азақтың ұлттық балалар ойындарының бағдарламасы
| Ойынның атауы | Ойынның мақсаты | Қолдану орны мен уақыты | Ойынның құралдары, жабдықтары | Әдебиет |
| І. Білімділік – жаңа білім, білік, іскерлік беретін | 1. «Санамақ» | Зейінді, ойлау қабілетін дамытады | Математика сабағында, сондай-ақ сыныптан тыс уақытта | ||
| 2. «Он саусақ» | Ойлау қабілетін, зейінін, тұрақтылығын дамытады (санау дағдысы) | Математика сабағында | |||
| 3. «Ойлан тап» | Бақылампаздығын, зейінін, логикалық ойлауын, жылдам сезінуін дамытады, үй жануарларының түрлерімен таныстырады. | Математика, әдебиеттік оқу сабақтарында дәне сыныптан тыс уақытта | Карточкалар, барлық мүмкін болатын дидактикалық материалдар (үй жануарлары бар суреттер: түйе, қозы, қой т.б.) | ||
| 4. «Қуыр-қуыр -қуырмаш» | Сөздік қазақ тілін, қолдың ұсақ моторикасын, танымдық процестерді дамытады | Оқу сабақтарында, физминутка кезінде | «Ақсандық, көк сандық» балалар фольклоры. Алматы: Жазушы, 1988. с.157. | ||
| ІІ. Тәрбиелеуші – басқа адамға қарым-қатынасын қалыптастыратын | 5. «Қаламақ» | Дыбыстауын (лингвистикалық дағдыларын) дамытады | Сыныптан тыс уақытта | ||
| 6. «Жұмбақ» | Ойлау қабілетін, зейінін дамытады | Сабақты және сыныптан тыс уақытта | |||
| 7. «Аш қасқыр» | Зейінін, қимыл-қозғалыс координациясын, қозғалыс реакциясын, жылдамдықты, ептілікті, тәртіпті және өзін ұжымда еркін сезіну іскерлігін дамыту | Дене шынықтыру сабағында, қоңырау және сыныптан тыс уақытта | |||
| 8.«Кім қалай дауыс-тай біледі» | Бақылампаздығын, дыбысты айтуын, салыстыру, тырысушылығын көрсете білу және белсенділігін дамытады | Қоңырау кезінде, сыныптан тыс уақытта | |||
| 9. «Орамал» | Зейінін, ұжымдықді, қимыл-қозғалыс деңгейін дамытады | Қоңырау, сыныптан тыс уақытта | Үлкен емес ашық түстік плакат | ||
| 10. «Орныңды тап» | Жолдастарына деген сыйластықты тәрбиелейді, ептілікті, қимыл-қозғалыс деңгейін дамытады | Дене шынықтыру сабағында, сыныптан тыс уақытта | |||
| 11. «Дауысынан біл» | Тұрақтылықты, есте сақтауды, естуін дамыту | Мектептің ойын-сауықтық шарлар кезінде | |||
| Жануарлар әлеміне қарым-қатынасын қалыптастырушы | 12. «Соқыр теке» | Ширақтығын, қиялын, зейінін дамыту | Дене шынықтыру сабағында, сыныптан тыс уақытта | ||
| ІІІ. Дамытушы 1. балаларлардың дене жағынан (жылдамдық, ептілік, қозғалыс координациясын, күшін, шыдамдылығын, иілгіштігін) | 13. «Ақ сандық, көк сандық» | Ширақтық, ептілік, машықтық деңгейін, | Дене шынықтыру сабағында, қоңырау және сыныптан тыс уақытта | ||
| 14. «Мысық пен тышқан» | Ширақтығын зейінін, белсенділігін дамыту | Дене шынықтыру сабағында, қоңырау және сыныптан тыс уақытта | |||
| 15. «Қуаласпақ» | Ширақтығын зейінін, белсенділігін | Қоңырау және сыныптан тыс уақытта | |||
| 16. «Қап киіп жарысу» | Ширақтығын зейінін, белсенділігін | Дене шынықтыру сабағында және мерекелерді, концерттерді өткізу кезінде | Үлкен емес, бірақ балаларлардың бойымен қаптар | ||
| 17. «Үш орындық» | Ептілік, машықтық | Мектепте және сынныпта өткізілетін ертеңгіліктерде, мерекелерде | Үш бірдей өлшемдегі орындықтар | ||
| 18. «Батыр» | Көру, тырысу, тұрақтылық дәрежесін | Сыныптан тыс уақытта | |||
