БРЫНЫ КОММУНИСТІ РУХАНИ ІЗДЕНІСІ

Мазмны

[жасыру]

· 1Сенім

· 2Буддизм жне саясат

· 3Тарматары

· 4Дереккздер

· 5дебиеттер

Сенім[деу]

Ол діни шыармалар жинаы "Трипитакада" ("ш себет") баяндалан. Буддизмні уаыздарыны зіне тн ерекшеліктері бар. Буддизмде дниені жаратушы дай жайындаы идея айтылмайды. Буддизм фни мірді азаптары - ауру, крілік, лімнен тылу жолын іздейді. Ол мірді асіреті - нпсіні тілегіне байланысты деді. Адамны денесі уаытша мір среді. Ал нпсі анаатсыз тілегімен, лімні орынышымен ыли бейнет туызады. Сондытан нпсіні тілегінен тылу керек. Ол шін трт асыл аиатты білу ажет:

1. Азап бар;

2. Азапта себеп бар;

3. Азапта со бар;

4. Жол азапты тоталуы бар.

Аимсаны жзеге асыру шін Буддизм Веданы жоа шыарады. Будда ілімінде этика мселелеріне кп кіл блінген. Буддизмні негізіне оршаан ортадан блінбей арастырылатын жеке адамды дріптеу жне болмысты бкіл дниемен байланысып жатан ерекше психологиялы процесс ретінде абылдау принциптері алынан. Буддизмдегі негізгі е ірі баыттар - хинаяна жне махаяна. Буддизм зіні даму барысында ш кезенен тті: хинаяна, ркімді туу - лу айналымынан тылуды йрететін алашы даналы мектебі (б.з.б. V . - б.з. басы); екінші, бодхисаттва - тарушы кмегімен тылу; шінші, махаяна (б.з. V .-ына дейін) кезі. Махаяна негізінде будда (іскірек кзі ашылан) болуа ммкіндік беретін жаа тиімді дістер уаыздалды (V .-дан кейін). Ол важраяна деп аталады. Азияны кптеген елдерінде Буддизм азіргі кезді зінде оамды жне жалпы мемл. мірге елеулі ыпал етіп отыр. Бл елдерді біратарында Буддизм мемлекеттік дін болып есептеледі. Империалистер Буддизмні ыпалын ескере отырып, бл дінді зіні реакцияшыл саяси масаттарына пайдалануа тырысады. Соы он жылдыта необуддизм немесе метабуддизмні біратар жаа баыттары пайда болды. азіргі уаытта будда йымдарыАзия елдерінде ртрлі леуметтік рл атарады. Оларды кейбіреулері отаршылдыа арсы, лтты туелсіздік шін креске белсене атысуда. Бізді елімізде будда ламаиттерді ізін уушыларды шаын топтары алма, Бурят, Тывада трады. Буддизм кзарасына дниеден безушілік, жеке даралы тн. анаушы оамда байлы, кш, кімет кімні олында болса, соан жалбыры- ну жер бетіндегі азап шеккені шін кндан тарады деп тсіндіреді. Сондытан адам ткінші, жалан мір сретін мысал денесін ойламай, мгі мір сретін жанын таруды амын ойлауы керек. Бл - анаушылармен келісуді уаыздайтын Буддизм дінні реакциялы жатарынан бірі. Ол дінді абылдаан елдерді міріне едуір ыпал жасады. Буддизм таралуы синкретикалы мдени комплекстерді рылуына сер етті. Бларды жиынтыы будда йымы - 1950 ж. рылан буддашыларды дниежзілік бауырластыы.

Буддизм жне саясат[деу]

Бір-біріне белгілі бір атынастаы леуметтік феномендер. Буддизмні оамды мірге жне адамны мірлік міндеттерін анытауы тікелей осы діни сеніммен тыыз байланысты. Оны аса маызды ережесі трмыс пен азап шегуді састыруында. Буддизм оамды атынастарды згертуге, оны жасартуа кш салмайды. Ол адамдара ауымдастыты мшелері ретінде жасы кйде крінуі шін тзелуге міндеттемейді. Буддизм адамды зі туан, мір сріп отыран леуметтік шындытан алшататуа тырысады. Осы орайда, буддизмде леуметтік доктринаны барлыын шартты трде ана мойындауа болады. ^[1]

