Деби лото» ойыны. Ойынға екі топ қатысады. Әр топ өзіне ат қойып, оны таныстырады.

1 кезең «Бой жазу». Топ капитаны лотодан номерді алады да, соның сұрағына жауап береді. Әрбір дұрыс жауапқа бір ұпайдан беріледі.

1 топқа:

1. Фольклор дегеніміз не?

2. Жазба әдебиеттің ерекшеліктері неде?

3. Тарихи өлең дегеніміз не?

4. Тарихи өлеңдер неліктен азаттық қозғалыстармен байланысты дейміз?

5. XVIII ғ. жоңғар шапқыншылығы кезінде туған өлеңдерді атаңыз.

2 топқа:

1. XIХ ғасырдағы Қоқан мен Хиуа экспансиясында туған өлеңдерді атаңыз.

2. Орыс отаршылдығына қарсы туған өлеңдерді атаңыз.

3. Тарихи өлеңдердің басқа жанрдан айырмашылығы.

4. Тарихи өлеңді қандай жанрға жатқызамыз?

5. Неліктен тарихи өлеңдерде лиризм мол кездеседі?

2 кезең«Үзінді» деп аталады. Бұл кезеңде топтарға үзінді жазылған парақ беріледі. Топ мүшелері үзінді кімдікі екенін және қай шығармадан алынғандығы жайлы айтуы керек.

3 кезең «Ойлан тап». Табиғат лирикасы жайлы өлеңнен үзінді оқылады. Өлең кімдікі екенін табу керек.

4 кезең «Талдау».«1916 жылғы көтеріліс шығармаларында фольклордың, авторлық ауызша әдебиеттің, жазба әдебиеттің, сондай-ақ публицистиканың сипаттары өзара түрлі жағдайда түйіседі» деген пікірді мысалдар келтіру арқылы дәлелдеңіз.

5 кезең «Блиц турнир». Екі топқа кезекпен сұрақ қойылады. Дұрыс жауапқа бір ұпайдан беріледі.

1 топқа:

1. М. Жармұхамедовтың тарихи өлеңдер жайлы айтқан сөздерін келтіріңіз.

2. Тарихи өлеңдердің жаңа жанрлық түрлерін атаңыз.

3. Дәстүршіл әдебиет поэтикасында қандай категориялар үстемдік етеді?

1. Дара шығармашылдықтың көркемдік жүйесінде қандай категория шешуші міндет атқарады.

2. Жоқтау үлгісіндегі арнауларға мысал келтіріңіз?

3. М. Жұмабаевтың ұлттық рухта жазылған шығармаларын атаңыз?

4. Б. Күлейұлының ұлттық рухта жазылған шығармаларын атаңыз.

2 топқа:

1. Жанр дегеніміз не?

2. Стилъ дегеніміз не?

3.Метаморфоза дегеніміз не?

ІІІ. Глоссариймен жұмыс.

ІV. Тест тапсырмаларын орындау.

V. Магитранттардың білімін бағалау

Дәріс №1-2

Тақырыбы:Ұлт және ұлттық идея

Жоспары:

1.Ұлттық идея – қазақ мұраты

2. Ұлттық мінез

Тірек сөздер: ұлт, идея, ұлттық мінез, этнос.

Ұлттану қазақ даласына ежелден қоныстанған үрдіс екені ақиқат. Осыдан үш мың жыл бұрын өмір сүрген Герадоттан, кешегі Колбинге дейін әрқилы мақсатқа сай Қазақстанға сырттан келгендер арғы тегіміз сақтарды, салт-дәстүрімізді, рухани - мәдени ұстанымдарымызды, тарихымызды, яғни қазақтардың қайдан, қашан, қалай шыққанын, болмысын танып-білуге ұмтылғаны күмән туғызбаса керек.

