Экологиялы ауiпсiздiк проблемалары жне оларды шешу жолдары

Ала отырысына траалы жасаан министр Н.Ысаов зі басаратын жымны барлы жмысы белгіленген нысаналы крсеткіштерге сйкес, наты нтижелерге ол жеткізу шін жасалатынын атап крсетті.

 

Мамырды 25-і кні Астанада Р оршаан орта министрлігі аласыны кезекті отырысы болып тті.Онда азастанда орын алып отыран экологиялы проблемаларды шешу жолдары талыланды.
Ала барысында экологиялы кодексті жзеге асыру, рсат беру жйесі мен баылау-инспекциялы ызметін жетілдіру, мониторинг жйесін реформалау, сондай-а, оршаан ортаны орауды мемлекеттік жйесін реформалау мен дамытуды 2007-2012-ші жылдара арналан тжырымдамасы сынды біратар зекті мселелер аралды.
Отырыс барысында министрлікті еуропалы тжірибеге сйкес кешенді экологиялы рсаттара кшуге дайындалып жатаны, табиат пайдаланушыларды табиат орау ызметін жасартуа ынталандыратын жаа тетіктерді зірлегені белгілі болды.
Мнымен оса, мемлекеттік баылау жмысында сауытыру шараларыны жне ндірістік баылау жйесімен бірлесе рекет етуді рлі артатын болады. Сонымен атар, ала мжілісінде министрлікті Еуразиялы су орталыын жне энергияны жаартылан кздері жніндегі солярлы орталы руды жоспарлап отыраны айтылды.
Министрлік зірлеген оршаан ортаны орауды мемлекеттік жйесін реформалау мен дамыту тжырымдамасы азастанны экологиялы пробеламалырн шешуді наты тетіктерін кздейді. Тжырымдаманы масаты – азастан мен трансшекаралы аумата оршаан ортаны сапасын траты жасартуды амтамасыз ету. Ала отырысына траалы жасаан министр Нрлан Ысаов зі басаратын жымны барлы жмысы белгіленген нысаналы крсеткіштерге сйкес, наты нтижелерге ол жеткізу шін жасалатынын атап крсетті.

 

 

арналан экологиялы ауiпсiздiгi тжырымдамасы туралы Источник: concepcia_ekolog_bezopasn.doc

 

1. Жалпы ережелер
2. Экологиялы ауiпсiздiктi амтамасыз етудi масаты, негiзгi мiндеттерi мен аидаттары
3. Экологиялы ауiпсiздiк проблемалары жне оларды шешу жолдары
4. Экологиялы ауiпсiздiктi амтамасыз етудi баыттары мен негiзгi тетiктерi
5. Экологиялы ауiпсiздiк тжырымдамасын iске асырудан ктiлетiн нтижелер

 

 

Экологиялы ауiпсiздiк проблемалары жне оларды шешу жолдары

оршаан орта жне даму жнiндегi Рио-де-Жанейро декларациясыны аидаттарын ескере отырып, азастанны экологиялы ауiпсiздiк проблемалары оларды жаhанды лтты жне жергiлiктi ретiнде шешудi маыздылыы мен дегейiне байланысты аралады.

3.1. Жаhанды экологиялы проблемалар

3.1.1. Климатты згеруi

"ызу серiнi" салдарынан болатын климатты згеруi жалпы лемдiк клемдегi проблема болып табылады жне оршаан ортаны жай-кйiне барынша ытимал атер тндiредi.

азастан 1995 жылы Климатты згеруi жнiндегi Б Yлгiлiк конвенциясын бекiттi, ал 1999 жылы осы Конвенцияа Киото хаттамасына ол ойды.

Аталан хаттаманы бекiткен жне ол кшiне енген жадайда азастан ызан газдарды шыарындыларын ысарту жнiндегi санды мiндеттемелердi зiне жктей отырып, I осымшаны Тарапы болады.

азастанны Киoтo хаттамасын бекiтуiнi масата сайлыын айындау шiн 2004 жыл барысында ызан газдарды шыарындыларын ысарту жнiндегi санды мiндеттемелердi азастанны экономикасына серi мселелерi бойынша зерттеулер жргiзу ажет.

Талассыз экологиялы тиiмдiлiгiнен баса, Киото хаттамасын бекiту бiздi ел шiн халыаралы инвестицияларды тарту, баса елдердi экономикасына активтердi орналастыру ммкiндiгiмен инвестор рлiндегi бiрлескен жзеге асыру жобаларына жне "таза даму" процестерiне атысу, ндiрiстi энерготиiмдiлiгiн арттыру шiн жаа технологияларды олдану, сырты энергетикалы рынокта елдi экономикалы мдделерiн орау шiн кмiртегi кредиттерiн шоырландыру, ызан газдарды шыарындыларына квоталар сату жнiндегi перспективаларды ашады.

Киото хаттамасын бекiткеннен кейiн наты жобалар мен iс-шараларды iске асыруды кздейтiн азастан Республикасында ызан газдарды шыарындыларын азайту жнiндегi 2015 жыла дейiнгi бадарлама зiрленетiн болады.

3.1.2. Озон абатыны бзылуы

Жердi озон абатыны бзылуы адам, жануарлар, сiмдiктер мен микроорганизмдер тiршiлiгi шiн ытимал атер болып табылады.

1973 жылдан бергi байаулар азастанны стiндегi озон абатыны алыдыы 5-7%-кe азайанын крсеттi.

Монреаль хаттамасына сйкес абылданан, озон абатын бзатын заттарды пайдалануды реттеу жнiндегi шаралар лемде 1986 жылды дегейiмен салыстыранда оны 10 eceгe азаюына ыпал еттi.

Бiздi ел озон абатын сатау туралы халыаралы келiсiмдерге 1998 жылы осылды. азiргi уаытта азастанда озон бзыш заттарды (ОБЗ) пайдалануды ысарту жне оларды айналымнан алып ою, озон абатын бзбайтын заттарды олданумен жаа технологияларды енгiзу жнiндегi жмыстар жргiзiлуде.

Озон абатын бзу атерiн жоюды негiзгi жолдары мыналар болып табылады: ОБЗ пайдаланудан жедел бас тартуды жне оларды ауiпсiз жоюды амтамасыз ету, ОБЗ-ды засыз айналымыны алдын алу жне ола алынан кш-жiгердi табыстылыына кз жеткiзу шiн тропосферада оны жиналуыны траты мониторингiн жргiзу.