Тарматары[деу]

· Хинаяна

· Махаяна

· Ваджраяна

Будда[деу]

Уикипедия — ашы энциклопедиясынан алынан млімет

Буддизм

Мдениет

Тарих

Философия

Буддисттер

Елдер

Аымлары

Тсінік

Мтіндер

Хронология

Буддизм сыны

Портал

• т •

Будда

Будда (санскрит ) — будда дініні негізін алаан улиені лаап аты. Шын есімі – Гаутама Сиддарта. Солтстік ндістанда (бгінгіНепал жерінде), шак (са) халы патшасыны отбасында дниеге келген. Будда (бізді заманымыздан брыны 623 – 544 жылдары;санскритше Будда ккірегі ояу, кзі ашы деген ымды білдіреді) сол кездері ндістанда стемдік ран Веда ілімін мойындамай,аимсаны (тіршілік иелеріне жаманды жасамауды) уаыздаан.

ымны маынасы[деу]

Будда (санскрит тілінен аударанда"оянан", "кзі ашы" деген маынаны білдіреді) буддизм іліміндегі - айындыа (бодхиге) жеткенді айтады. Сиддхартха Гаутама (айындыа жеткен кезден Будда Шакьямуни есім алан), бізді заманымыздан брын шамамен 623-543 жылдары мір срген, жне бодхиге 588 ж. жеткен болатын, е алашы да, е соы будда да болып саналмайды. Буддизм іліміні кзарасы бойынша, будда деп кез келгенні карманы жасы, яни о санын айтарлытай мол жинаан жне аиата (дхармаа) кз жеткен тірі жанды айтады. алам тарихында осындай тріздес кптеген тірі жндіктер жандар болатын. Осылайша, Гаутама Будда тіп кеткен уаыт кезеде де, лі болашата талай кптеген буддалар атарыны бір збесі болып табылады. Оны алдында Дипанкара будда болан еді, ал одан кейін келетін будданы есімі - Майтрейя.

Карма дегеніміз не[деу]

Деванагариде "Ом" бейнесі

Карма^[1] (санскритше – іс-рекет) – ежелгі нді философиясы мен дініндегі ым. Индуизм ілімінде жеке адамны табиатпен тікелей байланысы К. задары арылы реттеледі. Атма адам тніндегі жана айналып, жасы, жаман рекеттерге итермелейді. Карма – осы іс-рекеттерді нтижесі, жанны бір денеден екінші денеге кшуіне жадай жасайтын себеп, сондытан да адамны туандаы хал-ахуалы (байлы, кедейлік, рмет, жбір, асірет, таы баса) ата-бабаларыны ткендегі іс-рекеттері мен мінез-лыны шарапаты не кесапатына байланысты.

^[2]

Дереккздер[деу]

1. Жоарыа ктерілііз «азастан»: лтты энциклопедия / Бас редактор . Нысанбаев – Алматы «аза энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том

