Бет-жақ аймағының бірлескен жарақаты
Бірлескен жарақаттанулар — бір зақымдаушы фактормен дененің бірнеше анатомиялық мүшелері мен ағзаларының бір мезгілде зақымдануы.
Бет-жақ аймағының бірлескен жарақаттануына — бет сүйегінің немесе жұмсақ тіндердің мимен бірлескен жарақаты немесе дененің басқа аймағындағы жұмсақ тіндер мен қаңқа зақымдануы жатады. Бұл жарақаттар ерекше ауыр болып саналады. Аралас зақымданған науқастардан шағымын сұрап, келіп шығу тарихын-анамнез жинау өте қиын немесе мүмкін емес. Осыған қарамастан жақ-бет аймағын нақты-объективті тексеру мұқият болуы тиіс. Бет-жақ аймағының зақымдануы, жоғарғы тыныс жолдарының өткізгіштігін бұзып, кеңірдек пен бронхқа қанның, сүйек жарықшағының, тістердің түсуінен, аспирациялық пневмонияның дамуына әкеледі. Есін жоғалтып, қорғаныс рефлекстері жоғалғанда бұл қауіп арта түседі. Бұл науқастарды тексергенде және емдегенде тек хирург-стоматолог қана емес, нейрохирург, отоларинголог, окулист, невропатолог, хирург-травматолог қатысуы қажет.
Жақтары сынған науқастар организмінде белоктар мен витаминдер құрамы кенеттен түсіп кетеді, ас қабылдауы бұзылады. Оларда септикалық асқынулар жиі кездеседі, себебі одонтогенді аурулар инфекция ошағы болып табылады. Жақтың араласқан сынықтарында — жарақатты остеомие-лит дамиды, сынықтар дұрыс бітіспейді, жалған буындар қалыптасады. Хирург-стоматологтың арнайы көмегі дер кезінде көрсетілмесе бет сүйек доғасының тұрақды деформациясы дамиды. Аралас жарақаты бар науқастарды емдеу көп салалы клиникалық ауруханаларда жүргізілуі қажет.
Госпитальға дейінгі кезеңде дәрігерлік көмек шокқа қарсы шаралар, қан кету, асфиксиямен күрес, жақ және тірек-қимыл аппарат сүйектерінің сынықтарын уақытша иммобилизациялауға негізделеді. Науқасты тасымалдау кезінде, тыныс алу жолдары өткізгіштігінің бұзылуын, құсық массаларымен тұншығуын болдырмауды қамтамасыз ету қажет (науқасты етбетімен немесе жанымен жатқызады). Есінен танған науқасқа дереу интубация жүргізу қажет, егер мұндай мүмкіндік болмаса, ауа өткізгіш енгізу қажет. Беттегі жарақатқа салынған таңғыш, жақ сүйектерінің сынықтарының қосымша жылжуына әсер етіп, тыныс жолдары өткізгіштігін нашарлатпауы тиіс.
Наукас аурухананың қабылдау бөліміне түскен кезде, оны хирург-травматолог, нейрохирург, невропатолог, хирург-стоматолог тексеріп, көрсеткіштері бойынша реанимациялық шаралар немесе интенсивті терапия жүргізеді. Негізгі клиникалық мәліметтерге және ми мен бетсүйек қаңқасына жасалған көлемді рентгенограмманың нәтижесіне сүйеніп, бет сүйегінің зақымдануы жөнінде қорытынды жасайды.
Мамандандырылған емнауқасты госпитальға жатқызылғаннан кейін жүргізеді. Ол шұғыл түрде, жедел және уақытша болуы мүмкін. Шұғыл мамандандырылған көмек науқас түскен бойда, қан кетуді тоқтату және тыныс алу жолдарының өткізгіштігін қамтамасыз етуге негізделеді. Жедел көмек жарақатта біріншілік хирургиялық өңдеу, бет сүйектерін уақытша немесе тұрақты иммобилизациялауды жүргізумен көрінеді. Оны науқас емханаға түскеннен кейін 2 күннің ішінде жүзеге асырады.
