Халыаралы атынастар факультеті

ШАЫН БИЗНЕС СУБЪЕКТІЛЕРІН МЕМЛЕКЕТТІК ОЛДАУДЫ ЫТЫ АСПЕКТІСІ

Халыаралы ы мамандыы 2 курс студенті Мадияр.Т.

Ылыми жетекші: Халаралы ы кафедрасыны аа оытушысы Мукашева А.С.

Абылай хан атындаы аза халыаралы атынастар жне лем тілдері университеті

Халыаралы атынастар факультеті

 

Бул маалада азастандаы шаын бизнес субъектілеріне мемлекет тарапынан крсетілетін олдаулар, мемлекеттік олдауды жзеге асырубарысындаы кемшіліктер мен олылытар туралы арастырылан. Сонымен атар, алдыы атарлы елдерді (Германия, Франция, лыбритания, Жопония жне Ресей) шаын ксіпкерлікті дамытудаы тжірибесі туралы айтылады.

В данной статье рассматривается госудрственная поддержка субъектов малого бизнеса и их не достатки при его осуществлений. А также, рассматривается об опытах развитых стран (Германия, Франция, Великобритания, Япония и Россия) по поддержке малого предпринимательство.

This article discusses about the state support of small businesses and deficiencies in the implementation. Besides says about experience of developed countries(Germany, France, Great Britain ,Japan, Russian Federation)with the support of small business

 

 

Кілттік сздер: ксіпкерлік, бизнес, шаын ксіпкерлік, мемлекет, олдау.

 

Ксіпкерлікті дамыту - кез келген елді экономикасыны негізі болып табылады.Соны бірі шаын бизнесті дамыту жне олдау,себебі шаын жне орта ксіпорындар сырты фактора аз туелді. Шаын бизнес субьектіліріне орташа жылды ызметкерлер саны 50-ден астам емес тлалармен жеке ксіпкерлер жне ызметкерлерді орташа жылды саны 50 адамнан жне жыл бойы активтерiнi орташа ны 60,000-еселік АЕК арты емес зады тлалар жатады /1,6-бап/. Ксіпорындарды е кп саны 33%-ы сауда жне ызмет крсету сегментінде шоырланан.азастанда ресми статистикаа сйкес шаын ксіпкерлікті нары атысушыларыны жалпы саныны 87% райды. Мысалы, шаын жне орта бизнес сауда лесіні саласында 98,7% жмыс істеп жатыр, 98,4% - ауыл шаруашылыы, а аулау жне орман шаруашылыы, аквакультура жне балы шаруашылыы - 92,4%, рылыста - 90,1%, она йлер жне мейрамханалар - 98,2%, клік жне коммуникация - 98,2% райды. Мемлекет ксiпкерлiк ызмет еркiндiгiне кепiлдiк бередi жне оны орау мен олдауды амтамасыз етедi /2,10-бап/. лемдік тжірибе крсеткендей, мемлекет тарапынан олдау жо шаын ксіпорындар стсіздікке шырайды, йткені рбір 10 ксіпорыннытек 2-3 жмыс істеуін жаластырады, сондытан шаын жне орташа бизнес е ауіпті мселе болып табылады. Шаын ксiпкерлiктi мемлекеттiк олдау мен дамытуды негіздері:

1) аржылы олдау крсету;

2) шаын ксiпкерлiктi олдау орталытарыны желiсiн йымдастыру;

3) бизнес-инкубаторларды ызметiн йымдастыру;

4) бiр жылдан астам пайдаланылмаан мемлекеттiк меншiк объектiлерiн шаын ксiпкерлiк субъектiлерiне сенiмгерлiкпен басаруа немесе жала беру /1,19-бап/;

Заа сйкесшаын бизнеске арналан мемлекеттік олдау келесі баыттар бойынша жзеге асырылады:

1) шаын жне орта ксiпкерлiк субъектiлерiнi мемлекеттiк аржылы, материалды-техникалы жне апаратты ресурстарды, сондай-а ылыми-техникалы зiрлемелер мен технологияларды пайдалануы шiн жадайлар жасауды;

2) шаын ксiпкерлiк субъектiлерiн мемлекеттiк тiркеудi жне таратуды оайлатылан тртiбiн белгiлеудi;

3) отайлы салы салу режимiн белгiлеудi /1,18-бап/.