2. Жоарыа ктерілііз Балалар Энциклопедиясы, II- том

азастандаы буддизм тарихы Зерттеушілерді пайымдауынша, Пкістан жне Ауансатн аумаы арылы ндістаннан Орталы Азияа буддизмні енуі б.д.д. І . басталды. ІІ-ІІІ . бастап буддизм ілімі атарында содылы тайпа кілдері басым болан буддизм діні миссионерлері арылы белсенді трде тарала бастады. Ежелгі Жібек жолы (азастан, збекстан, Тркіменстан жне ырызстан аумаы) бойында будда мдениетіні кптеген ескерткіштері табылан. Оны ішінде е танымалдары Термезедегі ІІ-ІІІ . аратбе монастыры, Смугдадаы Санзара алабында табылан ибадат йі, Марадаы ескерткіштер кешені, Тоарыстандаы VII-VIII . Ажына-тепе будда монастыры, Кувадаы (Ферана) будда храмы, Жетісудаы А-Бешім жне ызыл теіз храмдары болды. Шу алабында орналасан А-Бешім (ежелгі Суяб) алашыындаы екі ірі будда храмдарыны азбалары лкен ызыушылыа ие. Храмдарда Будданы мсіндері, буддизм пантеоны кейіпкерлеріні бейнелері табылан. VI . бастап буддизм тркілерге маызды ыпал ете бастады. Жетісу мен Отстік азастанда археологтар буддизм дініні кейіпкерлері мен оиалары бейнеленген храмдар, монастырлар, сондай-а мсіндер табылды. сас ескерткіштер Шымкентке жаын жерде Талас зеніні бойында, сонымен атар Жамбыл облысында – Тектрмас пен Баласанда да табылан болатын. Ататы ортаасырлы шахар Исфиджаб (Сайрам) аласыны йінділеріне жаын жерде жерасты будда монастыры табылан. Орталы Азияда ерте тибеттік буддизмні таралуына ытайлы ыпал болды. VIII . Тибет баылауында Шыыс Тркістан мен ырызстанын бір блігін оса аланда, кптеген крші жерлер болан ірі мемлекет болан. Х . ислам діні араханид мемлекетіні мемлекеттік діін болып жариялананнан кейін буддизм дініні ыпалы лсірей бастады. Біра, кейінгі жз жылдытарда да буддизм діні белгілі дегейде з ыпалын сатап алды. XVI-XVIII . жоарларды оныс аударуы мен шапыншылытарыны нтижесінде буддизм азастанда да тарала бастады. Жоар хандыы кезеіне тн монастырлар Жетісу мен Орталы азастанны далалы алаптарында табылды. Сондай-а, XIX . басында Алматы аласына жаын жердегі Медеу шаталында ааштан жасалан буддалы монастыр салынан. Алматы маындаы Тамалы-Тас шаталында табылан бірнеше буддалар мен буддалы мтіндер де археологиялы ескерткіштер болып табылады. Бейнелерді жасалу уаыты ретінде XII . бастап ХVII-ХVIII . белгіленген. 1996 жылы Орал аласында Тибеттік будда орталыыны негізі аланды. айта тіркеу дерісі нтижесінде 2012 ж. азастанда Алматы аласы мен Батыс азастан облысында орналасан 2 будда діни орталытары ызмет етеді.

азастанда буддистерді ресми тіркелген екі ауымы (Алматы мен Атырауда) алды. Дін туралы жаа заа сйкес айта тіркеу жргізілгенге дейін оларды саны тртеу еді.

Алматыдаы буддистер ауымны мшелері – этникалы крістер. Олар буддизмні осыдан жз жыл брын Кореяда пайда болан «вон-буддизм» немесе «вонбульгё» деп аталатын аымын станады. Азатты тілшісі ауымны жексенбілік лшылы ету жоралысында болды.

БРЫНЫ КОММУНИСТІ РУХАНИ ІЗДЕНІСІ

72 жастаы Василий Дон вон-буддизм дініне жаында бет брыпты. Брын коммунист жне атеист болан ол кісі Алматыдаы буддизм ибадатханасына йелі Венера Цоймен бірге 2008 жылдан бері барады.

– Дінге 1998 жылы бет брдым. Алдымен христиан дініні протестант аымына кірдім. 2007 жылы жбайым айтыс болып, екінші рет йлендім. йелімні буддистер ибадатханасына барып жргенін байадым. Содан мен де «Барып крейін, нем кетеді? Сенімге йытар, жаман нрселерді йретпес, ізгілікке жн сілтер» деп ойладым. Бл храма келгеніме кінбеймін, - дейді Василий Дон.

Василий Дон – вон-буддизм дінін станушы. Алматы, 7 суір 2013 жыл.

Оны йелі Венера Цой вон-буддизм ауымына 1993 жылдан бері мше. Василий Дон Отстік Кореядаы орталыты жолдамасымен азастана 1992 жылы келген буддизм храмыны уаызшысы Иль Ким Тэні «стаз» деп атайды.

– Мнда келгенде ол аза тілін де, орыс тілін де білмейтін. Бізбен ааза жазып тілдесетін. 1992 жылы газетке «Кріс тілін йретемін» деген хабарландыру берді. Біз осы хабарландыру бойынша келдік. Крісті тілін, салт-дстрлерін йрендік. ш блмелі птер сатып алып, сенім-наным, діндер тарихы туралы ілімді бізге біртіндеп жеткізе бастады. зі те дарынды кісі, білмейтіні жо, - дейді Венера Цой.