| 19. «Арқан ойын» | Ширақтық, тұрақтылық, зейін дәрежесін | Дене шынықтыру сабағында, сыныптан тыс уақытта | Ірі, екі жағынан шиеленген жіп немесе секіргіш | ||
| 20. «Білектесу» | Күштің, тұрақтылықты, ерікті | Қоңырау кезінде, сыныптан тыс шараларда, викториналарда | |||
| 2) қабілетін (әнге, тілге, еңбекке, ойлау қабілетін және т.б.) | 21. «Қай қолымда?» | Ойлау қабілетін, есте сақтауын | Қоңырау кезінде, сабақтан тыс уақытта | Ұсақ геометриялық заттар | |
| 22. «Торғай мен бұтақ» | Ойлауға және талдауға қабілетін | Математика сабағында (қосу мен азайту дағдыларын) | Сабаққа көрнекілік құралдар (суреттер, торғайлардың, бұталардың суреттері) | ||
| 23. «Көги гөк» | әуенді, имровизациялық қабілетін, бақылау, талдау дағдысын, белсенділік, ширақтығын көрсете білуін дамытады | Дене шынықтыру сабағында, сыныптан тыс уақытта | |||
| 24. «Жұмбақ айтыс» | Ойлау қабілетін, тұрақтылығын | Сабақта, мектептен тыс, сыныптан тыс шараларда | |||
| 3) психикалық қызметін | 25. «Жаңылма» | Зейінін, белсенділігін | Сабақтан тыс, мерекелік шаралар уақытында | ||
| 26. «Ұшты, ұшты» | Зейінін, бақылампаздығын | Сабақтың физминутка кезінде және сабақтан тыс уақытта | |||
| IV. Тұлғаны әлеуметтендіретін ойындар | 27. «Жаяу көкпар» | Күшін, ептілігін, жылдамдық реакциясын, жолдастық сезімін (тек қана ұл балалар ойнайды) дамытады | Дене шынықтыру сабағында және сабақтан тыс уақытта | Үлкен емес сыйлық немесе ойыншық | |
| 1) Ұлттық құндылықты; өзін ҚР-ның азаматы дегенді түсіну | 28. «Жаяу тартыс» | Талпынушылықты, белсенділікті, тұрақтылықты (тек қана ұл балалар ойнайды) тәрбиелейді | Дене шынықтыру сабағында және сабақтан тыс уақытта | Жіп (арқан) | |
| 29. «Тымақ ұру» | Көру қабілетін, тұрақтылығын дамытады | Наурыз мерекесі және ойын-сауықтық шаралар кезінде | А.Молдагаринов. Казахские детские игры. – А-А. 1987. | ||
| 30.«Асық ойын-дары» | Дәлділікті, ептілікті, жылдамдықты дамытады | Сабақтан тыс уақытта | Асықтар әртүрлі түсті | Е.Сағындыков, Казахские национальные игры. А-А, 1987. С.29 | |
| 31. «Көк сиыр» | Ептілікті, жылдамдықты, жануарлар әлемін тануға және оларға қорғаушылық қатынасын дамытады | Сабақтан тыс уақытта | |||
| 32. «Түйе-түйе» | Ептілікті, жылдамдықты, жануарлар әлемін тануға және оларға қорғаушылық қатынасын дамытады | Сабақтан тыс уақытта | |||
| V. Диагностикалық: Баланың даму деңгейінің диагностикасы | 33. «Аңшылар» | Ширақтық деңгейінің диагностикасы | Дене шынықтыру сабағында және сабақтан тыс уақытта | Өлшемі бойынша орташа доптар | А.Молдагаринов. Казахские детские игры. – А-А. 1987. |
| 34. «Қындық-сандық» | Ептілік, иілгіштік деңгейін диагностикасы | Дене шынықтыру сабағында және қоңырау уақытта | |||
| 35. «Кетті, кетті орамал» | Белсенділік, тәрбиелілік және ұжымға деген қатынас диагностикасы | Қоңырау, сабақтан тыс уақытта | Кішкентай жеңіл орамал |
ОРЫТЫНДЫ
Ұлттық тәрбие құндылықтарын қалыптастыруға байланысты арналған ғылыми-зерттеу еңбектерді зерделеу барысында балалардың мәдени-адамгершілік құндылықтарының қалыптасуына, олардың психологиялық дамуына ойынның үлкен мәні бары анықталды. Сондықтан балаларға ұлттық тәрбие беру үшін ойын мазмұнын салт-дәстүр, ата-баба тарихындағы ерлік үлгілерімен байыта түсу қажет.
Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, iрiктеп алған тәжiрибесi мен iзгi қасиеттерiн жас ұрпақтың бойына сiңiру баланың қоршаған ортадағы қарым-қатынасын, дүниетанымын өмiрге деген көзқарасын және соған сай мiнез-құлқын қалыптастыру.
Сонымен, ата-аналар сiздермен бiздiң басты мақсатымыз – денi сау, ұлттық сана-сезiмi оянған рухани ойлау дәрежесi биiк, мәдениеттi, парасатты, ар-ожаны зор, еңбекқор, iскер бойында басқада игi қасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу.
Бүгiнде жаһандану процесi жүрiп жатқан жағдайда ұлттық мүдде, ұлттық тәрбие, ұлттық рухты сақтап қалу-үлкен мiндет екенi даусыз, ұрпақ тәрбиесiнде халықтық тәрбиесiнiң бастауы ұлтжандылыққа, елдiкке, Отан сүйгiштiкке баулудағы уыз тәрбие – қазақи, халықтық этнопедогогика екенiн тәуелсiз елдiң өткенi де бүгiнi де дәлелдеп отыр.
«Ел болам десең, бесiгiңдi түзе» - деп, М.Әуезов айтқандай балалықтан басталып, болашаққа таралуы керек.
Тәрбие мәселесi-ұрпақтан-ұрпаққа таралып, жетiлдiрiп отырған өмiр мектебi, осы өмiр мектебiнiң оқулықтарын бүгiнгi таңда халық даналығы қазынасынан, рухани өмiр беттерiнен, тарихы мен мәдениетiнен, әдебиетi мен өнерiнен, салт-санасы дәстүрiнен iздеген жөн.
Осы ретте ұлттық тәрбие негізгі ұлттық ойындар. Бұл мәселені зерттеу тарихи дамудың барлық кезеңдерінде болған халықтық ойындардың құралдарымен балаларды тәрбиелеу тәжірибесін оқып-үйрену сипаттайды. Ойын, этнопедагогиканың, тәрбие теориясының маңызды элементі бола отырып, балаларды әлеуметтендіру құралы ретінде педагогтар мен психологтармен қарастырылған, әсіресе, мектепке дейінгі және ерте мектеп жасы кезінде.
Халықтық ойындар қазақ халқының педагогикалық мәдениетінің компоненттерінің бірі болып табылады. Белгілі болғандай ойын – баланың әрекетінің маңызды құрамы, ол арқылы баланың әлеуметтенуі жүзеге асты, қоғам өміріне оны дайындау. Ойын мақсаттылық, тұрақтылық, адамгершілік сияқты жағымды сапаларды тәрбиелейді.
Ғылыми-теориялық және практикалық жұмыстың нәтижесінде ойынның ерекшелігі негізінде педагогикалық жіктеме құрылды – білімділік, тәрбиелілік, дамытушылық, әлеуметтенушілік және диагностикалық. Оның мектеп алды даярлық балаларының оқу-тәрбие процесінде оларды тиімді қолдану үшін қазақтың ұлттық ойындары таңдалды.
Қазіргі таңда қазақтың ұлттық ойындарын қолданудың негізгі міндеті мынада: патриоттық тәрбие құралдары; оқытылатын бағдарламалық материалды бекітудің қосымша тәсілі; оны жүзеге асыруда игерілген біліммен және іскерлікпен және практикалықтың арасын байланыстырады.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Қазақстан Республикасының «Білім» туралы заңы. Егеменді Қазақстан. 2007ж. 15 тамыз.
2. Мемлекеттің білім аласындағы саясатының тұжырымдасы. Алматы 1995ж Адамбаев Б. Халық даналығы. - Алматы: Мектеп, 1976. -1596.
3. Адамгершілікке тәрбиелеуәліппесі // Ред.басқарған И.А.Каиров, О.С.Богданова.- Алматы:Мектеп, 1988.- 345 б.
4. Аймауытұлы Ж. Психология.-Алматы:Рауан,1993.-312 б.
5. Ақ сандық, көк сандық //Құраст: Ш.Ибраөв - Алматы: Жазушы, 1988.-2556.
6. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары.-Алматы:Ғылым, 1994.
