Жұмыс. Термоэлектрлі түрлендіргіштер

Температураны термоэлектрлі термометр – термоэлектрлі түрлендіргіштермен (ТЭТ) өлшеу 1821 ж. ашылған Зеебектің термоэлектрлі эффектісін пайдалануға негізделген. Термоэлектрлі түрлендіргіш. Ол өзінше бір-бірімен екі немесе бірнеше әртүрлі өткізгіштермен жалғанған тізбекті береді.

5 суретте А және В екі өткізгіштерден (термоэлектрод-тардан) тұратын термоэлектрлі тізбек берілген. 1 мен 2 термоэлектродтарының қосылу орнын дәнекерлер (спайлар) деп атайды. Зеебек, егер t мен t₀ дәнекер температуралары тең болмаса, онда тұйықталған тізбекте электрлі ток ағып өтеді деген. Термоток деп аталатын бұл токтың бағыты дәнекер температураларының қатынасына тәуелді, яғни егер t>t₀ болса, онда ток бір бағытта, ал t<t₀ – басқа бағытта ағып өтеді.

5 сурет - Термоэлектрлі түрлендіргіштің схемасы

Мұндай тізбекті ажырату кезінде олардың ұштарында термоэлектрлі (термоЭҚК) деп аталатын күш өлшенуі мүмкін. Қарастырылып жатқан әсер бөліну қасиетіне ие, ол, егер осындай тізбектен тыс электрлі ток берсек, онда токтың бағытына байланысты дәнекердің біреуі қыздырылады да, ал басқасы суытылатыны (Пелетье әсері)жөнінде айтып кеткен жөн. Қазіргі заман физикасында термотоктың немесе термоЭҚК-нің пайда болуы әртүрлі металдарда электрондардың әртүрлі шығу жұмыстары бар, сондықтан да әртүрлі металдар жанасқан кезде потенциалдардың байланыс айырымы пайда болады. Сонымен қатар, өткізгіш ұштарының температураларын ажыратқан кезде, олардың ұштарындағы потенциалдардың айырымын тудыратын электрондардың диффузиялары пайда болады. Осылай, көрсетілген екі факторлар – потенциалдардың байланыс айырымы мен электрондардың диффузиясы – тізбектегі термоЭҚК-тің нәти-жесін шығаратын болып қосылады, олардың мәндері термоэлектродтардың табиғаты мен ТЭТ дәнекерлер температураларының айырымының нәтижесіне тәуелді. Тізбектің байланысты термоЭҚК мен нәтижелі термоЭҚК арасындағы қатынасты математикалық түрге түрлендіру үшін бірнеше шарттарды орындау қажет. Температурасы аз дәнекердегі ток басқа термоэлектродқа өтетін бір термоэлектродты оң деп, ал екіншісін – теріс деп алған жөн. Мысалы, егер t₀<t болса және осы дәнекердегі оң А термоэлектродынан В теріс термоэлектродқа бағытталса, онда А термоэлектродын – термооң, ал В – термотеріс деп атаймыз. Дәнекердегі А мен В термоэлектрод арасындағы байланыс термоЭҚК-ті t температурада е_АВ(t) деп белгілейміз. Көрсетілген жазба, егер А термоэлектрод оң және кезекті жазбада бірінші болып келсе, онда термоЭҚК е_АВ(t) теріс таңбамен алынған деп есептейміз. Вольттің заңына сәйкес екі әртекті өткізгіштердің тұйықталған тізбегінде дәнекер температурасының тепе-теңдігінде осы тізбектің термотогы нольге тең болады.

Егер 1 мен 2 дәнекерлердің температуралары бірдей болса, мысалы t₀ болса, онда әр дәнекердің термоЭҚК бір-бірімен тең және бір-біріне қарсы әрекет етеді және сондықтан да осындай контурдың термоЭҚК Е_АВ(t₀t₀) нольге тең деп тұжырымдаймыз, яғни

немесе е_АВ(t₀) = -e_ВА(t₀) екенін ескерсек,

(7) теңдеуді немқұрайды түрде қарастырсақ, келесі ережені қабылдауға болады: контурдың нәтижелі термоЭҚК байланыс термоЭҚК-тің арифметикалық қосындысына тең, олардың символды термоэлектродтардың кезекпен жазылуы контурдың айналу бағытына сәйкес (мысалы, сағат тіліне қарама-қарсы).

Сурет 5-те көрсетілген тұйықталған тізбек үшін нәтижелі термоЭҚК

немесе

(9) теңдеуін ТЭТ-тің негізгі теңдеуі деп атайды. Одан контурда пайда болған термо ЭҚК Е_АВ(t t₀) t мен t₀ температура функцияларының айырымына тәуелді екені шығады. Егер t₀ = const болса, онда e_АВ(t₀) = c = const болады және

Белгілі тәуелділігінен ТЭТ контурындағы термо-ЭҚК-ті өлшеу арқылы, егер t₀ = const болса, өлшеу объектісіндегі t температурасы табылуы мүмкін. Температураны өлшеу объектісіне жүктелген дәнекерді жұмысшы дәнекер немесе жұмыс ұшы, ал объектіден тыс дәнекерді бос дәнекер (ұшы) деп атайды.