Сондай-а 2004 жылды барысында ОБЗ пайдаланатын ксiпорындарды ызметiн лицензиялау жнiндегi ажеттi нормативтiк ыты актiлердi абылдау, ОБЗ пайдалану ызметiмен айналысатын мамандарды оытуды жне азастанны стiндегi озон абатыны жай-кйiн зерделеу жнiнде iргелi ылыми зерттеулер жргiзудi бастау, сондай-а жаа технологияларды енгiзу жолымен ОБЗ пайдалануды ысарту жне олданыстан алу жнiндегi жмыстарды жаластыру ажет болады.

Осы iс-шараларды жргiзу нтижесiнде ОБЗ шыарындысы ысарып, ол Жердi озон абатын сатауа септiгiн тигiзетiн болды.

3.1.3. Биортрлiлiктi сатау

азастанны экожйесi Орталы Азияда жне ттастай аланда континентте биологиялы ртрлiлiк бiрегейлiгiмен ерекшелiнедi.

сiмдiктер мен жануарлар трлерiнi жоалуы генетикалы дегейдегi ртрлiлiктi жоалтуа жне экожйелердегi тиiстi згерiстерге келедi. Биортрлiлiктi ic жзiнде жоалтуды негiзгi себебi мiр сру ортасыны жойылуы жне тозуы, е бастысы, ормандарды жою, топыраты эрозиясы, iшкi жне теiз су айдындарыны ластануы, сiмдiктер мен жануарлар трлерiн тым кп ттыну болып табылады. Таяуда ана сiмдiктер мен жануарларды бгде трлердi жерсiнуi де биортрлiлiктi жоалтуды аладатар жйi деп танылды.

Биортрлiлiктi сатау шiн азастан Республикасы 1994 жылы Биортрлiлiк жнiндегi конвенцияны бекiттi, биологиялы ртрлiлiктi сатау жне тегермелi пайдалану жнiндегi лтты стратегия мен iс-имыл жоспарын зiрледi.

Биортрлiлiктi сатауды нерлым тиiмдi шарасы ерекше оралатын табии ауматар ру болып табылады. Республиканы ерекше оралатын табии ауматарыны ауданы 13,5 млн. гектарды немесе барлы ауматы 4,9%-iн райды, бл биологиялы ртрлiлiктi экологиялы тегерiмiн сатау шiн тым жеткiлiксiз жне 10%-тi райтын лемдiк стандарттардан тмен.

азастан Республикасыны ерекше оралатын табии ауматарын дамыту мен орналастыру тжырымдамасына сйкес 2030 жыла дейiн оларды алаын 17,5 млн. гектара дейiн лайту кзделген, бл республика аумаыны 6,4%-iн райды.

азастанда биологиялы ртрлiлiктi сатау масатында биортрлiлiк объектiлерiнi жай-кйiн баалау жне тгендеу, ерекше оралатын табии ауматарды желiсiн лайту жне азiргi табии жне антропогендiк процестердi ескере отырып, оларды жасанды молытыру жне бзылан ауматарда алпына келтiру жолымен табии популяцияларды сирек трлерiн сатау, елдi ерекше оралатын табии ауматарын ЮНЕСКО-ны Дниежзiлiк табии жне мдени мрасы жне "Адам жне биосфера" бадарламасы шеберiндегi биосфералы ауматар тiзiмiне енгiзу жнiндегi шараларды iске асыру ажет.

Республика аумаыны небрi 4,2%-iн алатын азастанны барлы ормандарыны ерекше экологиялы, ылыми, рекреациялы, эстетикалы жне мдени мнiн, сондай-а биологиялы ртрлiлiктi табии резерваттары ретiндегi оларды орасан рлiн ескере отырып, оларды ерекше оралатын табии ауматар жйесiне кшiру жнiндегi шыл шаралар абылдау ажет. Бл шiн 2006 жыла дейiн мемлекеттiк биосфералы резерваттарды желiсiн алыптастыру бадарламасын зiрлеу ажет.

Соы уаытта, лемде ке таралан генетикалы згерген организмдер мен нiмдердi келу азастан шiн елеулi сырты атер болып отыр. Бкiл лем бойынша генетикалы згерген организмдер мен нiмдердi ке таралу ауiптiлiгiн ескере отырып, Биортрлiлiк жнiндегi конвенцияны Биоауiпсiздiк жнiндегi Картахена хаттамасы ол оюа алынды. азастанны Картахена хаттамасына ол оюы зге елдердi бiздi елiмiздi аумаында генетикалы згерген организмдер мен нiмдердi трансшекаралы ткiзуiмен байланысты ызметтi жзеге асырудаы жауапкершiлiктерiн арттыруа, оларды елге келуге жол бермеу жнiнде шаралар абылдауа, зерттеулер мен ылыми-техникалы зiрлемелер iсiнде зара кмектi, сондай-а биотехнологиялар саласындаы апарат алмасуды оса, халыаралы тыыз ынтыматастыты амтамасыз етуге ммкiндiк бередi.

Осы Тжырымдаманы айтылан ережелерiн iске асыру оршаан орта объектiлерiн сатауды, оны белгiлi бiр тратылы дегейiнде стап труды, зiн-зi реттеу абiлетi мен жанды жне жансыз табиат трлерiнi, оны iшiнде жойылу аупi тнген тipi организмдер геноорыны кптрлiлiгiн сатауды амтамасыз етуге ммкiндiк бередi.

3.1.4. Жердi шлейттенуi жне тозуы

азастанны кп блiгi уа аймата орналасан жне оны аумаыны шамамен 66%-i трлi дегейде шлейттену процестерiне бейiм. Алдын ала есептер бойынша жайылымны тозуынан залал, егiстiк эрозиясынан, айталама тзданудан жне баса да себептен алынбаан кiрiс шамамен 300 миллиард тегенi райды.

азастан шiн елеулi iшкi атердi бiлдiретiн жердi шлейттенуi мен тозу проблемасы ша-тз дауылыны пайда болуы жне ауа массаларыны ластаушы заттарды алыс ашытыа жеткiзуi нтижесiнде бiртiндеп трансшекаралы проблемаа айналуы ммкiн.