7. Арамавичюте В. Нравственное воспитание учащихся средних учебных заведений: Учеб.пособие.- Вильнюс: Изд-во Вильнюс. Ун-та, 1989 - 89 с.
8. Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті.-Алматы:Мектеп, 1974.-1766.
9. Әуезов М. Жұмбақгар туралы (Жұмбактар жинағы). - Алматы, 1940. - 300 б.
10. Әлем. Альманах: Өлендер, очерктер, өңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1991.- 4966.
11. Әл-Фараби. Философиялық трактатгар.-Алматы: Ғылым, 1973.- 215 б.
12. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім - тәрбиесі. -Алматы: Санат, 1995. - 350 б.
13. Жұмабаев М. Педагогика.-Алматы: Ана тілі, 1992.-160 б.
14. Қазақ жұмбақтары. - Алматы: Ана тілі, 1993. - 112 6.
15. Қазақ мақал - мәтелдері. - Алматы: Ана тілі, 1993. - 176б.
16. Казақ совет энциклопедиясы. — Алматы, 1972. — 112-6.
17. Кайкаус. Қабуснама / Өзб. ауд. Т. Айнабеков.- Алматы: Балауса, 1992.-1606.
18. Қалиев С.Қ. Қазақтың халықтық тәлім - тәрбиесінің ғылыми - педагогикалық негіздері. - пед.ғыл.докт..баяндама.-Алматы,1996.-656.
19. Қожахметова К.Ж. Сынып жетекшісі. (Оқу құралы). -Алматы:Әлем, 2000.- 80 б.
20. Қоянбаев Ж.Б. Педагогика.- Алматы. 1991.- 240 б.
21. Құнанбаев А. Шығармалар жинағы.- Алматы:Жазушы, 1986.
22. Оразбекова К. Иман және инабат.- Алматы. «Ана тілі», 1993.-152бет.
23. Сағындықов Е. Ұлттық ойындарды оқу-тәрбие ісінде пайдалану. - Алматы: Рауан, 1993. -76 б.
24. Табылдиев Ә.Халық тағылымы.- Алматы:Қазақ университеті,1992.- 198 б.
25. .Айтбаева А.К. Программа использования казахских народных детских игр в начальной школе – Алматы, 1996.-26с.
26. Ақ сандық, көк сандық. \\ Құрастырған Ш.Ибраев.-жазушы,1998.-255б
27. Әбсаламова А. Оқыту үрдісіндегі ойынның маңызы \\ Бастауыш мектеп.-2001.№47-11-12 б
28. Базарбек Ө. Қазақтың ұлттық ойындары. Алматы «Қайнар» 1997 -92 б
29. Бегелин С. Замана белестері. \\ Жұлдыз -1971.№11-58 б
30. Бержанов Қ. Мусин С. Педогогика тарихы. Алматы :Мектеп,1971.
31. Бермаханова Р.Іс-тәжірибемен.\\ Бастауыш мектеп. 2003.№9-29-32 б
32. Беркінбаев К. М. Оңалбек Ж. К. \\Білім. Образавание 2004.№3111-112 б
33. Елубаев С. Елубаева С. Дидактикалық ойындар мен логикалық есептер.\\ Бастауыш мектеп кітапшасы, 1995- № 9-10-17-35б
34. Елеубаева С. Дидактикалық ойын- оқыту әдістерінің бірі \\ Бастауыш мектеп кітапшасы, 1998, №2 , 7-13 б
35. Елубаева С. Бастауыш кластарда математикададан жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстар. Алматы: Мектеп.1985-99б
36. Желдербаева С. Мәнерлеп оқу. Алматы : Қазақ университеті,1992-112б
37. Қазенова Г. Ойын арқылы оқыту\\бастауыш мектеп. 2001-№4, 12-14б
38. Қалиева С.Қ. Қазақтың халықтық тәлім-тәрбиесінің ғылыми педагогикалық негіздері.-Пед.ғыл. докт. Баяндама –Алматы ,1996-65б
39. Нұрланова М. Ұлттық тәрбие сабақ мазмұнында \\Бастауыш мектеп 2003-№6-10-14
40. Ойын адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың құралы. Қайбұлдаева Г. Қазақстан мектебі // 2/2008 .
41. Ойын түрлері және оның ерекшеліктері Г. Керімбаева. Бастауыш мектеп //2008 №3.
42. А.Байтұрсынов –оқыту үрдісінде ойындарды алғаш қолданған ғалым. Нарқұлов Б.Қазақстан мектебі//2008 №4.