Уақытша емнауқас емханаға түскен соң 48 сағаттан кейін немесе кеш жүргізіледі. Анестезиологияның қазіргі даму деңгейі - науқас госпитальға түскеннен кейін тез арада мамандандырылған көмек жүргізуге мүмкіндік жасайды. Шокқа қарсы ем жүргізілгеннен бастап 12 сағат ішінде гемодинамика тұрақтанса, жедел мамандандырылған емдеуді толық көлемде жүргізуге болады. Егер шоктың ұзақтығы 24 сағатқа жетсе, толық мамандандырылған ем жарақаттан 12-14 сағаттан соң гемодинамиканың тұрақтану көрсеткіш-теріне байланысты жүргізіледі. Шоктың ұзақтығы 24 сағаттан артық болса өмірлік көрсеткіштеріне байланысты хирургиялық ем жүргізіледі (қан кетуді тоқтату, сыртқы тыныс алу бұзылысымен курес және т. б.). Жақ сынықтарын ерте әрі дұрыс бекіту ауыр бірлескен жарақаты бар науқастарда менингит, энцефалит, ми абсцессі дамуының, ликвореяның алдын алады.
Реабилитация бөлмесінде ми жарақатымен аралас жағы сынған науқас-ты емдеуді дәрігер-стоматолог невропатологпен бірге жүргізеді. Бұл науқастар диспансерлік бақылауға алынады. Еңбекке жарамдылығы бірлескен жарақаттың сипаты мен ауырлығына байланысты.
Тапсырманы қайталауға арналған естемелік жаттығу сұрақтары:
1.Жақтардың сынықтары ........... болып 2-ге бөлінеді.
А) ашық және жабық сынықтар.
Б) толық және ашық
В) жабық және толық
Г) жартылай және ашық
Д) жартылай және толық
2.Ашық сынықтар ............. сынықтарды айтамыз.
А)сүйек жарасының сыртпен қатынасы болса және ол тек тіс
қатарында кездескен
Б) ол тек тіс қатарында кездескен,сүйек жарасының қатынасы жоқ
В) сүйек жарасының сыртпен қатынасы болса, тіс қатарынан тыс
Г) ол тек тіс қатарында кездескенсүйек жарасының қатынасы бар
Д) сүйек жарасының сыртпен қатынасы болса, тілге жақын
3. Жабық ........ сынықтарды айтамыз.
А) сыртпен қатынасы болмаған және ол тек тіс қатарында
кездеспейтін
Б) тіс қатарында кездеспейтін, тілге жақын
В) сыртпен қатынасы болмаған, мойында омыртқасында
Г) тіс қатарында кездеспейтін, желкеден жоғары
Д) сыртпен қатынасы болмаған, Гаймор қуысында
4.Ле-Фор-I төменгі нұсқасына - сипаттама беріңіз.
А) Сынық бағыты жоғарғы жақ ұяшық өсіндінің негізінен көлбеу
жазықтықта, алмұрт тәріздес тесіктің астымен, гаймор қуысының
төменгі қабырғасымен, жоғарғы жақ төмпешігімен, негізгі сүйектің
қанатша өсіндісі арқылы өтеді.
Б) Сынық бағыты төменгі жақ ұяшық өсіндісінен тік жазықтықта
В) Сынық бағыты алмұрт тәрізді тесіктің артқы жағынан
Г) Сынық бағыты жоғарғы жақ ұяшық өсіндісінен тік жазықтықта
Д) Сынық бағыты гаймор қуысының бойымен
5.Ле-Фор-II орталық нұсқасына - сипаттама беріңіз.
А) Сынық маңдай сүйегінің мұрын өсіндісімен мұрын сүйегінің
қосылған жерінен (жігінен) басталып көз қуысының ішкі
қабырғасы арқылы көзасты астаушысына келеді. Осы жерден алға
қарай жоғарғы жақ сүйегімен шықшыт сүйегінің қосындысы және
негізгі сүйектің қанатша өсіндісі сынады.
Б) Сынық мұрын өсіндісімен мұрын сүйегінің қосылған жерінен
В) Сынық басталып көз қуысының ішкі қабырғасы, ортаңғы, соңы
Г) Сынық ішкі қабырғасы арқылы көзасты астаушысына келеді.
Д) Сынық осы жерден алға қарай жоғарғы және төмен қарай
6.Шайнау бұлшықеттерінің көтергіш (артқы) тобына ....... жатады.
