ан кетуді браумен немесе орап браумен тотату

Ан кету кезіндегі алашы кмек

 

 

Ан кетулерді трлері

 

103. Жарадан немесе денені табии тесіктерден ан сырта кеткен кездегі ан кетуді сырты ан кету деп атайды. Денені ішінде анны жиналуын ішкі ан кету деп айтады.Сырты ан кетулерді арасында кбіне жарадан кету жиі кездеседі, атап айтанда:

капиллярлы – сырты жарааттану кезінде ан жарадан тамшылап аады;

кре тамырлы – тере жарааттану, мысалы кесілген, тесілген кезінде мол ою ызыл тсті ан аады;

артериялы – тере кесілген, тесілген жарааттану кезінде; артериялы ою ызыл тсті ан жоары ысыммен заымданан артериядан соралап аады;

аралас – жарааттану кезінде кре тамырдан жне артериядан ан кетуі, мндай ан кету жиі тере жарааттану кезінде байалады.

 

 

Ан кетуді таышты байлау арылы тотату

 

104. ан кетуді тотату шін:

жарааттанан ая-олды ктереді;

ан аып тран жараны (пакетті ішіндегі) тйілген таыш материалмен жауып, стінен жараны бетіне саусатарды тигізбей басып; олды алмай 4-5 минуттай стайды. Егер ан кету тотаса, салынан материалды алмай, оны стіне баса пакеттен таы бір тйілген материалды немесе матаны салып, аздап кш сала отырып, жарааттанан ая-олды ан айналымын бзбау шін жарааттанан жерді бинтпен орайды. олды немесе аяты бинтпен орау кезінде тменнен жоары арай –саусатардан денеге орайды;

атты ан кету кезінде, егер оны басатын таышпен тотату ммкін болмаса, жарааттанан жердегі ан тамырларын саусатармен, браумен немесе брап байлаышпен басу не ая-олды бгеді. Барлы жадайда ан кету кезінде дереу дрігерді шаыру жне оан брауды наты салан уаытты крсету керек. Ішкі ан кету мірге ауіптірек болып табылады. Ішкі ан кетуді бетті крт бозылттануынан, лсіздіктен, жиі соатын тамырынан, ентігуден, бас айналудан, атты шлдеуден, есін жоалту халінен байауа болады. Мндай жадайда дереу дрігер шаыру ажет, ал ол келгенге дейін зардап шегушіні толы тыныштыта болуы амтамасыз етіледі. Егер ішкі уыс органдарыны жарааттануына кдік бар болса, оан ішетін зат беруге болмайды.

105. Жараат орнына «суы» (мз, ар салынан немесе суы су йылан резеке апшы, суы басуларды) басады.

 

 

Параграф. анны кетуін саусатармен тотату

 

106. анны кетуін тез жарааттан жоары тран сйекке (денеге жаын) ан аып тран тамырды саусатармен басу арылы тотатуа болады. ан аып жатан тамырды саусатармен жеткілікті трде аттыра басады.

107. Жарааттардан анны кетуін:

бетті тменгі жаындаы – жаты артерияны жаты тменгі шетіне арай басу арылы;

шеке мен мадайдаы – шеке артериясын латы алдына арай басу арылы;

бас пен мойындаы – йы кре тамырын мойын омыртасына арай басу арылы;

олты асты шыры мен иытаы (иы тамырына жаын) – бана астындаы артерияны бана астындаы ойа арай басу арылы;

білектегі – білек артериясын сырт жаынан білекті ортасына арай басу арылы;

олды буыны мен саусатарындаы – екі артерияны (крі жне шынта) шінші тменгі олды буынын білекке арай басу арылы;

жіліншіктегі - жіліншік астындаы артерияны басу арылы;

сан жамбастаы – сан жамбас артериясын жамбас сйектеріне арай басу арылы;

табандаы - табанны ішкі жаындаы артерияны басу арылы тотатады.

 

 

Ая-олдан ан кетуді

Оны буындарды бгу арылы тотату

 

108. Егер ая-ол сынбаан болса, ая-олдаы ан кетуді буындарды бгу арылы тотатуа болады.

109. Зардап шеккенні жеін немесе шалбарын тріп, жне андайда бір материалды тйіп, оны буынды бккен кезде пайда болатын жарааттан жоары орналасан ойы жерге ойып, сосын тйін стіндегі буынды атты кшпен басады. Мндай кезде жараата ан беретін бгілген жердегі артерия басылады. Осы ая немесе ол бгілген алыпта зардап шегушіні денесіне байлайды немесе таады.

 

ан кетуді браумен немесе орап браумен тотату

 

110. Егер буынды бгу тсілін олдану ммкін болмаса (мысалы сол ая-олды сйектері сынан кезде) атты ан кету кезінде брау салу арылы барлы ая-олды тартады.

111. Брау ретінде андай да бір жмса созылатын матаны, резеке ттікті, бауды жне таы баса олданан дрыс. Брауды салу алдында ая-олды тартады.

112. Егер кмек крсетушіні асында кмекшісі болмаса алдымен артерияны саусатармен басуды зардап шегушіге тапсыруа болады.

113. Брауды денені блігіне жаын иыа немесе жамбаса салады. Брау салатын жерді теріні заымдамау шін жмса, мысалы бірнеше абатталан бинтпен немесе дкемен орайды. Брауды жені немесе шалбарды сыртынан салуа болады.

