Таырып. МЕНШІККЕ АТЫНАСТАР ЖНЕ ОЛАРДЫ ЭКОНОМИКАДАЫ РЛІ

Лекция масаты: Меншік атынастарыны мнін ашу.

Лекция сратары:

  1. ЭКОНОМИКА ЖЙЕСІНДЕГІ МЕНШІКТІ АТЫНАСТАРДЫ ОРНЫ. МЕНШІКТІ ЭКОНОМИКАЛЫ ЖНЕ ЫТЫ МНІ
  2. НАРЫ ЭКОНОМИКАСЫНДАЫ МЕНШІКТІ ТРЛІ НЫСАНДАРЫ
  3. АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАЫ МЕНШІК АТЫНАСТАРЫНЫ АЙТА РЫЛУЫ
  1. ЭКОНОМИКА ЖЙЕСІНДЕГІ МЕНШІКТІ АТЫНАСТАРДЫ ОРНЫ. МЕНШІКТІ ЭКОНОМИКАЛЫ ЖНЕ ЫТЫ МНІ

леуметтік атынастар немесе меншік бойынша атынастар ндірісті кез келген дісіні басты ндірістік атынастары болып табылады. Олар ндірісті затты факторлары мен жеке бірігу дісін сипаттайды жне блуді, айырбастауды жне ттынуды атынастарын анытайды. оамды атынастар жйесіндегі меншікті рлі мен орнын келесі жадайлар анытайды:

  • меншік оамды атынастар жйесіндегі іргетас болып табылады;
  • меншік оамны жігіні жадайын анытайды;
  • меншік з нысанында айырбастауды екі жолына ие:
  • эволюциялы жне революциялы;
  • меншікті барлы нысандары зара байланысты жне зара іс имылда;
  • меншік тарихи дамуды нтижесі болып табылады.

Меншік - бл адамдарды белгілі бір материалды игіліктерге ие болудаы атынастары. Меншікті экономикалы мні ндіріс, айырбас, блу жне ттыну атынастарын зіне осатын, ндіріс атынастрыны жиынтыы арылы крінеді. Меншікті зады мні меншік иесіні ыы арылы крінеді. Экономикалы дебиетте меншік ыыны келесі крінісі аныталады:

  • ие болу ыы, яни, игіліктерге тікелей физикалы баылау ыы;
  • пайдалану ыы, яни, игілікті пайдалы асиеттерін зі шін пайдалану ыы;
  • баару ыы, яни, игілікті пайдалануды кім жне алай амтамасыз етуін шешу ыы;
  • табыса ы, яни, игілікті пайдалану нтижесіне ие болу ыы;
  • туелсіздік ыы, яни, иесіздендіру, ттыну, згерту жне игілікті рту ыы;
  • ауіпсіздік ыы, яни, игіліктен кштеп айырудан орау жне сырты орта зиянынан орау ыы;
  • игілікті мрагерлікке беру ыы;
  • игілікке мерзімсіз ие болу ыы;
  • сырты ортаа зиян келтіретін дістерді пайдалануа тыйым салу;
  • тлетіп алу тріндегі жауаптылыа ы, яни, арызды тлеу шін игілікті ндіріп алу ммкіндігі;
  • алды сипаттаы ы, яни, кілдік ыын алпына келтіруді амтамасыз ететін институттар мен реттемелерді мір сруді ыы;

Меншікті басты мнін анытаушы иемдену болып табылады. Иемдену экономикалыпен атар, кштеу немесе зады дістермен меншіктегі объектіні субъектімен баса субъектіден иесіздендіру болып табылады. Иемдену санатын зерттей отырып, ебек жолымен, ндіріс кезінде жзеге асатын акт ретінде жне срау ретінде крсетуге болады.

Меншікті субъектісі - меншік объектісіне ие болу ыы бар жне ммкіндігі бар, меншік атынастарыны белсенді жаы.

Меншікті объектісі - табиат заттары, заттытар, энергия, мліктер, апараттар жне т.б. тріндегі меншік атынастарыны енжарлы жаы. Субъектісі мен объектісі арасындаы байланыс бір уаытта зады, ыты жне экономикалы санаттарды крсететін, ие болу, пайдалану, нсау беру жне жауаптылы атынастарын сынады.