Шаын бизнесті дамуы мен мемлекеттік олдау бадарламалары Р Президентіні Жарлыымен бекітіледі жне бкіл Республиканы аумаында, мемлекеттік органдар мен жеке ксіпкерлер шін міндетті кші бар. азастанда шаын жне орта бизнесті дамытуа байланысты шаралар Елбасы Н.Назарбаевты 1997 жылы 6-наурызда абылдаан «Шаын жне орта ксіпкерлікке мемлекет тарапынан олдау крсетуді жеделдету шаралары» аулысынан бастау алады.Кейін «Шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдау туралы», «Жеке кіпкерлік туралы» задар абылданды. Шаын жне орта ксіпкерлікке олайлы жадайлар жасау шін, аржылай жне апаратты амтамасыз етуді жетілдіру масатында Елбасы «азастан Республикасында шаын ксіпкерлікті олдау мен дамытуды басымдытары мен айматы бадарламалары туралы» жарлы шыарды.азастандаы бизнесті дамыту шеберінде аржылы жне консультациялы ызмет крсетуге баытталан 1997 жылы «Даму» арнайы мемлекеттік оры бар. 2011 жылы арнайы бадарлама шетелдік, оны ішінде шаын бизнес субъектілері шін олданыстаы сатау жне жаа жмыс орындарын ашу жне топ-менеджментін оыту ру арылы жмыссыздыпен крес, экономиканы шикізатты емес секторларында жергілікті ксіпкерлікті орныты жне тегерімді суін жасауа баытталан «Бизнесті жол картасы 2020» бадарламасы шаын бизнес субъектілеріне оан сервистік олдау крсетті. «Жмыспен амту - 2020» микро-несие жне ксіпкерлерді оыту арылы ауылды жерлерде ксіпкерлікті дамыту ала жылжыту шін, жмыспен амту мселелерін арастырады.Сонымен атар азастан бойынша ксіпкерлерге кмек крсетуші мемлекеттік емес йымдар мен ксіби бірлестіктер жмыс жасайды.Атап айтанда азастандаы барлы ксіпорындарды одаын біріктіруші «азастан ксіпкерлеріні лтты палатасы». азастанда ксіпкерлікті олдау кне кіметтік емес мекемелерді бірі 1992 жылы рылан «азастан ксіпкерлері форумы» болып табылады.Сонымен атар 2014 жылды 27 апанында азастан Республикасыны Президенті ксіпкерлікті дамыту шін іргелі жадайларын жасарту жніндегі шаралар туралы жарлыа ол ойанын жариялады. аулыа сйкес Елбасы 2015 жылды 1 атарынан дейін, 2 суірде бастап шаын жне орта бизнесті тексеруге мораторий жариялады. Жоспарлы тексеріс жргізу тжірибесі тотатылан болатын.Президент кімшілігімен жасалан жйеге сйкес, 2015 жылды 1 атарынан бастап тек занаманы бзу ытималдыы жоары ксіпкерлерге ана тексеріс жргізіледін хабарлап,бл мселені болашата айта аралатынын жне ол жарамсыз шаын ксіпкерліктерді 30% жабуа ыпалын тигізітіндігін айтан /3/.Сонымен атар 2014 жылы 11 арашада Елбасы «Нрлы Жол»атты жолдауында /4/ «Жаа Экономикалы Саясат» туралы жариялай отырып шаын жне орта бизнесті, сондай-а, ірі ксіпкерлікті жеілдікпен несиелеуге осымша 100 миллиард теге блу ажеттігін атап ткен. Ол тама жне химия нерксібіндегі, машина жасаудаы, сондай-а, ызмет крсетулер саласындаы жобаларды жзеге асыруды амтамасыз ететіндігін айтты.азіргі тада шаын жне орта бизнесті дамуын амтамасыз ететін мемлекеттік компаниялар:

· «Инжиниринг жне технологиялар трансферті орталыы».