114. Брауды салу алдында оны созып, содан кейін онымен теріні барлы жерін брау ортасында ашы жер алдырмай ая-ол атты оралады.

115. Браумен ая-олды тарту кезінде оны аса атты байлауа болмайды, себебі олар тартылып жйке тамырлары заымдануы ммкін. Брауды ан кету тотаана дейін салады. Егер ан кету тотамаса, онда осымша (аттыра байлап) бірнеше абат брау салынады.

116. Брауды дрыс салынандыын тамырды соуы бойынша тексереді. Егер оны соылуы сезілсе, онда брау дрыс салынбаан жне оны алып айта салады.

117. Салынан брауды 1,5-2,0 сааттан арты стауа болмайды. Бл ан бармаан ая-олды жансыздануына кеп соады.

118. Салынан браудан болатын сыздауды соншалыты ауыр болатындыына байланысты уаытша брауды шешуге тура келеді. Мндай жадайларда брауды шешу алдында ан аып жатан артерияны саусатармен басу жне зардап шегушіні дем алуына, ая-ола біршама анны баруына ммкіндік береді. Содан кейін брауды айта салады. Брауды біртіндеп жне аырын босатады. Егер зардап шегуші брауды серінен болан сыздауа шыдайтын болса да, бір сааттан кейін оны 10-15 минута шешеді.

119. Егер ол астында резеке лента (брау) болмаан кезде ая-олды созылмайтын материалдан: галстуктан, белдіктен, ширатылан орамалдан немесе слгіден, жіптен, белбеуден жне таы баса жасалан орап брау арылы тартуа болады.

120. Орап брауа пайдаланылатын материал жмса (мысалы бірнеше абат бинтпен) жабылан тартылатын ая-олды айналдыра ткізіледі жне ая-олды сырт жаынан тйінделіп байланады. Осы тйінге немесе оны астына таяша тріндегі андайда бір зат салынады, ол ан тотаана дейін бралады. Жеткілікті дрежеге дейін таяшаны брап, здігінен таратылып кетпеуі шін оны бекітеді.

121. Брауды саланнан немесе орап брауды жасааннан кейін оны салан уаыт крсетілген жазба жасайды жне оны бинт немесе брау астындаы оралан жерге салынады. Ая-олды терісіне жазуа да болады.

122. Мрыннан ан кеткен кезде зардап шегушіні отырызып, басын алдыа арай екейтіп, аып жатан анны астына ыдыс ойып, оны жаасын аытып, мрын ырына салын басып, 3 % сутегі тотыына суланан мата немесе бинтті блігін мрына салып, саусатарымен 4-5 минута мрын анаттарын ысады.

123. Ауыздан ан кеткен (анды сан) кезде зардап шегушіні жатызу жне дереу дрігер шаырылады.

 

Тромбоциттер[деу]

Тромбоциттер немесе ан пластинкалары – анны е кішкентай, тссіз, ядросыз формалы элементтері. Олар сйек кемігінде тзіледі, млшері 2 – 4 мкм, дрыс емес дгелек пішінді. 1 мм куб анда 180 – 350 мы тромбоцит болады. Тіршілік затыы, шамамен, 7 кн. Ккбауыр мен кпеде бзылады. Ккбауырда жинаталып, ойма тзеді. Бл жерден тромбоциттер ажет кезде ана тседі.

ызметі[деу]

Негізгі ызметі – анны ю жне ан кетуді тотату процестеріне атысу.

анны юы[деу]

анны юыны бейімделгіш маызы зор, тамырлар заымданан жадайда организмді ансыраудан сатайды. Сонымен атар, тамырларда айналатын анны йып алмауы да те маызды. Дені сау адамны са тамырлары жарааттанан кезде ан кету 3 – 4 минутта тотайды. Бл тамырларды тарылып, жараат шетіне жабысып алатын тромбоциттерді бірігуіне байланысты. Осы кезде тромбоциттерді бір блігі бзылып, олардан тромбопластин ферменті, сондай – а тамырларды тарылуы мен крделі химиялы реакциялар тудыратын биологиялы белсенді заттар босап шыады. Тромбопластин атысында кальций иондары жне атмосфералы оттек бар болса, крделі ферменттік реакциялар нтижесінде плазманы ерігіш нруызы – фабриноген ерімейтін фибринге айналады. Фибрин жіпшелері жараат орнында эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер трып алатын тыыз талшыты тор тзіп, йыан ан – тромб пайда болады. алы тромб тамырды бітеп, ан кету тотайды. Тромбопластин, фибриноген, фибрин жне кальций иондарынан баса анны юына бірнеше ферменттер, К витамині, міндетті трде оттек атысады.

анны йымауыны зардабы[деу]

анды йытатын факторларды біреуі болмаса, анны ю абілеті тмендеуі немесе ан млде йымауы ммкін. Бл ауру пайда болуына сер етеді. Мысалы, гемофилия – туыланнан аны йымайтын тым уалайтын ауру. Мндай аурумен ауыратын адам шамалы жарааттан кп ан жоалтып, кейде ліп кетуі ммкін.

Маызы[деу]

Сонымен, анны юы организмні ораныш реакциясы ретінде оны ансыраудан жне жараата ауру тудыратын микробтарды енуінен сатайды.^[1]