Т. Лириді «Мен андаймын?» дістемесі

Дж.Мореноны социометриялы дісі

дістеме масаты – балалар тобындаы тлааралы атынасты зерттеу жне баалау, берілген дістеме социаметриялы дісті балалара арналан варианты болып табылады. Оны жргізу процедурасы келесідей: сыныптаы рбір балаа ш ашы хаттан таратылады, оушы келесі мазмнды нсау алады.
«райсы здеріні туан кніе сыныптаы оушыларды ішінен айсы балаларды шаырар еді? Енді тадаан ш баланы атын ашы хаттара жаз». Жазылан ашы хаттарды балалар туан кніне шаырысы келген сыныптастарына таратады.

 

Социометриялы зерттеу дісіні орытындысы бойынша мына жадайлар аныталуы керек:
- Жеке басын дамыту шін сыныптаы балалармен зара арым-атынас жасауды маызы андай?

- Кейбір жекелеген балаларды сыныпа ыпалы бар ма?

- Ол шынында да осы топты лидері ме?

- Ешкім тадамаан баланы жымдаы жадайын алай тсінуге болады?

- Ерекше шаын топты рылуыны себебі не?

- Ол андай асиеттерімен балаларды з маайына топтастырады?

- жым мірінде топтасуды ролі андай?

- андай жадайда жым рамы наты жне арнайы болады?

- дістемені интерпретациялау:

 

Социометрияда топ ішіндегі арым-атынас трлері крсетіледі. ойылан сратар тадау критерилері деп аталады. Топтаы адамны жадайын жне оны згелермен арым-атынасын анытау шін олданылады.
Балалар ашы хаттарды таратаннан кейін экспериментатор кім, анша, ашы хат аланын анытайды. Алынан ашы хаттарды санына сйкес баланы топтаы социаметриялы статусы тмендегі формуламен аныталынады:

С= ,

Мндаы С - баланы рбыларымен зара арым-атынасы жйесіндегі статусы;
К – топтаы достарынан алан баланы ашы хаттар саны;
n – тестіленетін топтаы балалар саны.
Баланы статусы жайлы шешімні негізі С – крсеткіші болып табылады.

Нтижені баасы:
10 – пай – баланы С – крсеткіші 100 процентке те;
8-9 пай – баланы С – крсеткіші 80-89 процентке дейінгі аралыта;
6-7 пай – баланы С – крсеткіші 60 – 79 процент дейінгі аралыта;
4-5 пай - баланы С – крсеткіші 40 – 59 процент дейінгі аралыта;
2-3 пай - баланы С – крсеткіші 20 – 39 процент дейінгі аралыта;
0-1 пай - баланы С – крсеткіші 0 – 19 процент дейінгі аралыта.

Даму дегейі жайлы шешім:
10 – пай - те жоары;
8-9 пай – жоары;ъ
4-7 пай – орташа;
2-3 пай – тмен;
0-1 пай - те тмен.

Сонымен бірге бл дістемені олдануарылы топтаы йымшылдыыны дегейін тмендегі формула бойынша есептеп крсетуге болады: С_гр= дрыс тадау саны/ барлы тадау саны.

йымшыл топ арасындаы арым-атынас крсеткіші 0,6 – 0,7.

Тадауды кп аландар осы топ ішіндегі «йыты» - 75 процент, белсенділер – 25-75 процент, зара тадау аландар – 25 процент, бірде бір тадау алмаандар – елеусіз аландар. Таы да бір топ олар рбылары жаратпаандар немесе менсінбегендер.

 

Т. Лириді «Мен андаймын?» дістемесі

дістемені Т. Лири, Г. Лефорж, Р. Сазек 1954 жылы растыран. Субъектіні зі жне идеалды «Мен»-ін зерттеуге арналан, сонымен бірге топтаы зара атынасты зерттеу шін де олданылады. Берілген дістеме кмегімен адамдармен атынастаы зіндік баа жне зара баадаы басым тип аныталады.

Тлааралы атынасты зерттеуде кп жадайда екі фактор блініп крсетіледі:

1 фактор- доминантты баынушылы;

2 фактор – достыты сю – агрессиялы.