А) шайнау-шықшыт, самай, ішкі қанатша, сыртқы қанатша
Б) самай, төбе,мойын, қол
В) шайнау-шықшыт,қарақұс, маңдай, аяқ
Г) ішкі қанатша, желке, бауыр, бөксе
Д) сыртқы қанатша, тіласты, көз, мұрын
7.Шайнау бұлшықеттерінің түсіргіш (алдыңғы) тобы ....... жатады
А) қосқарыншалы, жақ-тіласты, иек-тіласты, иек-тіл
Б) сыртқы қанатша, тіласты, көз, мұрын
В) шайнау-шықшыт,қарақұс, маңдай, аяқ
Г) шайнау-шықшыт,қарақұс, маңдай, аяқ
Д) ішкі қанатша, желке, бауыр, бөксе
8.Орталық жік сынығын сипап тексергенде ......белгісін анықтауға
болады.
А) ауыру сезімі және тепкішек
Б) тепкішек және өз енімен
В) ауыру сезімі және бойына
Г) тепкішек және қарама-қарсы
Д) ауыру сезімі және тік
9. Жоғарғы жақ сынығының төменгі типінің (Ле-Фор I) сипап тексер-
генде ......белгісін анықтауға болады.
А) сүйек сықыры, жергілікті ауыру сезімі және сатылы
Б) ауыру сезімі және бойына
В) тепкішек және өз енімен
Г) ауыру сезімі және тік
Д) тепкішек және қарама-қарсы
10.Жоғарғы жақ сынығының ортаңғы (Ле-Фор II) типінің клиникалық
көрісіне тән ...........белгісі
А) шынайы көзілдірік
Б) еңбектің түсуі
В) құлақ маңында
Г) ауыз қуысында, тіс қатарында
Д) төменгі жақ буын өсіндісінде
11. Жоғарғы жақ сынығының ортаңғы (Ле-Фор II) типінің клиникалық
көрісіне тән ...........белгісі
А) қосарлану-диплопия
Б) ауыз қуысында, тіс қатарында
В) төменгі жақ буын өсіндісінде
Г) еңбектің түсуі
Д) құлақ маңында
12.Даму механизміне байланысты асфиксияның ........ ажыратады.
А) бес түрін
Б) үш түрін
В) төрт түрін
Г) екі түрін
Д) түрлері белгісіз
13. ........................ дислокациялық тұншығу деп аталады.
А) Тілдің артқа ығысуы
Б) көз қарашының шығуы
В) мұрын өсіндіге жақын жерде
Г) құлақ маңына қарай
Д) мойынның алдыңғы жағында
14. .........................обтурациялық тұншығу деп аталады.
А) Кеңірдек қуысының қан ұйындысымен жабылуы
Б) көз қарашының шығуы
В) құлақ маңына қарай
Г) мойынның алдыңғы жағында
Д) мұрын өсіндіге жақын жерде
15........................ стенотикалық тұншығу деп аталады.
А) Кеңірдектің гематомамен немесе ісінген тіндермен қысылуы
Б) Тілдің артқа ығысуы
В) Кеңірдек қуысының қан ұйындысымен жабылуы
Г) көз қарашының шығуы
Д) мойынның алдыңғы жағында
16. ..................... қақпақшалық тұншығу деп аталады.
А) Таңдайдың, тілдің салбыраған тіндерімен көмекей
кіреберісін жабуы
Б) Кеңірдек қуысының қан ұйындысымен жабылуы
В) Тілдің артқа ығысуы
Г) көз қарашының шығуы
Д) Кеңірдектің гематомамен немесе ісінген тіндермен қысылуы
17.......................... аспирациялық тұншығу деп аталады.
А) Қан, құсық, су т.б. қақалу
Б) тілдің салбыраған тіндерімен көмекей кіреберісін жабуы
В) Кеңірдектің гематомамен немесе ісінген тіндермен қысылуы
Г) Кеңірдек қуысының қан ұйындысымен жабылуы
Д) Тілдің артқа ығысуы
18.Мамандандырылған хирургиялық көмек көресету кезеңін бөледі.
