Художестволы рг идея-тематик м структур анализ

бит илеме фне нигеенд анализды элементтарын билдл ре тикшере сн асыс булып хемт ит. Анализ элементтарын тбндге пункттар ин:

1. Тарихи шарттар. Тормош тарафынан ошо тарихи момента яыусылары итибарын йлеп иткн ижтимаи проблемалар.

2. Яыусы, уны донъяа арашы.

3. ре темаы м идея йнлеше.

4. Тп геройары (характерары).

ре тп проблемалары ниндй држл м йнлешт хл ител? Был геройары тормошо м характерарында булан типик ыаттар.

5. Икенсе држлге геройар, улары типиклыы. Улары -ара м тп герой менн бйлнеше. Тп проблеманы асылауа улары роле.

6. ре сюжеты. Сюжет еше. Экспозиция, тйнлне, кульминация, сиселе. ре характерарын м идея йнлешен асыуа сюжет м уны еше ниндй држл ярам ит?

7. Баша компоненттар, диалог, портрет, пейзаж индерелг эпизодтар м автор сигенее, геройы индивидуаль телмре, уны характерары м ре идея йнлешен асыуаы роле.

8. Образдары м идея йнлешен асыу сараын булыу йтенн ре теле: уны лексикаыны эпитет, метафора, поэтик синтаксис м ритмикаыны енслеге.

9. ре жанры. Уны жанр енслеге нимл?

10. Яыусыны традицияы м новаторлыы. Ул енн элек яан яыусылары ниндй традицияларын дауам ит м би оталы лкенд ниндй яылы тй? Уны яы темалары м идеялары, яы характерары асыуа яы саралары, композиция, телд яылытары бармы? битт ул яы аым тыуырымы, элекке аымдары теге йки был яын тереме, трнйттеме?

11. Яыусыны заманы м килск быуындар сн мите.

Юарыла бирелгн схема ре анализлаанда уны ниндй ятарына итибар итерг крклекте крт.

Анализды ниндй тртипт, ниндй эм-элект алып барыу мсьлен, ре енслегенн, уыусылары ерлектренн сыып, р осрата уытыусы е билдлй. Шулай у рг арата ошо схемала кртелгн элементтары барыы ла улланылмаа ла ммкин.

Был схема би ре йкмткее менн форманы айырылыы бермлеген, художестволы форманы ре идея мнен асыуаы ролен асы саылдыра. Унда ре идея йкмткеен арата форма булып хемт иткн образдар, композиция, тел саралары – уны тп мнен асыуа хемт итее асы кртел.

Схема ре бер бтн итеп арауа, уны бт компоненттарыны идея йкмткеен асыуа хемт итеен кртег, улары -ара бйлнешле мнсбтен асылауа комплекслы яын килерг ммкинлек бир.

Анализды ре сюжетын, идеяын асыуан да, композицияын, телен анализлауан да, образдара ылыырлама бирен д башлара ммкин.

айы бер осрата уытыусы ре идеяын асыуа ошо элементтары ниндй була береен тп итибары йнлте, ре бер йки бер нис компонентын ентеклерк анализлау юлы менн д ирешерг ммкин.

 

 

би рре жанр енслектре нигеенд йрне

Лирик рре йрне

Уыусылар лирик поэзия лглре менн мктпкс йшт к таныша башлайар. Башланыс класс программаында ла бик кп лирик рр йрне к уында тотола. V-VII кластара, рре уып йрне менн берг, бит теорияынан лирик, эпик, лиро-эпик, драматик трр, р бер тр енслектре тураында тулы ына млмттр бирел.

Юары кластара, лирик рре ткнд, уыусылары бит теорияынан V-VIII кластара алан белемдрен нигелне, ятланан шиырары ик тшрп те талап ител. Юары кластара яыусылары ижадына анализ яаанда, уытыусы ул рре темалары, жанрары, образдары яынан саыштырып, параллелдр уйып, яы тема менн бйлй, ктрен ята йле талап ит.

