Жмысты орындау тртібі
Тжірибелік жмыс
Трлі кйдегі металдар мен орытпаларды димпфирлену абілетін акустикалы тсілмен баалау
3.1 Жмысты масаты:материалдарды демпфирлену абілетін лшейтін стандартты тсілдермен, аспаптармен танысу жне тетіктер мен рылымдарды трасыз кйі толындарыны басу эффектісіне сері.
3.2 Аспаптар мен материалдар:жасытылан жне шынытырылан кйдегі ртрлі материалдардан жасалан тжірибелі лгілер жиынтыы, ааштан жасалан зек пішімдес толындарды оздырыш, секундомер.
Теориялы блім
Демпфирлену абілеттілігі (нем. Dämpfer – басушы, сндіруші) – материалды деформациялану энергиясыны бір блігіні айтымсыз таралуы нтижесінде деформацияланан денені механикалы тербелістерін демпфирлеу (басу) асиеті. Материалдан тараан энергия жылу энергиясына айналады. Демпфирлену абілеттілігі тербелетін бйымдар шін те маызды. Ол бос толындарды басылуын амтамасыз етеді жне резонансты тербелістерді амплитудаларын шектейді, сонымен атар, динамикалы тратылыа сер етеді жне деформацияланан денені автотербелістеріні дамуын амтамасыз етеді. Демпфирлену абілеті материалды жетілмеген серпімділігіне байланысты болады. Ол механикалы кернеуді салма берілгенде жне алып тасталандаы деформацияа байланысты туелділікті сызыты емес жне бір алыпты еместігімен байалады жне циклды деформациялану нтижесінде тйыталан исыты – гистерезис ілмегіні тзілуіне келеді (3.1-сурет).
| 3.1-сурет.Материалды деипфирлену абілеттілігіне байланысты механикалы кернеу мен циклды деформацияланудаы деформация арасындаы туелділік. |
Ілмек ауданы W( 
) деформация амплитудасы болатын материалды таралан энергиясыны оны циклы бойынша деформацияланан млшерін анытайды. Деформация амплитудалары шін энергияны материалда таралуы микропластикалы деформациялармен байланысты. Олар дислокацияларды жылжуымен жне магнитомеханикалы зистерезиспен байланысты. Демпфирлену абілеттілігі детте энергияны салыстырмалы таралуымен сипатталады.
, (3.1)
мндаы W( 
) – серпімді деформацияланан энергияны амплитудалы мні, немесе тербелісті логарирфмді декременті
, (3.2)
мндаы 
и 
– бос тербелісті I – периодты деформацияны бастапы жне соы амплитудалары, жне де
, (3.3)
мндаы 
Кп материалдарда энергияны салыстырмалы таралуы деформация амплитудасына туелді жне деформациялау жиілігіне млдем байланысты емес. Демпфирлену абілеттілігі химиялы рамына жне материалды рылымына, температураа, траты емес кйді тріне, термиялы деу режиміне, статикалы кернеу рісіні жне магнитті рісті болуына, алдын ала берілген пластикалы деформацияа жне циклды кернеулер серіні затыына байланысты. Демпфирлену абілеттілігіне байланысты материалдар 3.1 кестеде крсетілгендей ажыратылады.
3.1 - кесте
Материалдарды демпфирлену абілеті
| Материал | макс, % |
| йылан магний | |
| йылан магний орытпалары | 13—30 |
| Марганецмысты орытпалар | 10—20 |
| Никельтитанды орытпалар | 10—15 |
| Кобальтникельді орытпалар | 6—12 |
| Табашалы графиті бар шойындар | 10—15 |
| Шартріздес графиті бар шойындар | 2—5 |
| Хромды болаттар | 1—4 |
| Кміртекті болаттар | 0,2—1 |
| Шыны | 0,5 |
| Алюминий жне алюминийлі орытпалар | 0,1—1 |
| Жез жне ола | 0,1—0,3 |
| Титан жне титанды орытпалар | 0,05—0,15 |
| Ескерту: кернеу амплитудасы тербелісіні логарифмді декрементіні материалды ау шегіні оннан бір блігіне те максималды мні крсетілген, сынау температурасы 20 °С |
Демпфирлену абілеттілігіні сипаттары эксперимент жзінде лгі материалыны бос тербелістеріні демелі басылуымен аныталады, ал амалсыз тербелуде- резонансты исыты салыстырмалы енімен, арсы кшпен деформация арасындаы фазаларды жылжу брышымен, амалсыз тербелуді амплитудасы жиілікке байланысты болмайтын, тменгі жиілікті айма пен резонанс кезінде деформация амплитудасыны атынасымен немесе наты тіркелетін гистерезис ілмегімен.
Жмысты орындау тртібі
3.4.1 Табашалы алыптау тсілімен тбінде тесігі бар стакан пішімдес тжірибелі лгілерді дайындау.
3.4.2 рбір лгіні болат сымына ілу.
3.4.3 Ааш зекшені кмегімен дыбысты тербелісті оздыру.
3.4.4 Дыбысты шыару затыымен белгіні басылу уаытын анытау.
3.4.5 Тжірибелі орытпаларды демпфирлену абілеттілігіні сапалы сипаттамасын беру.
Есеп беру мазмны
3.5.1 Жмысты масаты.
3.5.2 Аспатар мен материалдар.
3.5.3 Теориялы блім.
3.5.4 Эксперименттік мліметтер.
3.5.5 Алынан нтижелерді талдау жне орытынды.