2004 жылды барысында шлейттенудi клемi мен рашылыты терiс серiнi алдын алуа жне ысартуа, тозан жерлердi жне топыраты нарлылыын алпына келтiруге, ресурсты базаны сатауды жне/немесе алпына келтiрудi амтамасыз ететiн, халыты экологиялы ауiпсiздiгiн ныайтатын траты жер пайдалануды экономикалы тетiктерiн зiрлеу мен енгiзуге, сондай-а шлейттенумен крес процесiнде халыты ке ауымыны хабардар болуы мен атысуын амтамасыз етуге баытталан шлейттенумен крес жнiнде бадарлама зiрлеу жне бекiту ажет.

Бадарламаны негiзгi нтижелерi шлейттену процестерiн болдырмау жне жердi тозу ауымын ысарту, шлейттенумен крестi экономикалы тетiктерiн енгiзу, ауыл шаруашылыы жерлерiнi нiмдiлiгiн арттыру болма.

3.2. лтты экологиялы проблемалар

3.2.1. Экологиялы апат айматары

Табии экологиялы жйелердi бзылуы, флора мен фаунаны тозуы орын алан жне олайсыз экологиялы ахуал салдарынан халыты денсаулыына елеулi зиян келтiрiлген Арал жне Семей iрлерi экологиялы апат айматары болып жарияланды. Экологиялы апат айматары елдi iшкi ауiпсiздiгiне натылы атер болып табылады.

азiргi уаытта брыны Семей полигонына шектес аудандарда (71,9 мы халы бар 85 елдi мекен) онкологиялы ауруларды жне адамдар лiмiнi, ан айналымы жйесi ауруларыны, жаа туан сбилер арасындаы кеселдердi жне ерте артаю крiнiсiнi жоары дегейi байалуда.

Арал iрi экологиялы апат аймаында (186,3 мы халы бар 178 елдi мекен) сiресе йелдер жне балалар арасында асазан-iшек аурулары мен ан аздыы, балаларды шетiнеуi мен туа бiткен патологияны жоары дегейi байалуда.

Елдi iшкi ауiпсiздiгiне атердi жою масатында экологиялы апат айматарында халыты труыны леуметтiк-экономикалы жне экологиялы жадайын кешендi талдау жнiнде iс-шаралар жргiзу, оны сапалы ауыз сумен амтамасыз етiлуiне баа беру, экологиялы талаптарды зiрлеу жне ауматарды экологиялы баалау мен ядролы сынатар жне зге де факторларды халыты денсаулыы мен оршаан ортаа серiнi салдарларын ескере отырып, сауытыру-оалту iс-шараларын жзеге асыру ажет. 2007 жыла дейiн Халыты iшкi кшi-оны жне экологиялы апат айматарыны ауматарын шаруашылыа пайдалану бадарламасы зiрленуi ажет.

Брыны Семей ядролы сына полигонын жне Арал iрiнi проблемаларын кешендi шешу жнiнде сыныстар зiрлеудi азастан Республикасы Премьер-Министрiнi 2003 жылы 22 тамыздаы N 182- кiмiмен рылан ведомствоаралы жмыс тобы жзеге асырады.

3.2.2. Каспий теiзi айраыны ресурстарын арынды игерумен байланысты проблемалар

Каспий теiзi бассейнi мемлекеттерiнi кмiрсутегi ресурстарын кеiнен игеруi теiз жне жаалау маы экожйелерiне терiс сер ауымын лайтады. Теiз мртебесiнi айындалмаан жадайында трансшекаралы сипаттаы сырты экологиялы атерлер елеулi мнге ие болады.

Теiздi азастанды секторында кмiрсутегi шикiзатын алдаы кезде баса игеру елдi экологиялы ауiпсiздiгiне ытимал атер тндiредi.

Каспий теiзiнi оршаан теiз ортасын орау жнiндегi лгiлiк конвенциясы жне басымды iс-имылдарды iрлiк стратегиясы Каспий теiзiнi коммерциялы ресурстарын пайдалану жне Каспий маы елдерiнi Каспийдi экожйесiн орау жнiндегi алдаы iс-шаралара атысты зара орта iс-имылы бойынша негiзгi баыттарын айындайды.

Каспий теiзiнi азастанды секторын игерудi мемлекеттiк бадарламасында 2005 жылды аяына дейiн теiз жне жаалау маы экожйелерiне залал келтiрместен кмiрсутегiн ндiрудi ммкiн болатын шектi дегейiн айындау жнiндегi арнаулы зерттеулердi жргiзу, геодинамикалы мониторингтi iске асыру, иесiз мнай ымаларын жне баса да байыры ластануларды жою, iлеспе газды алауларда жауды жне мнай бырлары мен радиоактивтi ластанан жабдытарды рсат алынбай кмудi тотату жнiнде шаралар абылдау кзделедi.

Зерттеулер нтижесi Каспий оры аймаын айматара блудi оса аланда, теiздегi экологиялы ауiпсiз шаруашылы ызметiн амтамасыз ететiн наты нормативтiк экологиялы талаптар зiрлеу болуы тиiс.

3.2.3. Су ресурстарыны сарылуы жне ластануы

азастан су ресурстарыны лкен жетiспеушiлiгi елдерiнi санатына жатады. азiргi уаытта су объектiлерiн тау-кен ндiру, металлургия жне химия нерксiбi ксiпорындары, алаларды коммуналды ызметтерi арынды ластауда жне ол наты экологиялы атер тндiредi. Ертiс, Нра, Сырдария, Iле зендерi, Балаш клi нерлым ластанан. Халыты ауыз сумен амтамасыз етудi негiзгi кзi болып табылатын жер асты сулары да ластануа шыраан.

Су объектiлерiне антропогендiк салма пен оларды алпына келу абiлетiнi арасындаы тегерiмсiздiк экологиялы олайсыздыты iс-жзiнде барлы iрi зен бассейндерiне тн еттi, ал су шаруашылыыны мтаждарын жеткiлiктi аржыландырмау су шаруашылы объектiлерiнi барынша анааттанысыз (кей жерде апатты) техникалы жай-кйiне жне халыты ауыз сумен амтамасыз ету проблемаларыны тым шиеленiсуiне себеп болды.

