Жыныстарды брылап-жару жмыстары

Жыныстарды опарылуы, жарылыш заттарды (ЖЗ) жанан кезiнде газа айналып, клемi крт лаятын энергия кшiне байланысты. Жарылыш затты крт ыстыы мол, газа айналу процесiн жарылыс деп атайды. Жарылысты опару серiн арттыру шiн, жарылыш заттарды жарылыш оймалара орналастырады. Ол оймалар брылап, тесiп жасайтын боландытан, барлы опару жмысы брылап жару жмысы (БЖЖ) деп, аталады. Жарылыш оймаларына теспе (шпур) мен ыма (скважина) жатады. Теспелерді айналма, соып - айналма, не айналып соатын машинкалармен брылайды. Айналма дiсiмен брылайтын машинкаларды тескiшдеп атайды. олданылатын уатына арай-электр, сыылан ауа гидравлика трi болып; олданылатын тсiлiне арай - ола стайтын жеiл, колонкаа ойылатындары болады. Электр брылар, озау механизмдерiнi трiмен жне оны жылжыту уатымен (5-16 кН дейiн) айналу шапшадыымен (120-600 об/мин) жне двигатель уатымен (2-4,8 кВт) блiнедi. Жмса жынысты брылау шiн ол бранда олданылады. атты жыныстарды брылау шiн салмаы 105-120 кг дейiн колонкода, манипуляторда не болмаса бры арбашыына тиелген электр брысы олданылады. Бры арбашасына екiден алтыа дейiн колонкалы бры машиналар орнатылады. Бры машиналар жалыз кеншiнi басаруымен жмыс iстейдi. Манипуляторлар бры машиналарды ктерiп, тмен тсiрiп, белгiлi жерге бекiтiп оюа ммкiншiлiк туызады (2.12, а-сурет).

 

2.12 - сурет. Бры машинасыны ондырысы: а) манипулятора ондырылан; б) пневмобекітпеге орнатылан; 1 – электрбры;

2 - жылжымалы сре; 3 - каретка; 4 - айналма; 5 - люнет; 6 - сым;

7 - сым армаы; 8 - су жiберiп тратын муфта

 

Бры-со дiсімен тесiп - брылау iсiнде олды телескопты жне колонкалы пневмобалалар (перфораторлар) пайдалынады. Оларды салмаымен (12-30 кг), минутына соу жиiлiгiмен (1700-2000) жне ауа шыынымен (2 ден 3,5 м3/мин дейiн) айырмашылытары болып трады. Жиiлiгi минутына 2000 соыдан арты ратын балаларды, бiрiншi жаынан нiмi арты бола трсада, екiншi жаынан брышыларды денсаулыына зиян келтiретiнi аныталды. Сондытан мндай балалармен олмен жмыс iстеуге лысат берiлмейдi. Ондай балалар, дiрiлдегенiн басатын кареткаа орналасанда ана берiледi (2.12б-сурет). Айналып соу дiсiмен брылаанда, ру жиiлiгi минутына 4000, жылжу кшi 1,1 кН дейiн, ауа шыыны бiр машинаа минутына 10 м3 кететiн, брылау машиналары олданылады (2.13-сурет).

 

 

2.13 - сурет. СБУ-2М бры ондырысы

 

       
     
     
       


Тiк азбаларды жргенде, уатылан жыныстарды теспеден сумен не болмаса ауамен соратын ол перфораторлары олданылады. Кенжарда бiр мезгiлде iстейтiн бры машинаны саны, бiр машина кенжарды 2,5-4м2 клемiн алады деп есептелiнедi. Бры аспаптарына: бры, коронка, ырнаыш жатады. аттылыы орташа жыныстарды айналма дiсiмен брылаанда ромб не тiк брыш формалы У7 рыштан жасалан бры штангалары пайдаланылады. Штанганы бiр жаына те атты метал-керамикалы орытпамен апталан жоыш орнатылан (2.14-сурет). Брылау кезiндегi шыатын са жыныстар блшектерi айналма штанга арылы сырта шыып жатады. Егерде бос кремнезем ауада 10 % тен асатын болса, онда 1 м3 ауадаы ша 2 мг аспау керек, егер асса теспені сумен шайып брылау керек.

 

2.14 - сурет. Айналма брылайтын бры штангасы:

1 - жоыш; 2 - сабы; 3 - ондырысы

 

 
 


Блай айналып брылау шiн, диаметрлерi 22, 23, 32 мм, iшi уыс алты ырлы не болмаса дгелек рыш бры штангасы жасалады. Мндаы жоыштарда, теспеге су шыатын тесiк алдырылады (2.15, а-сурет).

