Меры длины и веса Бел. 15-18 вв.
Аршын - мера даўжыні ад 0,652 да 1,12 м да ўвядзеньня мэтрычнай сыстэмы ў шэрагу краін. У Расіі выкарыстоўваўся з пачатку XVI ст. пры гандлі тканінаў з усходнімі краінамі. Адпавядаў локцю, з 1736-42 роўны 0,71119 м. У ВКЛ вядомы ў 16 ст., але шырока не ўжываўся. Маса (вага): беркавец (цэнтнар) = 5 камянёў = 200 фунтаў = 74,96 кг, камень = 40 фунтаў = 14,993 кг, фунт = 32 лоты = 374,82 г, лот = 1/32 фунта = 11,71 г, пуд = 40-50 фунтаў, бязмен = 5-6 фунтаў = 1,87-2,24 кг, кантар = 100 фунтаў = 37,84 кг, ока = 3 фунты = 1,02 кг, грыўна = 195,5 г, кап = 12 пудоў, літра = 280,8 г, пундзель = 25 фунтаў = 9,24 кг. Адлегласць і даўжыня: міля = 5 вёрст, вярста = 798 сажняў = 1559,7 м, вялікая вярста = 1000 сажняў = 1948,8 м, сажань = 3 локці = 6 стоп = 72 цалі = 194,88 см, локаць = 2 стапы = 24 цалі = 64,96 см, стапа = 12 цаляў = 32,5 см цаля = 2,7 см, гоні = 80-100 м, стая = каля 80 м страленне = 60-70 м, шнур = 75 локцяў = 48,7 м, прут = 7,5 локця = 4,87 м прэнцік = 48,7 см.
Меры площади и объема России.
Мера измерения площадей - десятина, доли десятины. Землемеры применяли казённую трехаршинную сажень = 2.1336 м. В 40-х XVI Еразм предложил польз. четверогранным поприщем, под кот. подразумевалась квадратная площадь со стороной в 1000-саженную версту. Применялась урожайная мера - копна. Эта мера подразд. на 2 полукопны, на 4 четверти копны. Копна, как мера площади, приравнена 0,1 десятины. Трудовые и посевные меры выражались через десятину. Русская дометрич. мера объема жидкостей - ведро = 1/40 бочки. В. - железная, деревянная посуда цилиндрической формы, с дужкой для ношения. Ведро делили на 2 полуведра. Междунар. мера объёма - «горсть». Объем ведра - 134,2 куб.вершков. Бочка - 40 ведрам. XV в. распростр. меры - голважня, лукно и уборок. XVI-XVII встречается вятская хлебная мера куница, пермская сапца, старорусские луб и пошев. Вятская куница - 3 московским четвертям, сапца вмещала 6 пудов соли, луб - 5 пудов соли, пошев - 15 пудов соли. В торговле употр.: котлы, жбаны, корчаги, братины, ендовы. Мера «бутылка» появилась в России при Петре I. Русская бутылка = 1/20 ведра = 1/2 штофа = 5 чарок = 0,6 литра. Плоская бутылка - фляга. Штоф = 1/10 ведра = 10 чаркам = 1,23 л. Чарка = 1/10 штофа = 2 шкаликам = 0,123 л. Стопка = 1/6 бутылки = 100 грамм. Шкалик = 1/2 чарки = 0,06 л. Четвертинка = 37,5 грамма. В питейных заведениях России квас подавали в квасниках, графинах и кувшинчиках. Торговой мерой кваса служили большой глиняный cтaкан и кувшин. Старинные меры объема 1 куб. сажень = 9,713 куб. метра 1 куб. аршин = 0,3597 куб. метра 1 куб. вершок = 87,82 куб. см 1 куб. фут = 28,32 куб. дециметра (литра) 1 куб. дюйм = 16,39 куб. см 1 куб. линия = 16,39 куб. мм.
Меры площади и объема Беларуси 15-18 вв.
Плошча і пазямельныя вымярэнні: валока = 30 маргоў = 9000 кв. прутоў = 67 500 кв. локцяў = 21,36 га; морг = 3 кв. шнуры = 0,71 га; кв. шнур = 100 кв. прутоў = 0,237 га; кв. прут (прэнт) = 100 кв. прэнцікаў = 23,7 м²;кв. прэнцік = 0,237 м²; франконскі большы лан = 50 маргоў = 35,5 га; франконскі меншы лан = 40 маргоў = 28,4 га; нямецкі лан = 43 маргі = 30,5 га; польскі кмецкі большы лан = 21 морг = 14,91 га; польскі кмецкі меншы лан = 6 маргоў = 4,26 га; польскі кмецкі большы лан = 21 морг = 14,91 га; рэвізскі лан = 30 маргоў = 21,36 га; хелмінскі (кракаўскі) лан = 90 маргоў = 63,9 га
Сыпкія рэчывы і вадкасці; віленская бочка = 4 чвэрці = 8 асьмін = 16 шаснастак = 72 вялікія гарцы = 144 малыя гарцы = 406,7 л; бочка = 4 чвэрці = 12 чашаў = 144 малыя гарцы = 288 паўгарцаў = 376 квартаў = 752 паўкварты = 406,54 л; паўбочак = 8 чвэрцяў = 813 л; вядро = 4 гарцы = 11,28 л; вядро = 2 ліпечні = 20 каўшоў; ліпечня = ½ вядра = 10 каўшоў; коўш = 1/20 вядра; малы гарнец = 2,8237 л; цэхавы гарнец = 5,6474 л; кварта = ¼ гарца = 0,7057 л; чвэрць = ¼ бочкі = 2 асьміны = 36 гарцаў = 102 л; лукно = 10 пудоў; мядніца = 12 гарцаў; салянка = 1/6 бочкі = 67,75 л; чаша = 12 гарцаў = 33,84 л; стары шанак = 48 гарцаў; лаштавы шанак = 24 гарцы; лашт = 8 віленскіх бочак.
Метрическая система.
Метрическая система мер - совокупность единиц физ. величин, в основу кот. положена единица длины - метр. Первоначально в М. с. м. входили единицы: площади – кв.метр, объёма – куб.метр и массы - кг, литр, ар и тонна. Особенность М. с. - способ образования кратных единиц и дольных единиц, находящихся в десятичных соотношениях; для образования наименований производных единиц приняты приставки: кило, гекто, дека, деци, санти и милли. М. с. м. была разработана во Франции. По предложению комиссии из учёных за единицу длины - метр принята десятимиллионная часть 1/4 длины парижского географ. меридиана. М. с. допущена к применению в России законом от 4 июня 1899, проект кот. разработан Менделеевым. На основе М. с. возник ряд частных, охватывающих отдельные разделы физики, систем единиц и отд. внесист. единиц.