Бл проблемаларды шешу шiн азастан Республикасы Yкiметiнi 2002 жылы 21 атардаы N 71 аулысымен су ресурстарын сатау жне тымды пайдалану проблемаларын шешудi негiзгi жолдары айындалан Экономиканы су секторын дамытуды жне азастан Республикасы су шаруашылыы саясатыны 2010 жыла дейiнгi тжырымдамасы абылданды. Сондай-а халыты жеткiлiктi клемде жне кепiлдi сападаы ауыз сумен траты амтамасыз ету шiн азастан Республикасы кiметiнi 2002 жылы 23 атардаы N 93 аулысымен "Ауыз су" салалы бадарламасы бекiтiлдi, азастан Республикасыны Су кодексi жне "Cу пайдаланушыларды ауылды ттыну кооперативтерi туралы" азастан Республикасыны Заы абылданды, 2005 - 2010 жылдары негiзгi су бассейндерiнi су ресурстарын кешендi пайдалану мен орауды схемаларын зiрлеу жнiндегi жмыстар жргiзiлетiн болады.

абылданан бадарламалы жаттарды щеберiнде 2005 жылы iске асырылуы суды ажет ететiн ндiрiстер дамуыны арыны мен клемiн шектeугe, су немдейтiн технологияларды, су пайдалануды айналымды жне тйы жйелерiн жаппай енгiзуге, нiм бiрлiгiне жне пайдалану шыындарына жекелей су пайдалануды азайтуа, су шаруашылы жйелерiн есепке алу мен реттеудi азiргi заманы ралдарымен жаратандыруа ммкiндiк беретiн сумен амтамасыз ету жнiндегi республикалы масатты бадарлама зiрлеу ажет. Бадарлама су ресурстарын пайдалананы шiн тлемнi олданыстаы ставкаларын саралау, су шаруашылы объектiлерiн стау мен жндеу жнiндегi шыыстарды зiн-зi атауа кезе-кеземен кшiре отырып, су пайдаланушылара су жеткiзу жнiндегi ызмет шiн баа белгiлеудi отайландыру жнiндегi iс-шараларды да амтуы тиiс.

зен экожйелерiне ауыртпалыты азайту масатында жне оларды ластануы мен оыстануыны алдын алу шiн 2005 - 2010 жылдар барысында пайдаланылатын барлы су объектiлерi шiн су орау айматары мен жолатарыны жобалары зiрленетiн болады, 2005 - 2006 зиянды сердi ммкiн болатын шектi нормативтерiн жне суды жай-кйiнi масатты крсеткiштерiн зiрлеу жнiндегi ылыми-олданбалы зерттеулердi кешенi жргiзiледi, ол су объектiлерiне ластаушы заттар тгiндiлерiн табалыдан жиынты нормалауа кезе-кеземен кшiрудi жзеге асыруа ммкiндiк бередi. Осыны брi аынды суларды тазартатын рылыстарды салу мен айта жаырту кезiнде жаа технологияларды енгiзудi жеделдетедi.

олда бар су ресурстарыны санын лайту мен сапасын жасарту шiн су жетiспеушiлiгiн тартып отыран iрлерде зен аынын реттеу жнiндегi, оны iшiнде бассейн аралы айта блу, сондай-а жер асты ауыз суларын пайдалануды жеделдету жнiндегi жмыстарды жаластыру ажет.

3.2.4. Байыры ластанулар

Ластануды "байыры" кздерiне азiргi кезде иесiз тран объектiлер: мнайгаз жне гидрогеологиялы ымалар, шахталар, кенiштер (оны iшiнде радиоактивтiк алдыты), елдi экологиялы ауiпсiздiгiне наты атер болып табылатын алдысатаыштар мен аынды сулар жинатауыштар жатады.

азiргi кезде Уран ндiру нерксiбiнi радиоактивтiк йiндiлерiн жою жнiндегi бадарлама мен Иесiз мнай ымалары мен здiгiнен тгiлетiн гидрогеологиялы ымаларды жою жнiндегi бадарлама iске асырылуда. Алайда, бл бадарламалар байыры ластануларды барлы трлерiн толы амтымайды. Сондытан, байыры ластануларды жою жнiнде бадарлама зiрлеудi ажеттiлiгi тр. Бл бадарламада 2006 жыла дейiн оршаан ортаа оларды серiн баалай отырып, кезе-кеземен байыры ластануларды барлы объектiлерiне толы тгендеу жргiзу, ал 2010 жылдан бастап мндай объектiлердi жою жнiндегi жмысты бастау кзделуде.

Жаа ластануларды туындауына жол бермеу масатында оларды пайда болуын болдырмайтын ыты, экономикалы жне зге де тетiктердi зiрлеу жне енгiзу ажет.

3.2.5. Трансшекаралы сипаттаы мселелер

Трансшекаралы экологиялы проблемалара су блу, трансшекаралы су объектiлерiн, атмосфералы ауа мен топыраты ластау, ауiптi технологияларды, заттар мен алдытарды ткiзу, пайдалы азбаларды шектес жатан кен орындарын игеру, бiрегей табии кешендердi сатау мселелерi жатады.

Трансшекаралы экологиялы проблемалар елдi экологиялы ауiпсiздiгiне натылы сырты атер болып табылады, оларды шешу халыаралы шарттар шеберiнде кршiлес мемлекеттердi бiрлескен iс-имылдарымен амтамасыз етiледi.

2003 жылды басында азастан ауiптi алдытарды трансшекаралы тасымалдау мен оларды аулаа шыаруды баылау туралы Базель конвенциясына осылды, бл ауiптi алдытарды декларациялау жнiндегi жаа кеден ережелерiн белгiлеуге жне кейiннен оларды айталама шикiзат пен нiм трiнде республика аумаына оларды айтадан тсуiн болдырмауа ммкiндiк бередi.

азастан трансшекаралы зендердi тымды пайдалану жне орау проблемасын шешуге бiрыай ыты тсiлдердi алыптастыруа ммкiндiк беретiн Трансшекаралы аын сулар мен халыаралы зендердi орау мен пайдалану жнiндегi Хельсинки конвенциясына осылды. Алайда, Орталы Азия iрiнi алан елдерi бл конвенцияа осылмаандытан, трансшекаралы аын сулар аыны дрыс та дiл пайдалануды амтамасыз ету, ауiптi заттарды йылуынан ытимал трансшекаралы сердi алдын алу, "ластаушы тлейдi" аидатын орындау жнiнде шаралар олданан жо.