Осы факторлар тлааралы абылдау процесінде адам туралы жалпы пікірді анытайды. Оларды М. Аргайл тлааралы мінез лы стилін талдауында басты компоненттер атарына жатызып, мазмны бойынша Ч. Осгудты ш негізгі семантикалы деференциалын екеуімен мазмны бойынша салыстырылды: баа жне кш.
Американ психологы Б. Бейлзді басшылыымен жргізілген кп жылды зерттеуде топ мшесіні мінез- лы екі ауыспалылымен бааланады, ал оларды талдауы ш дегейлі кеістікте ш пайда болан осьпен жзеге асырылады:

 

доминатты - баыныушылы;

достыты сю – агрессиялы;

эмоционалдылы – аналитикалы.

Т. Лири негізгі леуметтік бадарды крсету шін секторлара блінген шебер тріндегі шартты схеманы деді. Бл шеберде горизантальды жне вертикалды осьтер бойынша трт бадар белгіленген:
доминантты - баыныушылы;
достыты сю – жауласу.
з кезегінде бл секторлар жекелеген атынастара сйкес 8- ге блінген. Оданда тереірек суреттеу шін шеберді 16-ы сектора бледі. Т. Лириді схемасы зерттелушіні нтижелері шебер орталыына жаын орналасан сайын екі ауыспалы арасындаы зара байланыс кшті екендігін болжамдайды.
р бадар бойынша пайлар осындысы индекске айналдырады. Вертикалды жне горизантальды осьтер басымдылыы крсетіледі. Алынан крсеткіштерді шебер орталыынан ашытыы интерперсоналды мінез-лыты бейімделушілік немесе экстрималдылыын крсетеді.
Сауалнама 128 баалаушы пікірлерден трады. райсысы 8- атынас типі бойынша 16 пункт бар. Пікірлер андай да бір атынас типін анытауа баытталан, бірізділікпен берілмейді.
Олар трттен топтасырылады жне те анытамалар саны арылы айталанады. деу кезінде атынасты р типіні саны есептеледі.
Диагностикалауды ртрлі баыттары тла типін анытауа, сонымен бірге нтижелерді жекелеген аспектілер бойынша салыстыруа ммкіндік береді.
дістеме респондентке тізім бойынша беріледі немесе жекелеген карточкаларда беріледі. Оан зі туралы, адамдара атынасы немесе оны идеалы туралы елестеріне сйкес пікірлерді крсету сынылады.

 

 

Баса адамдар ол туралы наты ниетті ойлайды

Айналасындаы адамдарды серлендіреді

Бйры беріп, басшылы ете алады.

з айтаныда тра алады

Ар намыс сезімі бар

Туелсіз

з-зіні амын ойлауа абілетті

Парысызды крсете алады.

атал болуа абілетті.

атал біра діл.

Адал бола алады.

Басалара сыншыл.

Еркелеуді жасы креді.

Жиі апаланады.

Сенімсіздік крсетуге абілетті

Жиі кілі айтады.

з-зін сынауа, сыншал болуа абілетті.

уана-уана баынышты болады.

з дрыс еместігін мойындауа абелтті.

Кнгіш

Мейірман

Масатаныш, еліктеуге бейім.

Силаыш.

Басаларды малдауын іздейді.

Бірлесе жмыс істеп зара кмектесуге бейім.

Басалармен йлесіп кетуге мтылады.

Жылы шырайлы тілектес.

Ыыласты жне мейірімді

Сыпайы

Малдаушы

Кмек туралы сраныстара айырымды

Риасыз

згелерді тадандыруа абілетті.
Басалар алдында сыйлы.

Басарушы таланты бар
Жауапкершілікті сйеді.

зіне сенімді

Табанды

Пысы жне нтты

Жарысуды жасы креді.

ажеті бар жерде мыты жне атайан.

Бетінен айтпайтын бейтарап емес.

Ашуланша.

Ашы жне тура айтады.

Бйрыа кнбейді

р нрсеге шбі кзбен арайды.

Таалдыру те иы.

кпешіл жне шетін.

Оай абыржып алады.

зіне сенімсіз.

Оай кне салады

Менменсінбейтін.

Басаларды кмегіне жиі сенеді.

Беделді адамдарды атта сыйлайды.

Кеестерді уана абылдайды.

Сенгіш. Басаларды уантуа мтылады.

арым-атынаста рашан сыпайы.

Айналасындаыларды кзарасын пір ттады.

