Кезеңдiк (рекуррентті) шизофрения

Шизофренияның рекурренттi формасы әртүрлі ұзақтықтағы ұстамалар түрiнде өтедi (бiрнеше аптадан бiрнеше жылға дейiн). Науқастардағы бүкіл өміріндегі ұстамалар саны әртүрлі – 1-2 ұсатамадан 10 ұсатамаға дейiн және одан да жиі болуы мүмкін. Кейбiр науқастарда әрбiр ұстама экзогендi фактордың әсерінен дамиды. Рекуррентті шизофренияға тән ұстамалардың 3 түрi бар. Олар онейроидты-кататониялық, депрессивтi – параноидты, аффективтi ұстамалар. Науқастарда өмір ағымында психопатологиялық құрылымы бойынша әрқилы ұстамалар бақылануына байланысты рекурренттi шизофренияның қандай-да бір вариантын ұстама сипатына қарай ажырату қиын. Ұстамалар айқын аффективтілікпен сиптталады, сезімдік сандырақтың қандай болмасын түрі, кататониялық бұзылыстар жеңіл пайда болады. Ремиссиялары аса сапалы болып келеді. Алғашқы ұстамалардан кейін тұлғалық өзгерістердің болмауы интермиссия жөнінде айтуға мүмкіндік береді. Дегенмен біртіндеп, қайталамалы ұстамалардан кейін тұлғалық өзгерiстер пайда болады, ол мына көріністермен сипатталады: астениялық, гиперстениялық, шығармашылық тиімділіктің төмендеуi және эмоциональды көріністер кедейленуімен еңбекке қабiлеттiң күшеюi. Мұндай өзгерістер үшінші-төртінші ұстамалардан кейiн көрiнедi. Артынан үрдіс белсенділігі төмендейдi: ұстамалар сирейді, тұлға өзгерісi бiр деңгейде қалады. Мұндай науқастардың ерекшелiгi оларда әрқашан басынан өткен психотикалық күйге сын көзқарас бақыланады, және олар дертті жағдай мен саулық күйін нақты ажырата алады.

Мұндай науқастардың еңбекке қабiлетi әдетте төмендемейді (астениялық тұлғалық өзгерістермен науқастардан басқасында). Рекурренттi шизофрения кезiндегi болжам жайлы, бірақ бұл науқастарда айқын депрессия фонында суицидальды ойлар және әрекеттер болу мүмкіндігін ескеру қажет. Мүндай науқастар арнайы бақылауды қажет етеді. Суицидальды тенденция анықталған жағдайда шұғыл, мiндеттi түрде ауруханаға орналастыру қажет.