 

2.15 - сурет. Айналма брылауда олданылатын жоыштар мен айналма-соы брылауда олданылатын бры коронкалары: а) РП-7Ц жоыш; б) РПРМ; в) БИ-722; г) РКС; а/ - бiр тiлдi коронка; б/ - крест трлi; в/ - «Т» трлi; г/ - шыыы жздi

атты жынысты брылауда, жылжу кшi 15 кН арты болуы шiн РКС жоышы тымды келедi. Осы жоыштарды, аттылыы 12-18 жыныстарында пайдалананда, брылау нiмi РП-7Ц салыстыранда 2,5-3,5 есе седi. Жыныстарды жатыс жадайына байланысты соып айналма дiсiмен брылаанда бiр тiлдi, иысты (крест) трлi, «Т» трлi жне алып салмалы коронкалар олданылады (2.15, а/-г/-сурет). Оларды жзi те атты осындылардан жасалып штангаа конусты не брандалы ондырылармен бекiтiледi. Теспені жасы тазартып тру шiн, минутына 5-18 л су жiберiлiп трады. Су теспеден шыан шады басып, ысыан коронканы суытып, брылау процесiне лкен жеiлдiк туызады. Теспені диаметрi 32-60 мм дейiн, ал зындыы 0,5-3,5 м згередi. Тиiмдi болу шiн, теспені зындыын 2,2-3,2 м асырмаан жн.

Жарылыш заттармен жару жабдытары. Тау-кен ндiрiсiнде аммиак-селитралы мен нитроглицерин жарылыш заттары (ЖЗ) кеiнен олданылады. Бiрiншiсiнi негiзгi компоненты аммиак селитрасы (NН4NО3). Бан аммонит, аммонал, динафталит, динамон т.б жатады. Нитроглицерин С3Н5(ОNО2)3, нитроглицериндi жарылыш заттарды негiзгi осындысы болып саналады, бан динамитте жатады. олдану ережесiне сйкес ЖЗ мынадай топа блiнедi:

1. Саты тiлемейтiн - жер бетiнде жне ша, газ жарылу аупi жо шатыларда, жарылыс жмысын ткізу шiн.

2. Саты тiлейтiн - ша, газ жарылу аупi кштi шатыларда.

3. те саты тiлейтiн - кмiр жару iсiнде олдану шiн.

Аммиак-селитралы ЖЗ патрон не апшы пакетке толтырылан трiнде, ал нитроглицерин ЖЗ тек патронды алпында пайдаланылады. Жарылыс туызатын процестi озаушыдеп атайды. Оны от арылы не механикалы жарылыс туызатын трлерi бар. От дiсiн олдананда, дрiнi жарызатын жабды ретiнде от ткiзетiн шнурмен, капсл-детонатор олданылады. От ткізетiн шнурды ызметi, отты капсл-детонатора жеткiзу. Капсль-детонаторды атаратын мiндетi ЖЗ-а озау беру. Капсл-детонатор дегенiмiз iшi ттынатын озаушы зата (тетрил, тэн не гексоген оан оса кркiреуiк сынап, не болмаса тенереспен орасын) толан, диаметрi 7 мм дейiн метал (алюминий не жез) не ааз ауыз, (2.16-сурет). От жргiзгiш шнура жаланан капсл - детонатор ЖЗ iшiне жеткi-

 

2.16 - сурет. Капсл - детонатор: 1 - ауыз; 2 - аяша; 3 - озаушы осындылар

 

 

зiлiп орналастырылады. Мндай патронды оталан патрон деп атайды.

От жргiзгiш шнурды iшiмен от 1 м/сек шапшадыпен жайылады. Жалын от, аяшадаы тесiктен капслге тиiп, ал ол ЖЗ-а детонация бередi. Газ жне ша аупi бар шатыларда жне азбаларды лама брышы 300-тен жоары боланда, ЖЗ-ды отпен ттандыруа болмайды.

 
 


Электр уатымен жаранда, ЖЗ-а детонация беру шiн, электр ттатышымен осылан, капсл-детонатор олданылады. Электр-детонаторларды тез жне жй жмыс iстейтiндерi бар (2.17-сурет).

2.17 - сурет. Электрдетонаторлар: а) тез рекеттi; б) жй ректтi; 1 - пластикалы тыын; 2 - ттататын зат; 3 - гильза; 4 - аяша; 5 - тор; 6 - шабандатушы зат; 7 жне 8 - озаушы заттар

 

2.17, а-суретте тез ттанатын электр-детонаторы крсетiлген. Электр ттандырыш екi жекеленген, диаметрi 0,5-0,6 мм сымнан трады. Екi сымны шына, жеiл ттанатын, осынды (нихром) жалатан сымнан, балыту кпiршiгi жапсырылады. Балыту кпiршiгiмен электр уатын жiбергенде, элетрдетонатор жарылады.

Жай рекеттi электрдетонаторларды электр ттандырушымен, оздырушы осындысыны арасына арнайы жайлату заты ойылады (2.17, б-сурет). Бндай жадайды, оталан теспені бiрiнен кейiн бiрi жарылу шiн олданады. Электрдетонаторды жару шiн, токты машинкадан не болмаса электр торынан алады.

Ша-тоза, газ жарылу аупi бар шатыларда конденсатор трлi, жарылыс аупiнен саталынып жасалынан, арнайы траты токты жарылыш машинкасы олданылады. Бл машинкаларды шатыда ашып, бзуа болмайды. Жндеу iсi тек ана шеберханада жасалуы керек.