А) 3 топқа
Б) 2 топқа
В) 4 топқа
Г) 5 топқа
Д) топтарға бөлінбейді
19.Оразалиннің стандартты ілмегі бар пластмасса шендеуішіне
сипаттама беріңіз.
А) доға тәріздес бір-бірінен 1,0 см ара қашықтықта орналасқан
ілгектері, ұштарында тіс аралығына кіріп тұратын иіндері бар,
ұзындығы 11-13 см, салмағы 0,7-0,8 г.
Б) ұштарында тіс аралығына кіріп тұратын иіндері бар, қисық
В) ұзындығы 11-13 см, салмағы 0,7-0,8 г. тік жазықтық бойымен
Г) 1,0 см ара қашықтықта орналасқан ілгектері, доға бойымен
Д) доға тәріздес бір-бірімен қиылысқан, тік жазықтық бойымен
20.Васильевтің таспалы стандартты шеңдеуішіне сипаттама беріңіз.
А) жалпақтығы 2,3 мм, ұзындығы - 134 мм, стандартты ілмектері
бар, сондықтан оны қолдану оңай және көп уақыт алмайды.
Б) сондықтан оны қолдану оңай және көп уақыт алмайды, жеңіл
В) жалпақтығы 2,3 мм, орналасқан ілгектері, доға бойымен
Г) ұзындығы - 134 мм, қиылысқан, тік жазықтық бойымен
Д) стандартты ілмектері, аралығына кіріп тұратын иіндері бар
21. өз қалпын сақтап қалатын металл қоспалары бірінші болып
қолданған ғалым
А) В.К.Поленичкин
Б) В.В.Васильев
В) Ж.Б.Оразалин
Г) Қ.Т.Төлеуов
Д) В.П.Русанов
22. Тістің шығуы ......... түрлеріне бөлінеді.
А) толық, жартылай және шегеленген
Б) шегеленген, жанама, тік
В) толық, көлденең, төртбұрыш
Г) жартылай, үшбұрыш, қиынды
Д) жарқыншақты, ойық, көлденең
23. Тіс түбірі ........ бөліктерінен сынуы мүмкін.
А) ортаңғы, жоғарғы немесе төменгі
Б) бүйір, артқы, алдыңғы
В) ортаңғы, жанынан, көлденең
Г) төменгі, алдыға, тік
Д) жоғарғы, бойымен, артқа
24. Төменгі жақтың шығуы ......... болып бөлінеді.
А) жарақаттан және туа пайда болған,
Б) туа пайда болған, ісіктер, ойықтар
В) жарақаттан, бұлшықеттер, шаш тәрізді
Г) туа пайда болған, қолмен, мойын аймағында
Д) жарақаттан, секіргенде, жатқанда
25. Төменгі жақтың шығуы......... болып бөлінеді.
А) жедел және үйреншікті,
Б) созылмалы және шаш тәрізді
В) үйреншікті және секіргенде, жатқанда
Г) жедел және айқын
Д) өршуі және созылмалы
26. Төменгі жақтың шығуы......... болып бөлінеді.
А) алдыңғы және артқы,
Б) ортаңғы және артқы
В) жоғары және алдыңғы
Г) төменгі және артқы
Д) жанынан және алдыңғы
27. Төменгі жақтың шығуы......... болып бөлінеді.
А) бір және екі жақтық
Б) екі және үш жақтық
В) бір және үш жақтық
Г) орта және бүйір жақтық
Д) бүйір және жоғарғы жақтық
28. Термиялық факторлар әсерінен пайда болған барлық
күйіктерді............ бөледі.
А) 4 дәрежеге
Б) 2 дәрежеге
В) 3 дәрежеге
Г) 7 дәрежеге
Д) 9 дәрежеге
29. Күйіктің ауырлығын ........... арқылы анықтайды.
А) жүздік (100) ереже
Б) Соловьев ережесі
В) Сағатбаев ережесі
Г) Жартыбаев тұжырымдамасы
Д) Бажанов белгісі
30.Зақымдану тереңдігіне байланысты үсіктің ...... анықтайды:
А) 4 дәрежесін
Б) 3 дәрежесін, 2 сатысын
В) 2 дәрежесін, 3 сатысын
Г) 4 дәрежесін, 3 сатысын
Д) 5 дәрежесін, 2 сатысын
XIIІ Т А Р А У