Бижбүләк районы комбәҙҙәре. Евген Чи hэм Анатолий Неважно фотолары.
Беренсе комбәҙ.
Арамей-сирия яҙмаhы, уңдан hулға укыла. …..йылдарҙа кулланышта булаларҙыр.
Транскрипцияhы: «Уар тнгр решр ср. Решhтр бетлатр».
Тәржемәhе: «Бар Тәңрегә ирешер сар (батша). Рәшад ир бетеүләтер».
Аңлатма: «Рәшәд ир» - йэки « Арья аштанга марга\\Изге hигез юл» hузененг боронго башкорттар телендэге бозок калькаhы. Башкортостанда «Тэнгре» тамгалы комбэззэр куплэп осрайзар. Ана шуларзан, Ейэнсура районында табылганы тубэндэ курhэтелеп утелэ.
Тормош тэжрибэhе:
-Донъяга дорос караш.
-Дорос телэктэр.
Эхлэклек:
- Матур телмэр. Уз эсенэ
-алдактан hакланыузы, доросто hойлэузе, дорослок яклы булыузы, ышаныслы булып ике йозлолоктэн hакланыузы индерэлер,
- талаштарга килтереусе котко таратыузан hакланыу, итэгэтле, кунгелгэ ятышлы hуззэр hойлэу,
-юк-бар hойлэузэн hакланыу,
Тэртиплелек:
- тере йэн эйэлэрен ултереузэн hакланыу,
-огролоктан, алдактан баш тартыу,
-кослэузэн, зинанан hакланыу.
Дорос тормош:
-йэн эйэлэренэ яфалар килтереусе hонэрзэрзэн ситтэ булыу,
-йэн эйэлэрен hатып-алыуза катнашмау,
-улем коралдарын эшлэузэ, hатыуза катнашмау,
-ит етештереузэ катнашмау,
-исерткес эйберзэрзе етештереузэ hэм таратыуза катнашмау,
-байлык йыйыузан, проценттан (рибанан), юраузарзан hэм комарлы уйындарзан баш тартыу.
Рухи тэртиплелек:
-дорос телэк,
-дорос англау,
-дорос фекер туплау.
Тэнкит h.б.h.б.
Икенсе көмбәҙ.
Арамей-сирия яҙмаhы.
Транскрипцияhы: «Езелhен рhен наееб Грн».
Тәржемәhе: «Жәзәлhен (...) раhын (….) нәби Гарун».
Аңлатма: Хару́н, Абу́ль-Фара́дж — ислам пәйғәмбәре, Муса пәйғәмбәрҙең туғаны. Гайса пәйғмбәрҙең әсәhе Мәрйәм дә ошо тоҡомдандыр. Көръән-Кәрим китабының «Ас-Саффат» сүрәhенең 37-нсе аятында былай тип әйтелә: - «Беҙ инде әллә ҡасан уҡ Муса менән Харунға изгелек күрhәттек. Беҙ уларҙың икеhен дә һәм уларҙың халыҡтарын да оло бәләнән ҡотҡарҙык.Беҙ уларға ярҙам күрhәттек hәм улар еңделәр. Беҙ шулай уҡ уларға китап яҙмаларын төшөрҙөк, уларға тура юл күрhәттек. hәм беҙ барлыҡ киләсәк быуындарға уларҙы «Муса hәм Харун галайhи ис сәләм» тип тәбрикләргә ҡуштыҡ. Ана шунлай бүләкләйбеҙ Беҙ изгелектәр генә эшләүселәрҙе. Ысынлап та уларҙың икеhе лә ана шундайҙарҙан. Беҙҙең инаныусы ҡолдарыбыҙҙан».
Осөнсө көмбәҙ.
Транскрипцияhы: «Гнт юл глсу гс. Знгл ага».
Тәржемәhе: «Гайниат юл килhә гиҙ (уны). Зәнгел ага».
Аңлатма: «Зәнгел ага»,ысын исеме Фавос, билдәле манихей дине даһийы, Диуана Августиндың уҡытыусыһы.»Зәнгел» һүҙе «ҡара тәнле, негр» тип тәржемә ителә. ……………….
Дуртенсе көмбәҙ.
Транскрипцияhы: «Ддг ддшау: ездд днау».
Тэржемэhе: «Дадги (ысын дорослоккэ караусы) дадшауы (дорос рузе): Жозидэдданае».
Англатма: «Жуздадданае» - «Жэззэид дад Иннай» рузененг башкорт телендэге бозок калькары. Был калька «Дорослокто бойомга ашырыусы рэм ус алыусы Иннай» тип тэржемэ ителэ. Иннай беззенг эранынг 280-320-нсе йылдарында манихей дине сиркэуененг башлыгы була. Унынг бер нисэ тапкыр Хазар сэхрэлэренэ (Дешти Хазар) сэйэхэт итеуе лэ билдэле.