  1. НАРЫ ЭКОНОМИКАСЫНДАЫ МЕНШІКТІ ТРЛІ НЫСАНДАРЫ

Меншік нысаны - бл меншік субъектісіні белгілері бойынша сиатталатын критерий, яни, р трлі объектілерді бір табии субъектіні меншігіне арайтынын анытау. Меншікті мынадай нысандара блінеді:

  1. жалпы халыты;
  2. мемлекеттік;
  3. жымды;
  4. бірге лестік;
  5. жеке жне т.б.
  1. АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАЫ МЕНШІК АТЫНАСТАРЫНЫ АЙТА РЫЛУЫ

Ттастай мемлекеттік меншікті тиімсіздігі азастанны нары экономикасына кшу кезеінде аны кріне бастады. Нары экономикасыны алыптасуы азастанда меншік атынастарын айта ру ажеттігін крсетті. Ол мемлекет арамаына алу жне жекешелендіру жолымен жргізіледі.

«Мемлекет арамаынан алу» тсінігі меншік атынасымен шектелмейді. Ол «жекешелендіру» тсінігінен лдеайда ке. Экономиканы мемлекет арамаынан алу ндірісті басым мемлекеттік директивтік реттеуден нарыты тетіктер негізінде реттеуге кшуді білдіреді. Мемлекет арамынан алу кезіндегі мемлекетті ызметі мен экономикалы рлі згереді:

Мемлекет тікелей шаруашылы субъектісі болмай алады: осы ережені сатауды амтамасыз ететін, тетіктер мен экономикалы ойындар ережесін рады.

Мемлекеттік жоспарлау директивтік емес, индикативті сипаттамада болады.Мемлекеттік баа оюлар тауарлар мен ызмет крсетулерге нары талабы бойынша нарыты баа оюа орын береді. азастан задарында мемлекет арамаынан ауыл шаруашылы басару мен соан сйкес кілдіктерді ызметтерін тікелей шаруашылы жргізуші субъектілерге берумен мемлекеттік ксіпорындарды мемлекет иелігіне алып айта ру аныталады.

Жекешелендіру - бл мемлекеттен зады жне жеке тлаларды мемлекеттік меншіктегі объектіні сатып алуы.

Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді негізгі баыттары:

  • ірі жне сирек млікті кешендерді жеке жоба бойынша жекешелендіру;
  • орташа ксіпорындарды жаппай жекешелендіру;
  • аукциондар мен конкурстар арылы жзеге асатын кіші жекешелендіру, сауданы шыын ксіпорындары, коммуналды шаруашылытар, трмысты ызмет крсету мекемелері;

Жекешелендіру дістері:


  • мемлекеттік жне муниципиалды ксіпорындарды акционерлік оамдара айта рылуы;
  • ксіпорынды аукционда сату;
  • мемлекеттен ксіпорынды конкурс бойынша сатып алу.

азастанда жекешелендіру трт кеземен тті:

  • Бірінші кезе 1991 – 1992 жылдары тті. Жекешелендіру сынысты сипатта болды, ол кезде ксіпорынны жымынан соан сйкесті тініш алынан жадайда, мемлекеттік органдар шешім абылдады. Содан кейін аукцион, конкурс ткізіліп, немесе ндірістік жне леуметтік инфрарылымны ебек жымдарына айтарымсыз берілді.
  • Екінші кезе 1993 – 1995 жылдар. Мемлекет арамаынан алу мен жекешелендіруді лтты бадарламасы бекітіліп, мемлекет арамаынан алу туралы сыныс аидасынан тіп, ртрлі шаралар зірленіп, монополияа арсы рекеттер олданыла бастады. Жекешелендіруді ш трі олданылады: жеке жобалар мен агронерксіптік кешендер бойынша шаын жне жаппай жекешелендіру.
  • Жекешелендіруді шінші кезеі - 1996 – 1998 жылдар. Электро - энергетикалы жне мнай газ салаларында жекешелендіру басталанда, секторлы бадарлама бойынша ту кезеі.
  • Тртінші кезе жылдан - 1999 жылдан басталады. Мемлекеттік меншікті нсау жне реттеу мселелері бойынша мемлекеттік басару дегейі арасындаы кілдіктерді блуді жаа дістері сипатталады.

з-зін баылау сратары:

  1. Неге меншік адамдарды млікті иемденуі арасындаы атынастар бойынша емес,адамдарды арасындаы атынасы ретінде аныталады?
  2. Меншікті экономикалы мні немен крсетіледі?
  3. Меншікті зады мні немен крсетіледі?
  4. Экономикалы дебиетте меншікті андай ытары айрышаланады?
  5. Иемдену жне иесіздендіру дегеніміз не?

Негізгі дебиеттер:

  1. Экономикалы теория негiздерi: Оулы / Я.убкiров ж.б.- Алматы: Санат, 1998.- 479 б.
  2. Р.Дорнбуш, С.Фишер . Макроэкономика . Оулы. Алматы: Білім, 1997
  3. Темірбекова А.Б. Экономикалы теория негіздері : ысаша лекциялар курсы / А. Б. Темірбекова. - Алматы : Экономика, 2008. - 188 б.