АУРА

Алматыдаы вон-буддистер ибадатханасы Досты даылынан Кктбеге арай созылып жатан Клочков кшесінде орналасан. Оны храм екенін ш абатты имаратты сыртындаы саина бейнесінен тануа болады. имартты айналасы бетон дуалмен оршалан. Аулада Отстік Кореяда жасалан шаын киіз й мен бір абатты кішілеу имарат тр. Алматылы вон-буддизм ауымыны жетекшісі Лариса Палагина «ибадатханаа екеуіні де атысы жо. Блар жетханасы бар, трмыса жайлы жылжымалы баспаналарды осы заманда да бар екенін крсетеді» деп тсіндірді.

Алматыдаы буддистер храмыны уаызшысы Ким Тэ Иль (сол жата) мен алматылы вон-буддизм ауымыны жетекшісі Лариса Палагина. Алматы, 7 суір 2013 жыл.

ибадатхананы р абатына жеке есіктен кіреді. Бірінші абатта шаруашылы блмелері мен уаызшы Иль Ким Тэні кесесі орналасан. Екінші абатта оны отбасы трады. лшылы ету шінші абатта теді. Оан ктерілу шін имаратты шыыс жаындаы есіктен тіп, баспалдапен шыу керек. шінші абатты кіре берісіндегі шаын длізде келген адам ая киімін шешеді.

лшылы етуге арналан блмені іші жары, кнгей мен терістікке араан терезелері лкен. Батыс жатаы абырада алтарь орналасан.

ш абатты ибадатхананы рылысы 1994 жылы басталыпты. Алматыдаы вон-буддистер ауымы одан бір жыл брын тіркелген.

– стаз 1994 жылы осы жер телімін сатып алды. Бл ораныс министрлігіні брыны саяжайлары болан жер екен. Ол мына й мен аумаы 20 соты болатын екі жер телімін сатып алды. Шп пен бта, тас басып кеткен тау етегі ол кезде бос жатан. Сенбілік ткізіп, ауладаы мына йді ибадатханаа лайытап жндедік, - дейді храм ауласындаы бір абатты йді крсеткен Венера Цой.

ауым мшесі Венераны айтуынша, "Иль Ким Тэ ш абатты храмды трызуа бар жиан-тергенін салан".

– Ол - бай кісі. Атасыны Кореяда жері болыпты. Сол кісіден алан мраны зіне тиесілі блігін сраан екен, кесі тиісті ашасын толы беріпті, - дейді Венера Цой.

Вон-буддистер храмы. Алматы, 7 суір 2013 жыл.

Вон-буддистер храмы салынан со Алматыны бл ауданында бизнес-орталытар пайда болды. Осыдан бір жыл брын «азамыс» корпорациясыны кесесі салынды.

– Храм салатын жерді стаз за іздеді. Кірпішін енді бастап алап жатан кезде Кореядан наыз буддист тауаны келгені есімде. Ол кісі кіріп келіп: «те жаман жер. Жасы жер емес» дей берді. Кезінде бл жерден сел жргенін, зілзаладан йлер ирап, йіндіге айналанын біз білеміз ой. Талай адам аза тапан орынны аурасын олар бірден сезді. Ткірініп, аластап жріп «андай жаман жер!» деумен болды. Кейін ибадатхананы трызып, лшылыты бастаанымызда ол таы бір рет келді. Бл жолы табалдырытан аттай бере: «Аурасы андай жасы!» десті, - деп еске алады Венера Цой.

АЗАСТАНДА 20 ЖЫЛ

Алматыдаы вон-буддизм храмыны уаызшысы, ауым мшелері «стаз» деп атайтын Ким Тэ Иль Азатты тілшісі келгенде ибадатхана ауласында жр екен. Жалабас, кимоно-куртка, спорт шалбары мен кроссовка киіп алан.

Уаызшымен орыс тілінде гімелестік. Ким Тэ Иль азірге дейін Отстік Корея азаматы, ал азастанда ытияр хатпен трып жатыр. Алматыда транына 20 жыл болыпты. азастан азаматына йленген оны екі ызы бар.

Буддистер ибадатханасында лшылы жасап отыран адамдар. Алматы, 7 суір 2013 жыл.