· А «Экспортты дамыту жне ала бастыру Корпорациясы»

· А «Ксіпкерлікті дамыту оры»

· «лтты инновациялы ор»

· А «азастанны инвестициялы оры»

· А «азастанны Даму Банкі»

Дамыан елдерді кпшілігінде экономикалы суді шешуші бір факторы шаын бизнесті жан –жаты дамыту болып табылады. Олардаы ксіпорындарды жалпы саны ішінде шаын жне орта фирмаларды лесі 80 –нен 90 % дейігі млшерде амтып, елді жалпы лтты німі 50% -не жуыын елдерді амтамасыз етіп отыр. Мысалы: Жапонды мамандардын есептеуінше екінші дние жзілік соыстан кейігі кезенде бл елді лемдегі е бай елдер атарына осылуына бірден -бір себепші болан нрсе шаын ксіпкерлікті дамыту.Траты экономикалы жйеде тменде крсетілген негіздерге сай шаын ксіпкерлікті олайлылы екендігін байаймыз.

· ттынушыларды сранысыны згерісіне тез бейімделе алады

· бсекелес нарыты атынастара ыпал етеді

· жаа жмыс орындарын ашады

· жаа ксіпкерлік тап пне меншік иелеріні рылуына жадай жасайды

· елді жалпы лтты німінде лкен аржы салаларын береді

Бгінгі Жапониядаы шаын ксіпорындар жоары техналогиялы, химялы нерксіп, транспортты ызмет, информатика, телекоммуникация салаларына р салаларды амтып жатыр.азіргі уаытта шаын бизнесті рлі нарыа ендірілген жаа німдерді орта санында айтарлытай мол жне Жапония лкен тжірибеге ие болып отыр. Жапонияда шаын бизнеске ерекше назар аударады. Себебі шаын бизнесті дамыту арасында Жапония соыстан ираан елден жоары техналогиялы дамыан елге айналады.Жапонияны халы шаруашылыындаы шаын жне орта бизнес субьектілері саны, тауар айналымы баса секторлар мен салыстыранда саны алдыны атарда тр. Е бастысы мемлекеттік орган шаын ксіпорына рал жабдытарды жаартуа техналогияны жасартуа, німге деген сранысты дамытуы кмек береді. Жапонияны шаынбизнесті масатты трде бюджеттен аржыландыруды, рбір министірлерін, р ведомство з шыындар бюжетіне шаын бизнеске жмсайтын аржыны кіргізеді. Шаын жне орта ксіпорындара женілдетілген салы млшерлемесі олданылады.Жапония шаын жне орта ксіпорындар Ж 73% -ына ие болып отыр.

Ресей Федерацяынан экономиканы бл секторын дамыту масатында біратар экономикалы шаралар жасалып, жзеге асырылды. 1995 жылы Ресей Федерацясында «Шаын бизнесті мемлекеттік олдау туралы» за абылданды. Бл за бойынша жаадан рылан ксіпорындар 2 жыла дейін табыс салыын тлеуден босатылады. Шаын бизнесті олдауды Федералды оры арылы р трлі жобалар аржыландырады. Федералды ор арылы шаын ксіпкерлікті аржыландыру жйесі екі аидаа негізделген:

- Федералды ордан жмсалатын рбір рубльге айматардан да бір рубль жмсалуы керек .

- аржыландыру кілетті банктер арылы жзеге асады .

1994-1995 жылдары «Шаын Ксіпкерлікті мемілекеттік олдауды мемлекеттік программасы» жзеге асырылады. Бл бадарлама іске асырыланнан кейін, Ресей Федерасиясында шаын ксіпкерлікті олдауды біркелкі жйесі жмыс істей бастады . Бл жйеге: Ресей Федерациясыны шаын ксіпкерлікті олдау мен дамытуды мемлекеттік комитеті, айматын орлар мен орталытар кіреді. Шаын ксіпкерлік Федералды жне жергілікті бюжеттерден аржылы кмек алады, жергіліті салытар бойынша р трлі жеілдіктерге ие болды. 1999 жылды басына есептелгенде Ресей Федерациясында 900 000 – нан аса шаын ксіпорындар жмыс істеп трды.Бл ксіпорындарды орташа жмысшылар саны – 7 адамнан трады.