ХХ ғасыр этностарды мидай араластырып жіберді. Отарлаудың зорлық-зомбылығынан жоғалып кеткен ұлттар аз емес. Бір ғана КСРО-ның өзінде 1926-1939 жылдар ішінде 194 ұлттан 100-ге жетпейтін ұлт қалған екен. Осылайша ұлттану өзекті мәселеге айналды. Қоғамдық санаға адамдардың ұлтқа жіктелетіні аса зор құндылық ретінде орнықты. Бүгінде ұлтқа берілген анықтама ондап, жүздеп саналады. Ұлт дегеніміз - өзінің қазақ (орыс,неміс, жапон...) екенін тарих тереңінен бастау алған төл санасымен ұғатын және басқалардан тілдік, рухани, геосаяси, т.б. өзгешелігімен аажыратылатын адамдардың үлкен қауымдастығы.

Идея – грек сөзі, образ, ұғым, түсінік мағыналарында қолданылады. Атқаратын міндетіне қарай идея алуан-алуан қырымен көзге түседі. Мәселен, бірде ол сырт дүниені бейнелейтін қоғамдық сананың пішіні болса, енді бірде адамның басты сенімі орнына жүреді. Шығарманың түпкі түйіні мағынасында да қолданылатыны бар. Ал ұлттық идея - ұлттың тілегі, ниеті, ойы. Ұлттық идеяны ұлт мұраты деп қабылдауға да болады.

а)Тарихы

Қандай ғана болмасын үрдісті зерттегенде тарих ғылымы үш сұраққа жауап іздейді:

1. Қашан пайда болды?

2. Қандай даму белестерінен өтті?

3. Бүгінгі жай-күйі нешік?

Ұлттық идея тарихы да бұл сұрақтардан тыс тұра алмайды. Хронологиялық тұрғыдан келер болсақ, Қазақстандағы ұлттық идеяның жасы – қазақ этносымен түйдей құрдас. Ендеше ұлттық идеямыздың бес ғасырдан астам тарихы бар екен. Оның өзі бірнеше дәуірден тұрады. Қазақ хандығы тұсында ұлттық идеяның өзегін мемлекеттікті нығайту, этникалық территорияны қалыптастыру, бірде тілін, бірде тісін көрсеткен Ресей, Қытай, Жоңғар,Орта Азиялық мемлекеттермен оңтайлы қарым-қатынас орнату құрады. Асан қайғының:

Еділ менен Жайықтың

Бірін жазға жайласаң,

Бірін қыста қыстасаң,

Ал қолыңды маларсың

Алтын менен күміске!-

деген жыр жолдарында ұлттық мұраттың сол дәуірдің аңсағаны – территориялық тұтастық, саяси еркіндік, әлеуметтік кемелдік, табиғат пен адам арасындағы үйлесім бейнеленген. Елдің бірлігін, ішкі тыныштығын, ханның ынсапты болуын, халықтың берекелі байлығын жырлаумен ұлттық идеяны мемлекеттік саясат биігіне көтергендер қатарында Қазтуған, Шалкиіз, Жиембет, Доспамбет жыраулар тұр. «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» жылдарында Отан қорғау ұлт мұратына айналды. Ақтамбердінің:

Жауға шаптым ту байлап,

Шепті бұздым айқайлап,

Дұшпаннан көрген қорлықтан

Жалынды жүрек қан қайнап,

Ел-жұртты қорғайлап,

Өлімге жүрміз бас байлап, -

дейтіні осыдан.