Трансшекаралы сипаттаы экологиялы атерлердi алдын алу жне жою шiн:

2005 - 2007 жылдары азастан мен iргелес мемлекеттердi шекаралас аудандарын экологиялы баалау жнiндегi бiрлескен зерттеулер жргiзу;

Орталы Азия мемлекеттерiнi Хельсинки конвенциясына осылуы жнiндегi азастанны бастамасын ткiзу арылы трансшекаралы су проблемаларын шешу;

бiрегей табии кешендердi сатау масатында 2005 - 2006 жылдар барысында iшiнде Батыс Тянь-Шань мен Алтай-Саян iрiнде трансшекаралы биосфералы ауматар ру ажет.

абылданан шараларды нтижелерi ытимал трансшекаралы экологиялы атерлердi анытауа, азайтуа жне жоюа жрдемдесетiн болады.

3.2.6. скери-арыш жне сына кешендерi полигондарыны серi

азiргi уаытта азастан Республикасыны аумаында трт скери сына полигоны жне "Байоыр" кешенi жмыс iстейдi. Зымырандарды жерге тскен жне лайтын блiктерi, аса улы отынны тгiлуi жне оршаан орта мен тiкелей жаын жерде тратын халыа олайсыз сер ететiн баса да факторлар наты экологиялы ауiп тндiредi.

"Байоыр" арыш айлаынан зымыран тасыыштарды шыру блiнетiн блшектер лайтын жалпы ауданы 12,24 млн. гектар аудандармен амтамасыз етiлген. Осы жадайларда оршаан ортаны жай-кйiн баалау арыш ралдарын, скери техниканы жне скери объектiлердi шыару, сынау, сатау жне пайдалану орындарында, сондай-а нерксiп йымдары орналасан, зымыран-арыш ызметiн жзеге асыратын скери блiмшелер мен рылымдар тран орындарда техногендiк ыпалды алдын алу мен оны жою проблемасын шешуде маызды орын алады.

азiргi уаытта "азастан Республикасы аумаыны зымыран-арыш ызметiмен байланысты учаскелерiнi экологиялы жай-кйiнi мониторингi" бюджеттiк бадарламасы бойынша ылыми-зерттеу жмыстары жргiзiлуде.

Сонымен атар азастан Республикасы Yкiметiнi 2002 жылы 29 желтосандаы N 1449 аулысымен бекiтiлген Елдi минеральды-шикiзатты кешенi ресурсты базасын дамытуды 2003-2010 жылдара арналан бадарламасы шеберiнде скери-сына полигондарыны ауматарын кешендi гидрогеологиялы жне геоэкологиялы зерттеулер басталды.

Бiратар мiндеттердi шешуде арыш ралдарына балама жо боландытан, зымыран-арыш ызметiнi оршаан орта мен халыты денсаулыына серiн азайту, зымыран-арыш кешендерiнi экологиялы ауiпсiздiгiн амтамасыз ету баран сайын зектi болуда.

Осыан байланысты 2005 жылы полигон ауматарыны экологиялы жай-кйiнi мониторингi жнiнде бадарлама зiрлеу ажет.

3.3. Жергiлiктi экологиялы проблемалар

3.3.1. уе бассейнiнi ластануы

Атмосфераны негiзгi ластануы тстi металлургия, жылу энергетикасы, ара металлургия, мнай-газ кешенi ксiпорындары мен клiк шыарындыларымен байланысты. Атмосфералы ауаны ластануынан атердi натылыы халы денсаулыыны нашарлауына да жне оршаан ортаны тозуына сер етедi.

Атмосфералы ауаны ластану проблемасы негiзiнен республика халыны жартысына жуыы мiр сретiн iрi алалар мен нерксiптiк агломераттара тн.

Барынша ластанандар атарына 10 ала, оны iшiнде 8 ала - ауасы жоары дегейде ластанан алаа жатызылады. алаларда ауа ластануыны жоары дегейiнi себебi - ндiрiстi ескiрген технологиялары, тиiмсiз тазартыш рылыстар, олданылатын отынны тмен сапасы, уатты жаыртылатын жне дстрлi емес кздерiнi аз пайдаланылуы болып табылады. Ксiпорындарды 20%-тен астамыны нормативтiк санитарлы-орау аймаыны болмауы себептi ндiрiс орталытары халыны басым блiгi зиянды шыарындыларды серi жоары аймата трып жатыр.

Автомобиль саныны крт кбеюi iрi алаларда (Алматы, скемен, Шымкент) кмiртегi оксидi мен азот диоксидi жиналуын лайтады, мндай заттарды орташа жылды шоырлануы бл алаларда шектi млшерден асып тседi.

Ауа бассейнiнi ластануы, сондай-а кмiрсутегi шикiзатыны брыны кен орындарын дамытумен жне жаа кен орындарын игерумен де байланысты, бл атмосфераны ккiртсутегiмен, меркаптандармен ластануын лайта тседi. Алауларда iлеспе газды жаылуы ызан газдарды, ккiрт пен азот оксидтердi едуiр клемiн атмосфераа шыарумен атар жредi, кен орындарыны тiрегiнде жоары жылу аясы алыптасады.

1993 жылдан 2000 жыла дейiн зиянды заттарды атмосфераа шыарылуы негiзiнен ндiрiс лдырауыны есебiнен 5,1 млн. тоннадан 3,2 млн. тоннаа дейiн кемiдi. Соы жылдары экономиканы рлеу жадайларыны зiнде атмосфераа зиянды заттарды шыарылуын 3,2 - 3,4 млн. тонна дегейiнде тратандыруа мiндеттi мемлекеттiк экологиялы сараптаманы жаппай енгiзудi жне оршаан ортаны орау саласындаы мемлекеттiк баылау жргiзудi нтижесiнде ол жеткiзiлдi. Мндай тетiктердi одан рi жетiлдiру 2010 жылдан кейiн оршаан ортаны млшерден тыс ластайтын ксiпорындара ойылатын экологиялы талаптарды кшейту арылы шыарындыларды жоспарлы трде тмендетуге кiрiсуге ммкiндiк бередi.

Aуa бассейнi ластануыны жоарылау аупiн болдырмау жнiндегi ажеттi шаралар оршаан ортаны орау жнiндегi ыса мерзiмдi бадарламаларда кзделетiн болады.