Алматыдаы вон-буддистер ауымы кіретін бас йымны штаб-птері Сеулде орналасан. ауым мшелері здерін Тибет, Моолия, Бурятия, Тува, алмаия жне баса айматарда тратын буддистерді рухани ксемі, уындаы Далай Ламамен еш байланыстырмайды.

– Буддизмні жеке бір аымы ретінде вон-буддизм осыдан жз жылдай брын Кореяда пайда болды. Оны негізін Пак мырза шамамен 1915 жылы алаан. 2015 жылы вон-буддизмні жз жылдыын атап теміз, - дейді Алматыдаы вон-буддизм ауымыны басшысы Лариса Палагина.

Брын азастанда трт буддизм ауымы болан. Былтыр дін туралы жаа заа сйкес айта тіркеуден ткеннен кейін Алматы мен Атырау алаларында бір-бір ауымнан алды. Атыраудаы ауым негізінен этникалы алматардан трады, ал Алматыдаы ауым мшелері - негізінен этникалы крістер. Лариса Палагинаны айтуынша, бл екі ауымны бір-бірімен байланысы жо.

ЛШЫЛЫ

Уаызшы лшылы рсімін зын киім киіп ткізді. Ол кафедрада трып уаыз оып, алтарь жанында діни жоралыларын жасады. Храмда лкен барабандар мен пианино транымен, музыка ойнаан жо. Уаызды кп блігін орыс тілінде, арасында кріс тілінде айтты. Ким Тэ Иль даны мааммен созып, жаыры н шыаратын ара тсті металл ыдысты анда-санда олындаы таяшамен соып ояды.

Буддизм дінін станатын Наталья Вавилова ибадатханадаы лшылы кезінде. Алматы, 7 суір 2013 жыл.

лшылы етуге жиналан ауым мшелеріні арасынан асары шашты йел кзге тсті. Ол кісі - Наталья Вавилова буддизм дініне осыдан 15 жылдай брын бет брыпты. Екі ызы мен сегіз жасар немересі де буддизм дінін станады. ыздары мнда келмейді, біра кейде немересі еріп келеді екен. Наталья Вавилова бл храма осыдан екі жыл брын келе бастапты.

– Мына ибадатхананы барын брын білмеппін, - дейді ол.

айтыс болан ке-шешесіні руатарына сыйынып болан со ауым мшелері храмнан шыып, ауладаы бір абатты йге жиналды. Ол жерде руатара арналан дстрлі шай ішу рсімі тті.

Кей жексенбіде лшылы етуді орнына ибадатханада медитация теді.

БАСА БУДДИСТЕР

азастандаы алма мдени орталыыны трайымы Раиса Мамошина буддизмні баса аымын станады. зіні айтуынша, жылына бір рет алмаиядаы будда храмына барып айтатын ол вон-буддизм храмына да, азастандаы баса буддизм храмдарына да бармайды екен.

Бурят мдени орталыы траасыны орынбасары Нимаша Касанова да буддизмні вон-буддизмнен баса аымын станады.

Алматыда буддизм дінін станатын баса адамдар да бар. Оларды бірі – 2005 жылдан 2010 жыла дейін ндістанны Дхарамсал аласындаы тантри монастырында дріс тыдап келген Александр Грицков.

Ступа ескерткішіні фотосы. (Александр Грицков берген суретті кшірмесі)

Александр Грицков лгі монастырьды тауасы жне тантра іліміні оытушысы Тензин Тинлимен бірлесіп Алматыда «ала трындарын жер сілкінісі мен баса табиат апаттарынан орайтын» Ступа ескерткішін трызба ниеті барын хабарлады. Буддистерді нанымы бойынша, буддизм тарихындаы сулет-мсін нері мен діни ескерткіште ізгілікке ндейтін дірет бар жне ол табиатты алапат кштерін тыныштандырады. Олар Ступа трызу идеясын Далай Ламаны олдаанын айтады.

лемдік ш дінні бірі – буддизм ндістанда пайда болып, Шыыс жне Отстік-Шыыс Азия елдерінде, Ресейді алмаия, Бурятия, Тува сияты ірлерінде ке тараан. азастандаы этникалы крістер, алматар мен буряттар буддизм дінін станады. Мамырды 17-сі кні буддизм дініні е асиетті мерекесі – Будданы туан кні аталып теді.