Жақсы менен жайсаңның басын өлімге байлаған XVIII ғасыр Абылай хан дүние салуымен қазақтың маңдайындағы бағын ұшырды. Ресейдің бодандығына кірген қазақ қоғамы әлеуметтік-саяси және территориялық тұтастығынан айырылды. «Бөліп ал да, билей бер» саясатынан туындаған әрбір саяси күш, әлеуметтік қауым өз биігіне, көздегеніне лайық ұлттық идеяны дүниеге әкелді. XVIII ғасырда Абылай мен Әбілхайырдың, ХІХ ғасырда Махамбет пен Баймағамбет сұлтанның, Кенесары мен Қоңырқұлжаның, ХХ ғасыр басында Сәкен мен Мағжанның, Әліби мен Әлиханның ұстанған ұлттық мұраты барша қазаққа ортақ еді деп, сірә, ешкім айта алмас. Иә, бұлар әрісі - туған халқына, берісі- соңынан ергендерге қызмет еткісі келді. Бірақ, уақыт өзі көрсеткендей, біреулері ат төбеліндей азшылықтың мұратын жалаулатса, екіншілері – барша қазақтың болмаса да қалың көпшіліктің мұратын дөп басып таба алғаны ақиқат. Орталықтанған мемлекеттің болмауымен қоса біртұтас ақпараттық кеңістіктің жоқтығы да жалпыұлттық идеяның өрісін тарылтты, жолын кесті. Сырым, Махамбет, Кенесарылар ұлттық идеяны қарулы күрестен тапса, Шоқан, Абай, Ыбырайлар ағартушылықтан, Әлихан, Ахмет, Міржақыптар Алаш автономиясынан, Шоқай тұтас Түркістанды құрудан, Әліби, Сәкендер таптық жіктелуден олжалады. Ең пәрмендісі әрі халыққа тиімдісі Алаш автономиясының ұлттық идеясы.

Б) Бүгінгі халі

А.Байтұрсынов: «Қазақ – жоқ іздеген халық», деген. Ахмет Байтұрсынов заманындағы қазақ баласы білімнен, ғылымнан, өнеркәсіптен ала алмаған еншісін іздеді. Әлі де жоқ іздеп жүрміз. Биік технологиялардан кенже қалыппыз. Әлемдік бәсекеге даяр емес екенбіз. Ауаның, судың, топырақтың бүлінбеген, былғанбаған, таза күйіндегі күндерін аңсаймыз. Ең ауыры – бүгінгі қазақ өзін-өзі іздеген, танып болмаған халық. Аты да, заты да бір қазақ қаншаға бөлініп кеткенін көзбен көріп, жүрекпен сезініп отырмыз. Ал енді соларды санап көрейік:

1. Бар болмыс – бітімімен нағыз қазақ қалпындағы қазақтар бар. Сақтардан жеткен мұра, байырғы түркілердің нақыл сөздері, Қорқыттың күйлері, Ақан, Біржан, Шәмшінің әндері бұларға асылдың сынығындай.

2. Кешегі өктем ұлт орыстардың сойылын соғып жүрген қазақтар. Мұндайларды Шерхан Мұртаза: «Ұлы империяның ұлы жемісі» деген еді.

3. Тілі, ділі орыстанып кеткенмен халқына бүйрегі бұратын қазақтар. Бұлардың бір бөлігіне ұлтжандылық сезім тән. Қазақша сыңар жол өлең жазбаса да О.Сүлейменовты кім орыс ақыны дей алады?

4. Жаһанданудың салмағына жаншылып, Америкаға, Батысқа шыбындап бас изейтін, өзінікіне мұрынын шүйіретін қазақтар.

5. Басқа діннің ықпалына түсіп, не ол емес, не бұл емес қазақтар.

6. Тарихи отанына сағынышпен жеткенде бауырларының өзін де, сөзін де түсінбей, айран-асыр болып тұрған оралмандар.

7. Жүзге, жерге бөліну сияқты дерттен айықпаған «ортағасырлық» қазақтар.

8. Жекешелендіру мен нарықтан қарық болған «жаңа қазақтар».

Осылардың бәрінің басын қосатын, бәрін өгіздей өрге сүйрейтін құдірет Ұлттық идея. Ойы онға, санасы санға бөлініп отырған қазаққа ортақ ұлттық идеяны таба қою оңай міндет емес.

Ұлттық идеяға қойылатын талаптар:

Біріншіденұлттық идея Ата Заңымызға қайшы келмеуі тиіс. Яғни нәсілдік, ұлттық, діни, жыныстық кемсіту немесе дәріптеуден алыс тұрғаны абзал.

Екіншіден, ұлттық идея Қазақстанның атын анықтап отырған қазақ халқының мұратын ұлықтаумен қоса, басқа диаспоралардың тарихи, дәстүрлі, этникалық ар-намысына тимей, қайта соған қуат беретін факторға айналуын қамтамасыз ететін болсын.