 

арым-атынаса тсуі жеіл йлесіп кетеді.

Акіл

Мейірімді сенімділік артады.
Нзік айырымды

Басаларды амын ойлауды жасы креді.

Риасыз жне жомарт.

Кеес беруді жасы креді.

Маыздылы, мнділік серін тигізеді.

Бйры беру басарушылы асиеті бар.
ктем.

Матанша.

зі туралы ана ойлайтын адам.

Ткппр жне масайраан.

у жне немшіл.

Басаларды жасаан ателіктеріне шыдамсыз.

зімшіл пайда кнем.
Ашы.

Досты сезімі сирек болады.

Ашуланан

ызанша

Жйкесі тозан.

кпені за уаыт бойы еске сатайды.

зін-зі кінлу

ялша

Ынжы

Момын

Туелді жне жалта.

Баынуды жасы креді.

Шешім абылдауды басалара сынады.

иын жадайа оай шырап алады.

Басаларды серіне жеіл тседі.

рбір адама сенуге дайын.

Бріне тадаусыз жасы атынаста.

Брін де натады.
Барлыында кешіреді.

Шеттен тыс жанашыр.

Ке пейілді жне кемшіліктерге шыдамды.

ораушылыа мтылады.

Табыса жетуге мтылады.

рбір адамны та аланын ктеді.

Басаларды билейді.

стемшіл.

Крсе ызар.
Атамар.

Эгоист
Суы, раымсыз.

Кекесін, келекелі

Ашулы, ата

Жиі заланады.

Сенімсіз немрайлы

Кекшіл

арама-айшылыты

иар

Сенбейтін кдікті.

Жасанша.
ялша.

Басалардан шектен тыс даярлыымен ерекшелінеді.

Жмса денелі.

рашан дерлік ешкімге арсы шыпайды.

Басаларды мазалай бермейді.

Оны баып аанды жасы креді.

Шектен тын сенгіш.

рбір адамны ыайына арай икемделуге мтылады.

Барлы адамдармен келіседі.

 

рашанда мейірман.

Барлыында жасы креді.

Айналасындаы адамдармен тым келісімшіл.

рбір адамдарды жбатуа тырысады.
зіне арамастан басаларды амын ойлайды.

Адамдарды шектен тыс мейірімділікпен бзады.

 

Дегейді максималды баасы 16 пай, біра ол атынасты трт сатылы айындылыына блінген.3 атынасты трт сатысы

 

0-4 пай – тмен; 5-8 пай – алыпты	Адаптивті мінез-лы
9-12 пай – жоары; 13-16 пай – экстрималды	Патологияа дейінгі экстрималды мінез-лы

 

Нтижесінде, рбір октант бойынша сратаманы арнайы кілтіні кмегімен пайлар саны есептелінеді. Алынан пайлар дискограммаа салынады жне шеберді орталыынан ашыты берілген октант бойынша пайлар санына сйкес болады (0- ден -16-а дейін).
Векторларды штары осылады жне тлалы профиль райды.
Арнайы формуланы кмегімен негізгі факторларды крсеткіштері аныталады: доминаттылы жне достыты сйгіштік;
доминантылы = (І-V)+0,7х (VІІІ+ІІ- VІ);

достыты сйгіштік = (V ІІ-ІІІ)+0,7х(VІІІ-ІІ- ІV+ VІ).

Алынан нтижелерді сапалы талдауы дискограмманы салыстыру жолымен, ртрлі адамдарды болжамдарыны арасындаы айырмашалы арастырады.
С.В. Максимов рефлексияны абылдауды, дифференциациясыны, тланы топтаы жадайыны жаымдылы дегейі. Тланы топ пікірін саналу дегейі тла шін топты мнділігіні индекстері берілген.
дістемелік абылдау психологиялы сйкестілік мселесін зерттеуге ммкіндік береді жне тжірибеде жиі жадайда жанялы консультацияда, топты психотерапияда жне леуметтік психологиялы тренингтерде олданылады.
Берілген 128 пікірді айсысы сізді зііз туралы ойыыза сйкес келеді асына «+» белгісін, сйкес келмесе «-« белгісін ойыыз.