(7) тәуелдігін нақты түрде қолданылатын термоэлектрод-ты материалдар үшін аналитикалық түрде жеткілікті дәлдікте алынбайтынын айта кеткен жөн. Сондықтан температураны өлшеу кезінде қолданылатын әртүрлі ТЭТ үшін бұл тәуелділік градустеу мен тізбекті табуляциялау жолымен немесе термоЭҚК-тің температурадан тәуелділік графигін құру жолымен орнатылады. Градустеу процесінде ТЭТ-нің бос ұштарын тұрақты етіп және оның мәндерін стандартты түрде t₀=0⁰C ұстау қажет.

ТЭТ контурындағы генерацияланатын термоЭҚК тек термоэлектродтардың химиялық құрамы мен дәнекер температураларына тәуелді және термоэлектродтардың геометриялық өлшемдері мен дәнекер өлшемдеріне тәуелді емес екенін айта кеткен жөн.

Өлшеу аспаптарын термоэлектрлі түрлендіргіш тіз-бегіне қосу. ТЭТ термоЭҚК-ін өлшеу үшін оның тізбегіне (сурет 6) көрсетілген екі схеманың біреуіндегі өлшеу аспаптарын қосады. Өлшеу аспабын еркін ұшындағы дәнекердің ажырауына қосу (сурет 3.2, а) кезінде ТЭТ-те бір жұмысшы дәнекер 1 мен екі 2 және 3 еркін дәнекерлер болады.

Сурет 6,б схемасы бойынша қосу кезінде (термоэлектродардың біреуінің ажырауына) ТЭТ-те төрт дәнекер болады: жұмысшы 1, еркін 2 және t₁ температурасы тұрақты болған кездегі екі нейтралды 3 пен 4 дәнекерлер. Схемалардың сыртқы көріністерінің айырмашылығына қарамастан, егер үшінші С өткізгіштің ұштарындағы температуралары бірдей болса, екі жағдайда пайда болған термоЭҚК бірдей болатынын көрсетейік.

Сурет 6, а схемасы үшін

Егер барлық дәнекердің температуралары бірдей болса, онда

Сонда

(13)-ні (12)-ға қойсақ, мынаны аламыз

яғни (13) теңдеуі ТЭТ-нің негізгі теңдеуі (7)-пен толығымен сәйкес келеді.

6 сурет - Өлшеу аспаптарын термоэлектрлі түрлендіргіш тізбегіне қосу схемасы

Аспапты қосудың екі схемасын тізбекке ең болмағанда тағы бір, үшінші С өткізгішін қосу ретінде (сурет 6, б) тізбегі үшін мынаны аламыз

яғни (15) теңдеуі тағы да (7)-пен сәйкес келеді.

Осыдан, (8) бен (9) теңдеулері (7)-пен сәйкес болғанынан, ТЭТ-нің термоЭҚК-сі оның тізбегіне ұштарындағы температуралары тең болған кезде үшінші өткізгішті енгізгеннен еш өзгермейді. Бұл тұжырымды ТЭТ контурына өткізгіштің ұштарындағы температуралары тең болу шартынды кез-келген санынды өткізгіштерге пайдалануға болады. Көрсетілген тұжырымды сонымен қатар қосылған өлшеу аспабы үшін де жатқызуға болады.

Өлшеу аспабын екі схема бойынша (сурет 6, а,б) ТЭТ контурына қосу бірдей мүмкіндігіне ие; онда ТЭТ-те генерацияланатын термоЭҚК бұрмаланады.

Контурдағы 2 мен 3 (сурет 6,а) немесе 3 пен 4 (сурет 6,б) дәнекер температураларының тепе-теңсіздігінде паразитті термоЭҚК пайда болады.

ТЭТ-пен бірге жұмыс істейтін өлшегіш ретінде магниттіэлектрлі жүйенің милливольтметрлері, потенциометрлер қолданылады.

ПӘНДІ ОҚЫП БІЛУ ӘДІСТЕМЕЛІК ҰСЫНЫСТАР (СОӨЖ, СӨЖ, ТӘЖІРИБЕЛІК, СЕМИНАРЛЫҚ САБАҚТАР)

Реферат (зерттеу жұмыс) – студенттердің өздік жұмысының бір түрі. Студент «Өндірістік технология» пәннің оқу жоспарына сәйкес реферат жазып қорғау қажет.

Осы әдістемелік нұсқаулар рефераттың мазмұнына және ресімдеуіне жалпы талаптар қояды, жұмыс жоспарларына басқа мүмкін нұсқаулар болуы, орындайтын тапсырмамен тақырып.