Үшіншіден, ұлттық идеяның хронологиялық бастапқы сәті белгілі болғанмен, бүгін де, ертең де шексіз жүзеге аса беретінін баса көрсеткені жөн.

Енді есін жия бастаған қазақтарға, Қазақстанға ұлттық идеяны ұстану бұлжымас заңдылық. Тап осы заңдылықты сақтамағандықтан да елде тілге, дінге, БАҚ-қа байланысты дау-дамайлардың басы қайтпай тұр.

Лт» ұғымы жайында қазақтар арасында тұңғыш рет толымды ғылыми түйін жасаған кісі – Ғаббас Тоғжанов (1900-1937). Ол өзінің «Ұлт деген не?» атты көлемді полемикалық мақаласында бұл категорияға: «...тілі бір, жері бір ғасырлар бойындағы тіршілік күресінен, тұрмыс салтынан, жиі қатынасынан туған мінез-жан сипаты бір жұрттардың қосылуы, бір жұрт болуы», - деп анықтама береді.

Сайран Әбушәріптің жазуынша: «Қазақтардың ұғымында ұлт – бұл табиғи, биологиялық сипатқа ие болған, этникалық ру-тайпалық құндылықтар негізінде пайда болатын этнос, суперэтнос (ру мен тайпалар бірлестігі), қауымдастық». Ұлтты даралауға тиісті қасиеттердің қатарында бұлардан басқа да бірқатар шарттар (ұлттық рух, ұлттық дін, ұлттық мемлекеттілік, капиталистік қарым-қатынастардың орнығуы, т.б.) ауызға алынып жүр.

«Халықтың құлқы, мінезі, ойы заманындағы әдебиетінен білінеді», - дейді Х.Досмұхамедұлы.

Сайып келгенде, «әр жаратындының бүкіл мәнді мәйегі – оның идеясы» екендігіне қол қойсақ, этностың тұрмыс-табиғатына қатысты құбылыстардың уызы – ұлттық идея болып табылады.

Жер жүзінде қанша ұлт ұшырасса, сонша түрлі «ұлттық идея» кеуде көтеретіні анық. «Өз елін сүю дегеннен адам өз халқынан басқа халықтарды мейлінше жек көрсін, басқа халықтарға қасқыр болып тисін деген сөз шықпайды».

Н.В.Гогольдің «Пушкин туралы бір-екі ауыз сөз» атты мақаласында: «...ұлттық сипат дегеніміз сарафанды суреттеуде емес, халық рухының өзегінде жатыр», - деп ой түюі, академик З.Қабдолловтың Абай туралы зерттеуінде: «Ұлт ақыны болу оның шығармаларындағы жекелеген ұлттық сипаттарда, бояуларда, өрнектерде ғана жатпайды. Ұлт ақыны болу сол ұлттың сөзі ғана емес, өзіне айналу. Бұл – керемет нәрсе», - деп толғануы сол себепті.

Этностардың тарихи санасы тұлғалана түскен сайын «халықтық рухтың» орнына «ұлттық рух» ұғымы жиірек қолданылады. Бұл мәселені бірқыдыру байыпты зерделеген этнопсихолог Г.Шпет (1879-1940) «ұлттық рухтың» халықтың сын-сипаттары мен идеясын бедерлейтін «образ» арқылы айғақталатынын айтады да, оның «ұлттық мінез» ұғымымен тепе-тең екендігін және қоршаған орта құбылыстарымен әртүрлі өзара әсерлесу барысында нақтыланатындығын ерекше ескертеді. Қазіргі оқымыстылардың да ұлттық рух пен ұлттық мінездің арасында баламалық белгісін қоюға қарсы еместігі байқалады. Тіпті ұлттық төлсананы (самосознание) да осылармен бір арбаға жеккенді мақұл санайды.

Олай болса, әдебиеттегі ұлттық мінез мәселесін барлау белгілі бір дәрежеде ұлттық рухтың және ұлттық төлсананың бейнелі түрде көрінетін тұрпаттары туралы да сөз сабақтау болып шығады. «Ақын сөзіне жұрт рухының сәулесі түспей тұрмайды», - дейді Ахмет Байтұрсынұлы. Және бұдан өзіміздің «қазақы иісіміздің» (Мағжан Жұмабаев) аңқымасына да амал жоқ.