лыбританияда шаын бизнес субьектілеріне: жылды тауар айналымы 2 миллион фунт стерлинг аспайтын, активтер сомасы 1 милион фунт стерлинг жне жыл бойы 50 адамды жмыспен амтитын ксіпорындар жатады. лыбритания мемлекеттік консультациялы ызмет бастаушы ксіпкерлерге ажетті кеестер береді. Мысалы: коммерциялы мселеледі алай шешу керек екені, бухгалтерлік есепті алай жргізуді керектігі туралы, нарыта алй зерттеу екендігі туралы кеестер.

Франция кіметіні шаын ксіпорындар шін жасап жатан шараларында атап ткен жн. Франциядаы траты трде дамып жатан саясаты жатыр. Басты назарда шаын жне орта ксіпорындар. Себебі бл ксіпорындар экономиканы е басты блігі. Францияда шаын ксіпорындара жмысшылар саны 500-ден аспайтын ксіпорындар жатады. Ресми дерек бойынша Францияда шаын жне орта ксіпорындар - 16500000 адам жмыспен амтылан. Орташа есеппен бір ксіпорында 7 адам жмыс істеген. детте кімшілік процедуралар шаын ксіпорындар руа кедергі келтіретін млім, сондытан Франция кіметі формальді мселелерді ысаруа кшті. Францяда шаын бизнесті несиелеу негізінде пайдасызды сімді мемлекет бонофикацилайды. Бонификция - бл жеілдету. Орталы бюджет арылы шаын жне орта бизнеске жмыспен амтуда да аржыландырады, ебек леуметтік шыындар бойынша жеілдіктер беріледі. Францияда жмысыздар з ксіпорны ашу шін мемлекет кмегіне сйене алады.

Германяда шаын жне орта ксіпкерлікті басты сипаттамасы: е алдымен меншік ыы мен ксіпорынды тікелей басаруды бірлігі болып табылады; екіншіден – ожайын мен жмыскер арасындаы зіндік ерекше атынас сипатын білдіріп,дірісті тпкі нтижесі шін екі жатында бірдей мдделігін, ынталыын тудыру; шіншіден – ксіпорын мірінде басарушы рліні ерекше маыздылыы: ол шаруашылыты нтижелігіне тек ана млік иесі боландытан ана емес, сонымен бірге зіні де ндіріспен тікелей айналысып, оны йымдастыруа барлы жаынан атысуынан крінеді.Тртіншісі–істі жанялы негізде жргізу,яни ксіпорын ызметін нтижелі йымдастыруа, жргізуге атадан болан мра ретінде алыптасуы. Бесіншіден –шаын ксіпкерлікті таы бір сипаты белгісі ретінде ксіпорынды аржыландыру мселесін айтуа болады.Шаын ксіпкерлікті жоарыда аталан сапалы жатарымен, бірге санды жаынан да сипаттамалары бар.Германияда 80 –жылды аяына арай жоарыда крсетілген стратегиялы есептеу тжірибесіне байланысты 1,9 милион шаын жне орта ксіпорын жмыс істеп, олар халы шаруашылыыны салалары бойынша мынандай негізге блінеді: олнерінде -537, сауда-225, нерксіпте -108, ызмет крсету саласында -665, еркін маманды секторы 360.Германияда шаын бизнесті мемлекеттік олдау жйесіні негізінде жатан басты принцип — здігінен, ммкіндігінше, з бетінше дамуды барынша ынталандыратын кмек беру болып табылады.Бадарламаны масаты–шаын жне орта бизнесті тиімділігі мен бсекеге абылетілігін артыруы. Салы салуа жеілдіктер,концультатциялы ызмет саласында артыру. Мемлекеттік органдар,бір жаынан, ксіпкерлерге арнайы мамандарды ызметі арылы кмек крсетеді,екінші жаынан, жеке концультатцияа жргізген жадайда фиирмаларды ол шін жмсайтын шыындарды айтарлытай блігін теуді з мойынына алады.

Шетелдік тжірибеге арап Республикамызда атаратын іс-шаралар лі кп екені байауа болады. «Шаын ксіпкерлікті олдау туралы» за кшін жойды, осы зады жетілдіретін баса ыты нормалар абылдау ажеттілігі туындап отыр. Шаын ксіпкерлікті олдау туралы ескі зада мемлекет тарапынан крсетілетін олдаулар мен жеілдіктерді кейбір трлері жне таыда баса осымша бадарламалар бойынша крсетіліп жатан олдауларды жоспарлы баыттары жоарыда атап ткен дамыан мемлекеттерді шаын ксіпкерлікті дамыту мселелелесіне байланысты атарып жатан жмыстарына сас екендігін байаймыз.