Науқас Х-ва В.Н., 21 жаста. Анамнезі: анасының жүктiлiгi мен босануы асқынусыз өткен. Ерте дамуы ерекшелiксiз. Сөйлеуi және жүруi уақытында басталған. Балалар инфекциялық ауруларынан қызамықпен ауырған, жиi суық тию байқалған. Мiнезi ашық, белсендi. Қыдырғанды жақсы көрген, басқа балалармен жақсы ойнаған. Мектепке 7 жастан барған. Оқу ұнаған, кластастарымен тез араласып кеттi. Ашық, белсендi қалпында қалған. 8-шi класты бiтiрген соң, 15 жасында пед. училищеге түстi. Сабақтарға ынтамен дайындалды. Жаңа коллективке еркiн үйренісіп кеткен. Бос уақытында достарымен бiрге киноға, театрға барып өткізген. Билегендi, көңiл көтеруді ұнататын. Екiншi курсты бiтiрген соң курстастарымен бiрге колхозға жұмысқа барды. Сонда жүрiп күтпеген жерден күш тасқынын сезінген, айналадағының бәрi қуаныш сыйлап, «бақыттан ән шырқағысы келдi». Осы жоғары көңiл-күйде үйiне келдi, өте белсендi болды, «қолынан барлығы келіп тұрды». Тәулiгiне 3-4 сағат ұйықтаса да өзiн тамаша демалғандай сезiндi. Бұрын назар аудармаған курстасына ғашық болып, жиi телефон соғып, кездесiп жүрдi. Осындай кездесулердiң бiрiне бара жатқанда кенеттен басының ішінен ер кiсiнiң нық «Барма» деген дауысын естiдi, іштей бiр қозу күйін сезiндi, қолын жан-жаққа сермеп, көшеде жүгiрiп жүрдi. Осы жағдайында психиатр қарап, психиатриялық ауруханаға жатқызылды. Госпитализация фактын және ондағы алғашқы күндерiн бұлыңғыр есіне түсіреді. Кезеңдермен өзін басқа планетада жүргендей сезiнген, бұл планетаны тек әйелдер мекендейді, ал ер адамдардың барлығы «планета аралық» соғысқа кеткен деп санайды. Кей кездерi мелшиiп тұрып қалады, осы кезде аяқ-қолының, мойын-шүйде және шайнау бұлшық еттерiнiң қарысып қалуы байқалады. Аминазин тағайындалған соң жағдайы тез жақсарды. Ауруханада болған 4-шi күнде уақыт пен орын бойынша бағдары дұрысталды. Кейiнгi күндерi көңiл-күйi бiртiндеп қалыптасты, дертті жағдайдағы өз тәртiбiн ұяла еске алады, өткен жағдайының дертті табиғатын түсiнедi, ауруының «көтерiңкi көңiл-күйден» басталғанын сенiмдi түрде айтады. Екi айдан кейiн ауруханадан шықты, шыққан соң өзін ауруханаға дейінгі жағдайындай сезiндi. Белсендi, ашық болып қалды, ынтамен оқуын жалғастырды, құрбыларымен еркiн араласып, киноға, театрға барып тұрды. Училищенi бiтiрген соң мамандығы бойынша жұмыс iстедi, бiрақ жұмысы бiрден ұнамады, балалар тыңдамады, үнемі бұзықтық жасады. Әлi де үйренiп кетемiн деп ойлады, бiрақ екi айдан соң балалармен жұмыс iстей алмайтындығын толық түсiндi. Ешқандай өкiнiшсiз жұмысынан шығып кеттi, бiр аптадан соң ғылыми-зерттеу институтына архивариус болып жұмысқа орналасты. Жаңа жұмыс ұнап, колликтивке тез үйренісіп кетті. Мiнезi бұрынғыша көңiлдi, ашық болып қалды. Келесі екi жылда өзiн жақсы сезiндi, жұмысын атқарды, көңiл-күйi бірқалыпты болды, мiнез-құлқы өзгермеді.

1982 жылдың күзінде (21 жасында) тағы да күш ағынын, «ішкі толқуды» сезінді, көп сөйлеп, белсенділігі артты. Өзін «ерекше мүмкіндігі» бар адам деп түсінді, басқалардың ойына әсер ете аламын деп санады, және ол жайында басқаларға ынтамен әңгімеледі. Анасы аудандық психиатрға көрсетіп, психиатриялық ауруханаға жатқызды. Алғашқы уақытта көп сөйлеп, қимылдық қозу байқалды, палатада тұрмады, айналадағының барлығы үш топқа бөлінеді, оның бірі өзінің жақтастары, ал екеуі қарсы деген ой айтты. Өзін ауруханада емес басқа планетадамын деп санады, кейде мелшиіп тұрып қалады немесе бір айтқанын қайталай береді. Осындай жағдай бір жетіге дейін сақталды, осы кезең бойында науқас аминазиннің үлкен дозасын қабылдады. Екінші аптадан бастап жағдайы жақсара бастады: уақыт пен орын бойынша бағдары дұрысталды, өзінің күйзелістері жөнінде толық айтып берді, «барлығы өткен жолғыдай» болғанына сенімді. Дәрігермен әңгімелескенде ашық, эмоциональды сақталған, болашаққа нақты жоспарлар құрады, ата – анасын сағынғандығын айтады. Бөлімшеде белсенді, қызметкерлерге көмектеседі, еңбек терапиясына ынтамен қатысады.