Ендігі бір тиянақты жауабын таппаған жайт: ұлттық рух (ұлттық мінез) бен ұлттық идеяның қарым-қатынасы.

Идеялар жоғалған жерде дүние сиырдың бүйрегіндей шексіз бөлшектеніп кетеді. Бұл ретте байқайтынымыз: идеяның ұйыстырушылық қуаты. Ұлттық рух пен ұлттық идеяның арасындағы сабақтастық пен септестік те осы төңірекке орайласса керек.

Жалпы жаңа идеялардың санада мейлінше суарылып, сезімге молынан сіңісіп, содан соң жан-жүйкенің түкпіріне терең бойлап, түпкілікті бекуі баяу жүретіндігі белгілі. «Тек сол жүзеге асқан жағдайда ғана идеялар мінездің бөлшектеріне айналып, адамның қимыл-құлқына әсерін тигізеді. Мінез белгілі бір мөлшерде бейсаналық идеялардың (бессознательные идеи) қабаттануынан құралады», - деп жазады Г.Лебон «Идеялардың халықтар өміріндегі мән-маңызы» атты зерттеуінде. Әрине, қалыптасуы мен қатпарлануы қаншалықты жәй жүрсе, идеялардың жұмыр бастың жықпыл-жыраларынан шетке шығарылуы да – соншалықты мимырт процесс. Қалай айтсақ та, тарихи дамудың тәжірибесі кез келген идеяның өну, өрлеу және өшу кезеңдерінен тұратындығын терістемейді.

Сонымен, Ұлттық идея дегеніміз – этностың мезгілдік һәм мекендік факторлар арқылы айқындалатын тәжірибесі, танымы және талғамына байланысты бірте-бірте жаңғырып-жаңаланып отыратын, бірақ өзіндік ілкі белгілерін жуық арада жоғалта қоймайтын табиғи-тарихи әрі тылсымдық бітім-болмысының, сана-сезімінің, мінезі мен мәдениетінің, соған сәйкес туындайтын әлеуметтік мұрат-мүдделері мен қимыл-қозғалыстарының жалқылық та, жалпылық та мәнін жинақтаған ұйтқысы.

Лттық мінез

Ұлттық айырмашылықтарға тарихи тұрғыдан алғаш назар аударып, жаңаша қисын жасағандардың бірі – XVIII ғасырдың атақты ағартушысы И.Г.Гердер: «Адамдардың жарық жалғандағы тұрмыс-тіршілігінде көп мәселе мезгілге, мекенге және ұлттардың мінез айырымдарына тәуелді; өйткені ең негізгі нәрсе – халықтың мінезі», - деген еді.

XIX және XX ғасырлар тоғысының ойшылы Густав Лебонның пайымынша: «Халықтың мінезі және наным-сенімдері – оның тағдырын шешетін, міне осылар. Мінездің басты бөлшектері өзгермейді; дәл осы өзгермейтіндіктің арқасында белгілі бір халықтың тарихы әрқашан өзінің біршама бүтіндігін сақтайды. Ал наным-сенімдер өзгеруі ықтимал; нақ сол өзгеретіндіктің нәтижесінде тарих өз жылнамасына талай-талай төңкерістің болғанын жазып жатады».

Ұлттық ерекшеліктің ұйтқысы – ұлттық мінез дегеніміз не?

«Көптеген зерттеушілердің анықтауынша, ұлттық мінез дегеніміз - генотип пен мәдениеттің қосындысы. Генотип - әрқайсымызға атаның қаны, ананың сүтімен сіңетін табиғи таупық, ал мәдениет – бізді туғаннан бастап қарым-қатынасқа тартатын жаратынды, - деп бағамдайды мәдениеттанушы А.В.Лубский, - Сол себепті ұлттық мінездің құрамына адам баласы әлеуметтік өмірге араласу барысында өзі саналы түрде сезінбестен бойына сіңіретін мәдени архетиптермен қатар, индивидтердің ең жиі қайталанатын табиғи этнопсихологиялық ерекшеліктері де кіреді». «Ұлттық мінез – миф емес, болмыстық нақтылығы бар нәрсе» , - дейді әдебиетші Г.Ломидзе. «Ұлттық мінез-құлық - өмірде бар құбылыс», - деп қостайды бұл пікірді этнопсихолог С.Әбушәріп.