3.3.2. Радиоактивтi ластану

Радиоактивтi ластану азастанны экологиялы ауiпсiздiгiне елеулi натылы атер тндiредi, оларды кздерi мынадай негiзгi трт топа блiнедi:

жмыс iстемей тран уран ндiрушi жне уран деушi ксiпорындарды алдытары (уран кен орындарды йiндiлерi, здiгiнен тгiлетiн ымалар, алды оймалары, технологиялы желiлердi блшектелген жабдыы);

ядролы аруды сынау нтижесiнде ластанан ауматар;

мнай ндiру нерксiбi мен мнай жабдыыны алдытары;

ядролы реакторларды жмыс iстеуi нтижесiнде пайда болан алдытар мен радиоизотопты нiм (иондаушы сулеленудi пайдаланудан шыан кздерi).

азастанда табии радиактивтiлiктi жоары дегейiн беретiн уран берушi алты iрi геологиялы iр, кптеген шаын кен орындары мен уран байалатын кенiштер, уран ндiрушi ксiпорындар мен ядролы жарылыстар жасалан жерлерде шоырланан алдытар бар.

азастан аумаыны 30%-iнде адам денсаулыына айтарлытай ауiп тндiретiн табии радиактивтi газ - радонны жоары блiнуiнi ытимал ммкiндiгi орын алан. Радионуклидтермен ластанан суды ауыз су мен шаруашылы мтаждытар шiн пайдалану ауiптi болып табылады.

азастанны ксiпорындарында иондаушы сулелердi пайдаланудан алан 50 мынан астам кздерi бар жне радиациялы зерттеу барысында 16-сы адам шiн аса ауiптi болан 700-ден астам баылаусыз кздер аныталып, жойылды.

Халыты радиоактивтi улануын жне оршаан ортаны ластану аупiнi алдын алу шiн: радиоактивтi ластану кздерiн тгендеу жнiндегi жмысты аятау жне 2005 жыла дейiн табии радиактивтiлiктi халыты денсаулыына терiс серiн зерттеудi амтитын бадарлама зiрлеу, сондай-а рылыса арналан аладарды тадау мен табии рылыс материалдарын пайдалану кезiнде шектеу шараларын абылдау; ауыз суды табии кздерiнi радиоактивтi ластануына баылау жргiзу жне Мнай ымалары мен здiгiнен тгiлетiн жне здiгiнен аатын гидрогеологиялы ымаларды жою жне консервациялау бадарламасыны шеберiнде радионуклидтердi жоары рамы бар гидрогеологиялы ымаларды жою; жоары радиациялы суле алу аупi туралы халыты уаытылы хабардар ету жнiнде шаралар зiрлеу; 2005 жыла арай Уран ндiру нерксiбiнi радиоактивтi йiндiлерiн тгендеу жне оларды оршаан орта мен халыты денсаулыына серiн айындау жнiндегi жмысты аятау ажет.

Проблеманы кешендi шешiлуi радиоактивтi алдытарды сату мен кму жнiнде мамандандырылан йым руды кзделуi тиiс.

Аталан iс-шараларды жргiзудi нтижесi халыты суле алуы мен оршаан ортаны радиоактивтiк ластануын тмендету болма.

3.3.3. Бактериологиялы жне химиялы ластану

Бактериологиялы ластану. Бактериологиялы жтыруды ытимал аупiн Арал теiзiндегi Возрождение аралындаы биологиялы полигонны ызметi тндiредi.

Кейбiр биологиялы агенттердi оршаан орта объектiлерiнде жне жануарларды организмiнде за уаыт саталатынын ескере отырып, оларды республика мен баса да шектес мемлекеттер аумаына таралуыны наты атерi бар. Возрождение аралында оба, кйiк жне туляремия сияты те ауiптi жпалы ауруларды табии-оша айматары болуы ммкiн.

Бактериологиялы ластануды алдын алу шiн Возрождение аралыны аумаындаы оршаан орта объектiлерi мен фаунаны траты эпидемиологиялы жне эпизоотологиялы мониторингiн жргiзу ажет.

Осы масатта 2004 жылы жпалы ауруларды озыштарды за саталуы ммкiндiгi трысынан Возрождение аралыны ртрлi белiгiне баалау жргiзудi, арал аумаыны азастанды блiгiн зерттеудi, о нтижелер табылан жадайда Возрождение аралындаы биологиялы полигон ызметiнi зардаптарын жоюды аятау ажет. Санитарлы-эпидемиологиялы ызмет жне обаа арсы мемлекеттiк йымдар республика аумаындаы аса ауiптi жпалы ауруларды оздырыштары штаммдарыны озалысына тосан сайыны мониторинг жргiзедi. Барлы облыстардан блiнген барлы штаммдар аса ауiптi жпалы аурулар озыштарыны депозитарийi болып табылатын аза карантиндiк жне зоонозды жпалы аурулар ылыми орталыына ана келiп тседi, онда ата есепке алу амтамасыз етiлген жне режим бойынша барлы талаптар саталан.

азiргi уаытта АШ-пен бiрлесiп масаты аса ауiптi жпалы ауруларды оздырыштарынан халыты орау жне елдi биологиялы ауiпсiздiгiн ру болып табылатын "азастан Республикасындаы белсендi эпидемиологиялы мониторингтi ыпалдасан жйесiн ру" бадарламасы бойынша жмыстар басталды.

Химиялы ластану. Химиялы заттарды арасында азастанда ерекше ауiптi траты органикалы ластаыштар (бдан рi - ТОЛ) тудырады. 2001 жылды мамырында азастан Республикасыны Yкiметi Траты органикалы ластаыштар туралы Стокгольм конвенциясына ол ойды.

Траты органикалы ластаыштар - уытты асиеттерге ие, ыдырауа тратылы танытатын, биожинатаыштыымен сипатталатын химиялы заттарды ртрлi тобы. Бл топты химиялы рамалары мен оспасы ауамен, сумен жне кшетiн трлерi бойынша трансшекаралы таралу объектiсi болып табылады, сондай-а рлы экожйелерi мен су экожйелерiнде жинаталып, здерiнi шыарынды кздерiнен алыс ашытыта шгедi.