Жоарыда аталан артышылытары боланымен кемшіліктерді де атап ту керек, мысалы шаын ксіпкерлікті мемлекеттік олдауды ыты аспектілері кп жадайда кімшілік ы бзушылыпен байланысты. Шаын ксіпкерлікті дамуындаы негізгі кедергі туызатын ол ксіпкерлер ызметіндегі тртіп бзушылытарды басым кпшілігін баылау адаалау жнінен кптеген негізгі функциялар берілген мемлекеттік органдарды тексеру жргізулері арылы аныталып жатады.азастан Республикасыны« кімшілік ы бзушылытар туралы» кодексіні кейбір ережелері шаын ксіпкерлікті дрыс дамуына кедергі жасайды. Длірек айтанда, кімшілік айыпплдарды жоары млшерде салы салу трысындаы кімшілік ы бзушылытар шін салынан айыппл шаын ксіпкерлік субьектілерімен атар ірі ксіпкерлік шін де бірдей етіп белгіленген[5]. Негізгі кімшілік тосауылдар ауыртпалыы болып (бюрократия) лицензиялауа, аккредитациялауа, стандарттауа , сертификаттауа жататын жмыстар, тауарлар мен ызметтер трлеріні ке тізбесіні болуы іскерлік белсенділікті, ксіпкерлікті бастамасыны суіне кедергі келтіреді.Мысалы:

-шаын бизнес ашу барысында жаттарды жасалу уаытыны затыы;

-ксіпкерлікті мемлекеттік олдау шін жасалан келісімдерді кптігі жне орындалмауы;

- мемлекеттік ксіпорындар мен акционерлік оамдарды кптігі;

-керексіз статистикалы жне салы есебін жргізу;

-кейбір мемлекеттік органдарды баылау, адаалау, рсат беру жне келісу функциялары мен кіметтерін ысартуа дайын еместігі.

-кейбір нормативтік ыты актілерді зара арама-айшылы туызуы.Алайда,кейбір мселелерге арамастан азіргі уаытта еліміздегі салы комитеті, баса да мекемелермен бірлесе отырып, ксіпкерлерге, сіресе, жмысын жаа бастаан адамдара нарыты талаптары мен ерекшеліктерін, салы тлеудегі згерістер мен толытыруларды тсіндіру, бизнесті дамытуды жаа жолдары туралы саба,«дгелек стелдер» йымдастыруы нтиже беруде. кіметті леуметтік-экономикалы дамуды тратылыын амтамасыз ету жніндегі аулысын жзеге асыру масатында шаын ксіпкерлік субъектілеріне несие беру мселесі жнінде екінші дегейлі банктермен бірлесе жмыс жасауда.Жоарыда айтылан мселелерді орта келе кемшіліктерге арамастан мемлекет шаын бизнесті дамыту масатында кездесетін кедергілерді жойылуына аса кіл блуде,себебі шаын ксіпорын барлы халы шаруашылы салаларында жмыс істейді жне ажеттіліктермен амтамасыз етеді. Мемлекеттік бадарламаларды,экономикалы даму баыттарыны жоспарлы трде атарылуынан блек лі кнге дейін шаын ксіпкерлікті дамыту мен олдауды басты проблемасы несие,салы жне жаттамаларды толтыру мселелері болып отыр.Бл жадайларды алдын алу масатында шаын ксіпкерлікке байланысты

· нормативтік ыты актілерді жетілдіру

· шаын бизнесті экономикалы маызын лайту

· жмыс орындарын кбейту

· шаын ксіпкерліктерді арасындаы бсекелестікті арттыру ажет.

 

[1] Р Жеке ксіпкерлік туралы заы. 31.01.2006 ж. Интернет желі: http://adilet.zan.kz/

[2]Р Азаматты кодексі. Жалпы блім. 01.07.1999 ж. Алматы: «ЮРИСТ», 2014 ж.

[3]«азастанда ксіпкерлік ызмет шін жадайды жасарту жніндегі тбегейлі шаралар туралы» Р Президентіні жарлыы. 27.02.2014. Астана, Аорда.