Уыусылар лирик рр тп итибары кешене трл ваиалар, тбит кренештре, ммн, донъя тураындаы уй-тойоларын, хистерн саылдырыуа йнлтелеен тшнлр. Лирик рр тормош кренештре шаиры шатлыы, айыы, кисерештре аша баалана.

Лирик р тормош картиналарын, ваиалары, айырым кешелре портретын, тбит кренештрен ртл урын алып тора ла, улар барыы ла шаиры эске донъяы менн бйлнеште саылдыралар.

Лирик поэзияны абул ите уыусылары тжрибе, элек уылан ррн алан тьирре, кисерештре мим роль уйнай. р ртлнгн картиналары р кем тжрибе, хыялы, тойолары менн байытып абул ит. Шул у ваытта уыусы ре объектив йкмткеенн бтнлй ситлшеп китерг л тейеш тгел. Уытыусы ре уыусылар тарафынан автор кргнс, ул ртлгнс абул ителеен ирешерг тейеш.

Эпик рре анализлауа улары тп элементтарына блеп арау: ре темаын, образдар системаын, композиция, тел элементтарын айырып алып тикшере митле. Шул решле, ре тп элементтарыны -ара бйлнешен, р элементты идея йкмткене асыуаы ролен билдл уны йш быуына трби бире тотан урыны хаында мим тшнслре лштерерг ммкинлек бир.

Художестволы ижадты тп асылы – тормош кренештрен, ваиалары индивидуаллштерелгн образдар аша ртл. Шуны сн д образдары йрне - ре анализлаанда беренсе држлге митк эй. ре композицияы, сюжет, сюжеттан тыш элементтар – барыы ла образдар системаы менн бйлнешт йрнел.

Геройары -ара мнсбте, улар араындаы аршылытар, улары -рен тотоуары, характерары сюжет ярамында асыла. Сюжетты йрне план т митле роль уйнай. План р ртлнгн ваиалары, эпизодтары урынлашыу тртибен ген тгел, улар араындаы бйлнеште л крт, шуны менн берг ре бер бтн итеп абул итерг ярам ит.

ре композицияы сюжетты ына тгел, сюжеттан тыш элементтары: портрет, пейзаж, тасуирлау, авторы хикйле, геройара биргн ылыырлама, монолог, диалог тураындаы тшнслре л эсен ала. Троптар (эпитет, саыштырыу, метафора, метонимия, аллегория, гипербола, синекдоха, ирония) шулай у композицияны состав элементтарына инлр.

ре художестволы бтнлкт тьмин итесе лштрене урынлашыуы м -ара бйлнеше – уны композицияы тип атала.

Эпик тр урыра клмдге жанрарын, роман-эпопеялары ткнд, улары лирика м драма жанры менн саыштырып арау айырыуса митле. Тормошто лирик геройы кисерештре, уй-тойолары аша ртлсе лирика йки схнл артистары уйнауы аша саылдырыусы драма менн саыштыранда, эпик трг араан рре ваиалары, кешелр араындаы атмарлы м аршылылы мнсбттре кп ялы м тулы итеп ртл ммкинлеге киерк. Эпик трг араан роман-эпопеялара тормош ваиалары ки олас менн трл ялап, ашымай, бт ва деталдрен тиклем ентеклп, кп анлы геройар ямышы, улары кнкреше, -ара мнсбте, симпатия, антипатиялары, аршылытары аша ртлн. Шул решле, ур клмле эпик рр ймит м айырым шхестр тормошондаы мим ваиалары, кешене донъя менн кп ялы бйлнешен, -ара мнсбтен, психологияын тулы м кп ялы итеп ртл лирика м драма менн саыштыранда ур тнлкк эй.

Эпик рре ваиалары хикйлг нигелнее, улары башланыуын, еен, тамамланыуын кртесе сюжета оролоуы, ошо ваиалары кеше ямышы, кеше характеры менн тыы бйлнешт ртлнее, ртлнгн ваиалара мнсбтен саылдырыусы автор образы хаындаы теоретик млмттре лштерее - рре аллы анализлау, уны идея-эстетик мнен др алау м баалау кнекмлрен тере мим шарт булып тора.