емес факторларды згеруі кезінде сыныс сипаты згеріске шырайды, яни, сыныстарды азаюы кезінде – барлы сыныстарды исыыны сола ауысуы, ол - скенде оа ауысуы болады.
3. СРАНЫС ПЕН СЫНЫСТЫ ЗАРА ІС- ИМЫЛЫ. РЫНОКТЫ ТЕПЕ-ТЕДІК
Сатушылар сатысы келетін, тауар клемімен, сатып алушылар алысы келетін тауар баасы ойдаыдай боланда рынокта тепе-тедік пайда болады. 5.3 сурет
Баа – Р рынокта сынылан тауар клемі, сраныс берілген тауар клеміне те , бл бааны тепе – тедігі деп аталады. Баса баалар тедестірілмеген деп аталады. Р0 баасына сйкес келетін тауар клемі Q0 тауар клеміні тепе-тедігі деп аталады.
5.3 – сурет Рыноктаы тепе- тедік
Сраныс пен сынысты трт ережесі бар:
1. Сранысты кбеюі тедестірілген бааны жне тауар клеміні тепе – тедігіні де суіне келеді.
2. Сранысты азаюы тедестірілген баа мен тедестірілген тауар клеміні тмендеуіне келеді.
3. Тауар сынысыны суі тедестірілген бааны тмендеуіне келіп, тауар клеміні тедесуін арттырады.
4. сынысты ысаруы тедестірілген бааны кбеюіне келіп, тауар клеміні тепе тедігін азайтады.
5.4.- сурет. Рыноктаы дефицит жне арты ндіру
Егер рынокте баа Р1 белгіленсе , (P0 – ден Р1аз ), онда сраныс клемі сыныс клемінен асып тседі (7.4.- сурет) . мндай жадайда , рынокта тауарды тапшылыы орын алады ( арты сраныс). Егер баа тепе – тедік дегейінен жоары болса (P1 – ден Р2 лкен ), сраныс клемі сыныс клеміні дегейіне жетпей алады. Мндай жадайда , арты сыныс орын алатын болады (айта ндіріс).
4. Икемділік тсінігі.Сраныс пен сынысты икемділігі
Икемділік - бл пайызды згерістер атынасы ретінде бейнеленген басаны згеруіне орай, бір экономикалы клемні серлену дрежесі. Баа бойынша сранысты оралымдылыын барлы алан факторларды згермеуіне арамастан , сранысты клеміне сер ететін , бааны 1 пайыза ысару нтежесінде пайда болан, сраныс клемінісуімен білуге болады. Тауара бааны 1 пайыза згеруі нтежесінде тауара сранысты млшері аншапайыза згеретінін , оны коэфициенті икемділікті шарасы болып ызмет етеді .
Ed=( Q x P ) / ( Px Q ).
Баа бойынша сраныс келесі жадайда типті икемсіз :
· бірінші ажеттіліктегі тауарлара ;
· те тмен тауарлара;
· сатып алушыны тадап алуына ммкіндік жо.
Табыс бойынша сранысты икемділігі табысты 1 пайыза суімен келген , тауара сраныс дегейіні пайызды згерістерін крсетеді . Табыс бойынша сраныс икемділігіні коэффициенті :
Ed (Q x I )/(Px Q)
Мнда I-елді табысы .
Егер, сраныс икемділігіні коэффициенті бірліктен кп болса , сраныс икемді болады : егер , икемділікті коэффициенті бірліктен аз болса , сраныс икемді болмайды . Сранысты оралымды бірлігі мынандай жадайда пайда болады : Ед = 1.
сыныс икемділігі - тауарды баасы 1 пайыза су нтежесінде тауар сынысыны клемі сыныс дегейіне ыпал етуші барлы алан факторлар згеріссіз алады . сыну баасы икемділігіні коэффициенті :
Es = ( Q x P ) / (Px Q )
Егер икемділікті коэффициенті бірліктен кп болса , сыныс икемді болады: егер , икемділікті коэффициенті біріліктен аз болса, сыныс икемсіз болады. Икемді сыныс бірлігі мындай жадайда пайда болады : Ec = 1 .
сыныс икемділігіне ыпал ететін факторлар :
1. за сатауа абілет пен сатау ны. за уаыт бойы саталуы ммкін емес тауарлар шін ( жаа ауланан балы , лпынай), сыныс икемділігі тмен болды
2. ндірістік дерісті ерекшілігі. ндіруші тауар баа скенде ндірісті кеейту ммкін , немесе ндіріуші бааны тмендеуі кезінді баса німді шыара бастауы ммкін , онда бл сыныс икемді болады.
3. Уаыт факторы. ндіруші бааны згерісіне лезде жауап айтара алмай , рал, шикізат жне осымша жмыс кшін жалдауа ( ндірісті кеейту ) белгілі бір уаыт ажет , немесе жмысшыларды ысартып ( ндірісті ысарту ) , банк кредитімен есептеу ажет жне т.б.