Бишенсе комбэз.
Транскрипцияhы: «Пhанага унаната сага. Иса Исага».
Тэржемэhе: «Пэнэhле (раклыклы, бэрэкэтле) вананат (батшалык) сагы. Изге Исаак».
Изге Исхак (икенсе исеме Исаак Сирин) — христиан дине сиркэуе дарийы. Унынг тормошо турарындагы мэглумэттэр бик эз ракланып калгандарзыр. Шулай унынг Ниневия калары янындагы Мар-Матфей монастырендэ укыуы билдэле. Уга, укып боткэс, монастыр менэн етэкселек итергэ тэкдим итэлэр, эммэ ул миссионерлык юлын райлай. Ошо эшендэ оло унгыштар казанып эулиэ булып китэ. Был эулиэне Ниневия каларынынг бискубы (епископы) итеп тэгэйенлэйзэр. Бискуплыкка ул Беф-Афе монастырендэ патриарх Георгий тарафынан билдэлэнелэ. Тик ул Ниневия калары халкынынг азгынлыгын куреп кире эулиэлеккэ кусэ, рэм Раббан-Шабор тигэн монастырь янындагы сэхрэлэ берэзэк тормош алып бара башлай. Ошонда ул улгэнсе йэшэгэн. Беззенг кондэргэ Изге Исхактынг, ошо башкорт комбэзе табылганга тиклем, тубэндэге руззэре генэ килеп еткэндэрзер:
а) «Тамуктагылар ройоу газаптарына дусар буласактар. Ай, кайрылай за ауыр рэм кыйын ул ройоу газаптары!……».
б) «Ройоу тойгоро барлык йэн эйэлэренэ лэ бирелэ ул.Тик ул йэн эйэренэ ике торло тэсъир итэлер: Ул гонарлыларзы изэ рэм гонаррыззарзы шатландыра. Тамук ул тэубэгэ килеу менэн берзер»
в). Гонарлы узененг мэнгелектэ янгынан терелэсэгенэ ышана алмай. Кайза ул тамук беззе бойоктора алган? Кайза ул ызалар, беззенг осон куркыныс булган рэм ройоу шатлыгын енгэ алган? Рэм нимэ ул тамук мэнгелек алдында?….».
Алтынсы комбэз.
Транскрипцияhы: «Пашае падhашае Ешаеба насае».
Тэржемэhе: «Батшалар батшары Ешаеба нэсте (язмары)».
Англатма:Йешуява «Яшояба II) — несториан (нугзар, «насрани» за тизэр) дине сиркэуе патриархы. Ул Самаркандта, Гератта, Индияла рэм Кытайза уз динененг митрополияларын ойоштороуы менэн тарихта билдэле. Йешуява 628-648-нсе йылдарза нугзар сиркэуененг башлыгы була.
Йейэнсура районы комбэззэре. Автор фотолары рэм рурэте.
Беренсе комбэз.
Транскрипцияhы «Кбз мдh назh. Кс Нhзр».
Тэржемэhе: «Кабиз мэдхиэлэй наззы. Хэсис Нугзар».
Англатма: Нугзар йэки Несторий беззенг эранынг 428-431-нсе йылдарында Стамбул (Константинополь) патриархы. Алларилселэре барыры ла кешелэр ул тип ойрэтэ. 431-нсе йылда христиандарзынг Эфес соборы, унынг ойрэткэндэрен ересь тип иглан итэ. Нугзар динен тотоусыларзынг купселеге азак, ошондай ук тэглимэтте ойрэтеусе, ислам диненэ кусэлэр.
Икенсе комбэз.
Транскрипцияhы:«Всин. Еhб».
Тэржемэhе: «Вэсэн (Тэре). Якуб».
Сирияла, уз исемендэге -Якуб сиркэуенэ нигез hалыусы. 490-нсы йылда тыуган, 578-нсе йылда мэрхум булган. Ошо сиркэузенг тэглимэттэрен таратып 20 йыл тирэhе сэйэхэт итэ, Хазар сэхрэлэрендэ (Дешти Хазарза) лэ була. Комбэззенг Башкортостанда табылыуы Якубтынг беззэ лэ булып китеуененг момкинлегенэ ишаралай. Лакабы «Барадай», йэгни «Бавэр — ади». Был hуззенг асылы «инанган» тип тэржемэ ителэ.
Гэрэп язмалы комбэззэр.