оршаандара атынас типтері: Авторитарлы

13-16 пай диктаторлы, ктем, диспатиялы мінез, тланы кшті типі, тпоты іс-рекетіні барлы трлерінде лидерлікте болады. Барлыын йретеді, оытады, барлыында з пікірне сйенуге талпынады, басаларды кеестерін абылдай алмайды. оршаандар бл ктемділікті байап мойындайды.

9-12 пай. Доминантты, уатты, зыретті, авторитетті лидер, барлы істе табысты кеес беруді натады, зіне силаушылыты талап етеді.

0-8 пай. зіне сенімді адам, біра міндетті трде лидер емес, табанды, шыдамды.

2. зімшіл

13-16 – туелсіз, зін жасы креді, барлыымен бірге болуа тырысады, біра зін ошау стайды. зіне тскен ауыртпалыты басалара аударады, матанша, зіне риза, асатаушы.

0-12 – эгоистік сипаттар, зіне бадар, кншілдікке бейімділік.

3. Агрессивтілік

13-16 – оршаандара атынасы бойынша ата жне жауласушылы, шалт мінезді, агрессивтілік асоциалды мінез-лыа дейін жетілуі ммкін.

9-12 – талап оюшы бірбеткей, ашы, басалара баа беруде ата жне шалт, кнбейтін барлыына оршаандарды кінлуші, тітіркенгіш, кекетушілігі басым.

0-8 – тікбаай, табанды, шыдамды жне уатты.

4. Секемшіл

13-16 – ата жне жауласан лемге шеттелген атынаста, секемшіл, кпелегіш, барлыына кмншіл, кек сатаушы, немі басалара шаым жасаушы, немі барлыына риза емес (мінез-лыты шизоидты типі)

9-12 – сыншыл арым-атынаса тспеуші, зіне сенімсіздікті серінен интерперсоналды байланыса тсуде иыншылытар кешеді, тйы, адамдардан кілі алан, жабы, зіні негативизімін вербалды агрессияда крсетеді;

0-8 – барлы леуметтік былысатра жне оршаан адамдара сынды атынастар.

5 Баынушылы

13-16 – баынушы, зін тмендетуге бейім, ерігі лсіз, барлыына ркезде жол беруге бейім, зін немі соы орына ояды, зіне кін таады, белсенді емес, кшті біреуден тірек іздейді.

9-12 – ялша, жасы, тез ялады, жадайды есепке алмай кштілерге баынуа бейім;

0-8 - арапайым, жасы, жол беруші, эмоционалды стамды, баынуа бейім, з пікірі жо, з міндеттерін адал орындайды.

6. Туелділік

13-16 - зіне крт сенімсіз, жабыса орыныштара – ауіптенушілікке ие, кез келген себептерге мазасызданады, сондытан басаларды пікірен туелді.

9-12 – тіл алыш, ора, кмексіз, арсылы крсете алмайды, немі басалардікі дрыс деген пікірде;

0-8 – комформды, жмса, кмек пен кеесті ктуші, оршаандара таалушылыа бейім, сыпайы.

7. Достыты сюші.

9-16 – достыты сюші жне барлыымен кішіпейіл, тсінікке жне леуметтік олдауа баытталан. Барлыын талаптарын анааттандыруа талпынады, жадайды есепке алмай барлыы шін жасы болысы келеді. Микротопты масаттарына талпынады, жасы дамыан ыыстыру жне басу механизмдері бар, эмоционалды лобильді тип.

0-8 - ызметтестікке бейім, мселелрді шешге жне атыысты жадайларда компромисті жне майыспалылы, оршаандарды пікірлерімен келісуге тырысады. Саналы трде камформды. Адамдармен атынаста жасы ре шарттарын, ережелерін жне принциптерін сатайды. Топ масаттарына жетуде инициативті энтузиаст, кмектесуге талпынады, зейін орталыында боланды натады, арым-атынаса жеіл тседі.

8. Альтруистік.

9-16 – аса жауапкершіл, з ыыушылытарын рбан етеді. Барлыына кмектесуге тырысады. оршаандара аса белсенді атынаста. Басалар шін зіне жауапкершілік алады.

0-8 – адамдара атынаста жауапкершіл, жмса, мейірімді, адамдара эмоционалды атынаста жан ашырлы, симпатия, аморлы, мейірімділік крсетеді. оршаандарды тыныштандыра жне сергектендіре алады. Риасыз жне ыыласты.