Белгiлi бiр органдарды заымдайтын улара араанда, бл заттар iшкi реттеу жйесiн бзады. Аз млшерiнi зiнде ТОЛ алыпты биологиялы функцияларды бзуы, кейiнгi рпаа берiлуi жне адамны денсаулыы мен оршаан ортаа наты атер тндiруi ммкiн.

азастандаы ТОЛ-ды едуiр блiгiн пестицидтер райды. сiмдiктердi орауды жаа ралдарыны сан трлiлiгiне арамастан, лi кнге талдау жасалатын лгiлерде 1950-1960 жылдарды пестицидтерi табылуда.

нерксiптiк ТОЛ-дар энергетика, мнай деу жне химия нерксiбi ксiпорындарында ралады жне пайдаланылады.

ТОЛ-ды табии ортаны ластауыны объективтi баалауы жо, йткенi мониторингтi азiргi жйесi топыратаы жне тама нiмдерiндегi пестицидтердi алды санын ана айындайды.

Табии ортаа ауiптi серiн жне генетикалы дегейде айтымсыз процестерге келiп сотыру ммкiндiгiн ескере отырып, 2005-2006 жылдар барысында ТОЛ-ды баылауды, мониторингiнi жне басаруды бадарламасын зiрлеу ажет.

3.3.4. нерксiптiк жне трмысты алдытар

Республикада нерксiптiк жне трмысты алдытарды мониторингiн, оларды сатауды, сатуды жне кдеге жаратуды амтитын алдытарды басаруды мемлекеттiк жйесi жо.

азастанны аумаында ндiрiс пен ттыну алдытарыны 20 млрд. тоннадан астамы, оны iшiнде 6,7 млрд. тонна улы заттар жинаталан, рi оларды лаю рдiсi байалуда.

Бл ескiрген технологияларды олданумен, сапасыз шикiзатпен жне отынмен, ксiпорындарды ндiрiс алдытарын кдеге жарату мен айта нарландыруа аражат салуа лысыздыымен тсiндiрiледi.

Уытты алдытарды оса аланда, ндiрiс алдытары лi кнге, кбiнесе тиiстi экологиялы нормалар мен талаптарды сатамастан, трлi жинатаыштарда ойылып, саталады. Осыны нтижесiнде кптеген iрлердi топыраы, жер асты жне жер стi сулары арынды ластануа шыраан. ойылатын алдытарды немi лайып отыран клемi жаа техногендiк ландшафтар алыптастырады. Yйiндiлер мен террикондар биiктiгi скен сайын олар ша рауды нерлым арынды кздерiне айналады.

атты трмысты алдытарды негiзгi массасы рауыштара блшектенбестен шыарылып, ашы кресiндерге тасылады жне ойылады, оны 97%-i азастан Республикасыны табиат орау жне санитарлы занамасы талаптарына сай емес. Оларды орналастыру жне жайастыру жобасыз жне оршаан ортаа серi бааланбастан жргiзiлген. Республикада атты трмысты алдытарды шамамен тек 5%-i ана кдеге жаратылады немесе жаылады.

ндiрiстiк жне трмысты алдытара байланысты проблемаларды шешу шiн ндiрiстiк жне трмысты алдытарды басаруды жетiлдiру жнiндегi салалы жне iрлiк бадарламаларды зiрлеу ажет. Осы бадарламалар шеберiнде атты алдытарды басару жйесiнi зiрленуi, алдытарды басару рылымын реформалау, алдытарды жинаталуын кемiтуге баытталан нормативтiк жаттарды зiрлеу жне енгiзу, алдытарды басаруды есебiн жргiзу жне баылау жйесiн йымдастыру, алдытарды сату жне айталама пайдалану жнiндегi лгiлiк бадарламаны зiрлеу, нерлым таза ндiрiстi енгiзу жнiндегi ылыми зерттеулердi жргiзу, алдытарды сату жнiндегi ызметтi жзеге асыратын шаруашылы жргiзушi субъектiлерге апаратты олдау крсету, алдытарды басаруды демелi жйелерiне мамандарды оытуды йымдастыру, ндiрiстiк алдытарды кму мен нерксiптiк жне баса да аынды суларды жерге тгу шарттары бойынша республика аумаын аудандара блу кзделуi тиiс.

3.3.5. Табии жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайлар

Табии жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайларды туындауы елдi экологиялы ауiпсiздiгiне наты атер тндiредi. ауiп апатты жер сiлкiнiсi, кшкiн, сел, сырыма, су тасыны, рт, ндiрiстiк объектiлердегi ауiптi нрксiп жне баса да аварияларды нтижесiнде адамны мiрiне, денсаулыына жне оршаан ортаа зиян келуiне байланысты.

1994 жылдан бастап ттенше жадайлар салдарынан азастанда шамамен 40 мы адам айтыс болды жне 250 мынан астам адам зардап шектi. Сараптамалы баалау бойынша ттенше жадайлардан (жаhанды длей апаттар болмаан кезде) келетiн тiкелей жне жанама зиян жыл сайын шамамен 25 миллиард тегенi райды.

Орман рттерiнi экожйелерге елеулi зиян тигiзуi жаласып отыр. Бл орайда оларды уаытылы анытау проблемасы шешiлмеген. Орман рттерiмен кресудi сенiмдi жне экономикалы жаынан тиiмдi авиациялы ралдары жо.

Табии жне техногендiк сипаттаы ттенше жадайларды салдарларын азайту шiн:

рт жне нерксiп ауiпсiздiгi саласындаы мемлекеттiк баылау мен адаалау жйесiн, болжау ызметтерiнi жмысын жетiлдiруге мемлекеттiк материалды резервтi, елдi авариялы-тару кштерiн жне жедел рекет ету кштерiн алыптастыруды негiздерiн айта арауа баытталатын Ттенше жадайларды алдын алу мен оларды жоюды мемлекеттiк жйесiн дамытуды 2004-2010 жылдара арналан бадарламасын зiрлеу;

2006 жыла дейiн кмiрсутегi кен орындарын игерудi геодинамикалы ауiпсiздiгiнi бадарламасын абылдау жне геодинамикалы мониторинг жйесiн ру;

2005-2006 жылдары орман рттерiн жою жнiндегi ымбат тратын шаралардан жеiл шатарды жеке паркi бар мамандандырылан блiмшелер румен уе патрулiнi кмегi арылы уаытылы ерте табу мен оларды бастапы сатысында сндiру жнiндегi алдын алу шараларына кшу шiн орман рттерi туралы хабарландыруды бiрыай жйесiн ру ажет.