Ұлттық мінездің бір этносқа жататын жекелеген индивид мінездерінің механикалық қоспасы емес, олардың жік-жымы біліне бермейтін жанды, жүйкелі, жарасымды байланыстарының біртұтас жүйесі екендігін ескерсек, бұл құбылыстың жалқылық та, жалпылық та жақтары болатындығы байқалады. «Ұлттық мінез» бен «ұлттық рух» категорияларын қосақтай қарастыратын Г.Шпеттің айтқанындай, «ақсүйектік рухы», «белгілі бір заманның рухы», «қаһармандық рухы», «тоғышарлық рухы», тағысын-тағылар өздерінің бөлек-бөлек нақты бітімдерін сақтай отырып, сонымен қоса бүтіннің бағыныңқы бөлшектері де болып есептеледі. Ұлттың мінезі оның «қоршаған дүниеге, өзі араласатын болмыс оқиғаларына, объективті түрде қалыптасқан қарым-қатынастар мен рухани құрылымдарға реакциялардың жиынтығынан» белгі береді екен.

Осы ретте ұлтты тұтас тұлға, ал ұлттық мінезді – сол тұтас тұлғаның мінезі ретінде мәністейтін концепция да кездеседі. Төркіні романтизмде жатқан бұл тұжырымдаманың Фр.Ансильон «Ұлттық әдебиет ұғымын талдау» атты кітабында (1817): «Ұлт дегеніміз – жеке тұлға, өйткені ол органикалық бүтін болмысты құрайды және өзін басқа ұлттардан айрықшалайтын дербес сипаттарға ие», - деп, атап көрсетеді.

Академик З.Қабдоловтың: «Лирикада мінез болады. Ол – ақынның мінезі: өлеңім, өзіме тарт дегендей, әр өлең тек иесіне ғана тартады», - деген айқындамасы осы арада көмекке келсе керек. Өйткені ақын неғұрлым талантты, тұлғалы, тұтас болса, оның шығармашылығында өзі бел баласы саналатын ұлттың мінезі бірегей бүтіндікте танылады. «Ұлт ақыны» деген сөздердің дәреже-дәріп-даңқы соны сездіреді. «Абайдың қазағы» дегенде, біздің ойымызға отаршылдық ұйығына біржолата батқан елдің өңшең «ұстарасыз аузына түскен мұрты» - өңсіз өкілдері оралады; ал шынтуайтында бұл сол заманда болыстың іске жарамдысы (Абайдың өзі де болыс болған), байдың мырзасы бидің әділі, батырдың сойы, оқығанның елжандысы, кедейдің талаптысы, қарияның ақылдысы, т.с.с. тұқым-түбіртегімен жойылып кетті деген гәп емес. Өтпелі, өліара шақтарда жиі жолығатындай – олар не өздері өмірдің ағымынан адасып-аңырып қалды, не қатал құрсаулы отар қоғам мұндайларды тіршіліктен шығандатып-шетқақпайлаумен қажет қылмады. Сұңғыла Абай мұны білген жоқ деу – күпірлік; бірыңғай келешекке бет бұрған азаматтық арман-аңсарына, моральдық-идеялық мұрат-мақсатына сәйкес, Абай өзінің шығармаларында туған жұртындағы жаман мен жағымсызды реалистік ұлғайту тәсілімен жер-жебіріне жете масқаралады, мансұқтанды. Ақынға ұлттық мінездің тек келеңсізі мен көлеңкесін көрсеттің деп ренжудің жөні жоқ, себебі ол баласы Әбдірахман жайындағы жырларында заманынан озық тұрған болашақ қазақтың ілкібейнесін (прообраз) жасады. Бұл – бір. Екіншіден, Абай шығармашылығының контексіне тыңғылықты көз тастасақ, ондағы «жағымсыз» кейіпкердің фонында жарқырап көрінетін «жағымды» кейіпкердің болмысы бар екендігін анық аңғарамыз. Ол – Абайдың бәріне таразы, төреші ақындық «мені», халқының өзіне дейінгі бүкіл қадір-қасиетін бойына қорыта құйған ақынның тұлғасынан сомдалып-сұрыпталған ұлттық мінез. Бір сөзбен айтқанда, Абайлық ұлттық мінез.

«Ұлттың өткенін қайта жаңғырту, ұлттық мінезді іздеу және орнықтыру міндеті романтизмнің барлық ұлттық нұсқаларына тән», - деп жазады И.Тертерян. Мұның қазақ поэзиясындағы келісті, кемел үлгісі Мағжан романтизмінен көрінеді. Ж.Аймауытов ол туралы: «Қазақтың өткендегі өмірі мінсіз, кірсіз, идеальный өмір көрінеді, оған бұрынғы өткен қарттар да, байлар да, батырлар да, ақындар да, жақсылар да бұ заманда болмайтын жат адам болып көрінеді. Нағыз өмір, нағыз дәурен соларда болған, «адам» деп, «ер» деп ауыз толтырып айтуға солар жарайды. Бүгінгілер немене? Адамгершілік, ар-ұяты жоқ «қыбырлаған қоңыздар, қорсылдаған доңыздар»... сықылды көрінеді», - дейді. Демек, романтизмде халықтың өткендегі өмірін идеализациялау сарыны мен ұлттық мінездің үздік үлгілерін қайта қалпына келтіру талабы бір-бірімен ажырағысыз байланыста болады. Бастапқы белгілері зар заман әдебиеті мен ағартушылық ағымның ауқымында аз-аздап байқалған бұл тенденцияны романтикалық рухтағы ақындық индивидуализм одан әрі көркейтіп, күшейтті.

Ұлттық идея әр халықтың өзінің өсу деңгейінен, тарихи дамуының қажеттілігінен туындайтын мақсат-мұраттардың адам санасында бейнеленуі. Идеал ақиқаттың тікелей бейнеленуі емес. Ол бүгінгі реалдық шындық емес, болашақта дүниеге келетін ақиқат деген сөз. Идеология болса, сол алдағы жаңа шындықты өмірге әкелуге қызмет етеді.

Идеология қалың бұқараға, үстем топтың, партияның саясатын ең қажетті, жүйелі негізі бар деп сипаттап, теориялық жағынан негіздеп, қалың бұқараға жеткізуді мұрат тұтады.

Идея өмірдегі объективті қажеттілікті, құндылықты адам санасында бейнелейді. Адам санасындағы бұл бейнелеу үлкен күшке айналу үшін оны саясаттың өзегіне, мазмұнына айналдыру керек. Ал саясат идеология арқылы практикалық нақты іске ұласады.

Ұлттық идеяның ерекшелігі – ол ғасырларға жететін арман-мұратты емес, әрбір тарихи кезеңнің талабынан туатын, ел тағдырына тікелей әрі жедел әсер ететін, елді, халықты сыни тұйықтан, тығырықтан тезірек әрі көп шығынсыз алып шығатын әрекеттерге жұмылдыратын ой-пікірлердің жиынтығы.

Ұлттық идея дегеніміз - ұлттың, халықтың, адамдардың бақытты өмір сүруге септігін тигізетін мүдделерді жүзеге асыруға жұмылдыратын қозғаушы күш.

Идея - өмірдегі қажеттіліктің адам санасындағы бейнеленуі. Бұл идея мемлекет саясатының негізінде алынады. Идеология ол саясатты нақты іске айналдыруға қызмет етеді.

Идеяны күнделікті күйкі тірліктің қамынан тым алыстатып, асқақ, дерексіз құбылыс деп те түсінуге болмайды. Керісінше, идеяны нақты ақиқаттың ой-санада көрініс табуы деп қабылдау керек.