Ттенше жадайларды алдын алу жне оларды жою жнiндегi iс-шараларды орындалуы зардап шеккендер санын тмендетуге жне келесiз салдарлардан материалды зиянды азайтуа ммкiндiк бередi.

 

12.12.2009 / 12:31 Р Парламенті Сенаты комитетіні кшпелі отырысында экология мселелері талыланды АСТАНА. Желтосанны 12-сі. азАпарат - Р Парламенті Сенаты Аграрлы мселелер жне оршаан ортаны орау комитетіні кшпелі отырысы аясында депутаттар «алдытарды басару жне ел аумаын тарихи ластанулардан тазарту жйесін ру саласындаы занамалы амтамасыз ету» таырыбына арналан «дгелек стел» сынымдарыны орындалу барысы туралы орталы жне жергілікті органдарды апараттарын тыдады,

 

12.12.2009 / 12:17 азастанны солтстігінде ар жауып, боран соып, жел кшейе тсуі ммкін - синоптиктер мліметі АСТАНА. Желтосанны 12-сі. азАпарат - Синоптиктерді мліметінше, азастанны солтстігінде ар жауып, боран соып, жел кшейе тседі деп ктілуде,

 

11.12.2009 / 12:52 Жаа жылды шыршалар дайындауда табии шыршаларды пайдалану 40 мы данадан 13 мы данаа дейін ысарды -АШМ АСТАНА.Желтосанны 11-і. азАпарат -Р Ауыл шаруашылыы министрлігі Орман жне ашылы шаруашылыы комитетіні жаа жылды шыршалар дайындау масатында ааш кесу кезінде алынатын ылан жапыратыларды бтатары мен шар бастарынан рап жасалатын шыршаларды ткізу жніндегі бастамашылыыны нтижесінде соы ш жылда республикада табии шыршаларды пайдалану 40 мы данадан 13 мы данаа дейін ысарды,

 

10.12.2009 / 08:17 Су оры сарылмас шін оны немдеп пайдалану ажет ОРАЛ. Желтосанны 10-ы. азАпарат /Елжан Ералы/ - Су оры сарылмас шін оны немдеп пайдалану ажет. Бл туралы желтосанны 9-ында Оралда «Су орларын ыпты пайдалану мен сатауды зекті мселелері» деген таырыпта ткізілген семинарда айтылды,

 

09.12.2009 / 12:38 Алматы кімі жаа рылан «Саялы» шаынауданында болды АЛМАТЫ.Желтосанны 9-ы.азАпарат /Ербол Азанбек/ - Бгін Алматыны Алатау ауданындаы Саялы ышамауданында ала кімі Ахметжан Есімовты атысуымен ааш отырызу акциясы тті,

 

09.12.2009 / 11:39 Шыыс азастанда 38 градус аяз тіркелді СКЕМЕН. Желтосанны 9-ы. азАпарат /Людмила Малько/ - Кнні суытыына байланысты бгін скеменде мектептер мен орта-арнаулы оу орындарында сабатар тотатылды.

 

08.12.2009 / 14:05 Еуроода азастандаы экологиялы саясатты жетілдіруге атсалысады АСТАНА. Желтосанны 8-і. азАпарат /Жаслан Аманбайлы/ - Бгін Астанада Еуроода мамандарыны экологиялы саясатты дамыту жне оан жаа тетіктер жиынтыын енгізу жніндегі сыныстары талыланды,

 

07.12.2009 / 12:50 Маыстауды картасын жасауды талылаан оамды тыдау тті АТАУ. Желтосанны 7-сі. азАпарат /Анаргл Тлегенова/ -Атау аласындаы Ш.Есенов атындаы Каспий мемлекеттік технологиялар жне инжиниринг университетінде «Маыстау облысыны табии-шаруашылы жйесіні экологиялы жадайын баалау жне ГИС-технология негізінде таырыпты карталар кешенін жасатау» жобалары бойынша жасалан жмыстар туралы» оамды тыдау болып тті,

 

07.12.2009 / 08:42 Павлодарда Ертіс зеніні алабын дамыту жне орау проблемалары талыланады ПАВЛОДАР. Желтосанны 7-сі. азАпарат /Вера Ливинцова/ - Желтосанны 11-інде Павлодар мемлекеттік педагогикалы институтында тетін халыаралы ылыми-тжірибелік конференцияда Ертіс зені алабыны проблемалары талыланады,

 

04.12.2009 / 16:25 Алматыда топыраты рауы жне тозуымен крес мселесі талылануда АЛМАТЫ. Желтосанны 4-і. азАпарат /Нзира Елеухан/ - Алматыда топыраты рап бара жатуы мселелеріне азаматты оамны назарын аудару тсілдерін жетілдіруге байланысты лтты семинар туде,

 

04.12.2009 / 08:16 Шыыс азастанны кейбір зендерінде су дегейіні ктерілуі ытимал - ТЖМ АСТАНА. Желтосанны 4-і. азАпарат - Бгін, желтосанны 4-і кні останай, Солтстік азастан жне Павлодар облыстарыны кей жерлерінде брасын, кктайа болып,

 

03.12.2009 / 09:10 Республиканы солтстік жне шыыс айматарында кн суытады - ТЖМ АСТАНА. Желтосанны 3-і. азАпарат - Бгін, бейсенбі кні республиканы солтстігінде, солтстік-шыысы мен шыыс айматарында кн суытады - Батыс Сібір аудандарынан суы ауа аыны жетеді,

 

28.11.2009 / 15:43 Вьетнамда небрі 80 піл алан АСТАНА. арашаны 28-і. азАпарат - Бкіл Вьетнам бойынша бар боланы 80 ана піл аланын млім етті табиат ораушылар,

 

24.11.2009 / 12:36 Астанада экологиялы зерттеулерге арналан жаа зертхана ашылды АСТАНА. арашаны 24-і. азАпарат /Арман Асаров/ - Бгін Лев Гумилев атындаы Еуразия лтты университетінде экологиялы зерттеулерді жргізуге арналан жаа зертхананы салтанатты ашылу рсімі болды,