1 Рефераттың мақсаты мен міндеті

Пәннен рефератты орындау мақсаты студенттерге терең теориялық білімді бекіту , келесі міндеттерді шешу үшін бағытталған:

Студенттер дамып машықтану үшін ғылыми, оқулық әдебиеттермен өздік және шығармашылық жұмыс өткізіп,теориялық,статистикалық және басқа материалдарды жинап, өндеп, сонымен бірге халық тұтынатын тауарларды өндіріс бойымен кәсіпорындардың дамуын жалпылау.

Студенттерге өнімнің сынақтарын өткізуді білдіру, сонымен бірге кепілдемелердің, ұсыныстардың, шаралардың дәйектемесін дәлелдеу.

2 Реферат құрылымы

Реферат по дисциплине «Өндірістік технология» пәнінен реферат келесі бөлімдерден тұрады:

1 Кіріспе

2 Теоретикалық бөлім

3 Қорытынды

4 Пайдаланған әдебиет тізімі

Рефераттың жоспары таңдаған тақырып, объект, зерттеу зат бойынша, өткізетін талдау мінезі және шаралар дәйектемесі жетекшімен сәйкес дәлелденіп, анықталып келіседі.

3 Рефераттың көлемі және құрылымы

Рефераттың тақырыбы және оны орындау жолы.

Реферат студенттің өздік жұмыстың нәтижесі болу керек. Студент семестрдің басында игерілген тақырыбының арасында рефераттың тақырыбын таңдап алады, немесе өз тақырыбын ұсынады.Реферат тақырыбы бекітілген соң ол арнаған әдебиетті жинайды, кәсіпорын, аймақ және Қазақ Республикасының өнеркәсібінің материалын жинайды. Халық тұтынатын тауарларды өндіріс бойымен статистикалық мәліметтерді сонымен бірге алады. Бұдан әрі ол жоғарыда айтылғандай материалдарды ықыласпен зерттейді, қажетті шығарулар жасайды.Студент рефератты өзі жоспарлап мақұлдау үшін оны жетекшісіне өкілдік етеді.

Жетекші реферат жоспарымен танысып мақұлдаған соң студент оқу пәннен зерттелген материалды өндейді.Сандық мәліметтерді өндеудің нәтижелерінің пішендерімен болатын түрлері; кесте, диаграммалар, графиктер. Экономикалық оқиғаның экономикалық процестерін бейнелеп көрсететін ерекшелік, ұрдіс тағы басқаларлар табылады. Бұдан әрі студент рефераттың тақырыбын мазмұндап ашылуына кіріседі. Онда ерекше ілтипат болуға керек. Рефератта өнделген мәліметтер жазбалармен, жалпылаумен,қорытындымен бірге жүруі қажет.Студентке түсіне алмайтын қиындық түссе ол оқытушыға консультация алуға ұсынады.

4 Рефераттарға қойылатын жалпы талаптар

Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, мәселенің үйренушілігінің дәрежесі бейнеленеді, объект, зат және зерттеудің әдістерін анықтайды, мақсатын, міндетін айқын қалыптастырады.

Теориялык бөлімде әзірленетін тақырыптың маңызды жағдайлары бейнеленеді. Негізгі ұғымдар, заңдылық, үрдіс, ерекшілік (оқиға процесс) заттың дамуын, бағыт және басқалар конструктивті-сынау позициялармен қарауы қажет. Таңдаған мәселені шешімге әр түрлі пікірлер және тәсілдемелерін талдау кең пайдаланады. Мәтінде қаралатын мәселені шешім бойымен автордың позициясын айқын шығарады. Онда астын сызайық, талдаудың әр кезеңiнде зерттеудiң есебi айқын қалыптасатын олардың шешiмiнiң әдiстерiмен анықталады. Тиiстi қорытындыларды бұл жұмысты өткiзуде тұжырымдалады. Ол зерттелетiн мәселенiң теориялық жағдайларына тән. Айтып ескерту керек, теориялық бөлiк рефераттың келесi

оның тараулардаларында.

Өндiрiстiң (немесе әбден жетiлдiруге) дамуы бойымен iс-шаралар әзiрлеуде олардың терең дәлелдеулерi жүргiзiледi.Онда жанында бұл ескеруге керек, ұсынған шараларды толық өлшемде әрқашан өндiрiстiң анықтаған резервтерiн жүзеге асыра алмайды. Халық тұтынатын тауарларды өндiрiс бойымен кәсiпорын, аймақты дамуды қамтамасыз ететiндiгiмен маңызды, Қазақстан Республикасының өнеркәсiбiмен. Бұл бөлiмде күрделi салымдар және өндiрiске енгiзу ұсынған шараларды пәрмендiлiк және ұтымдылықты бейнелеп көрсеткен басқа көрсеткiштердi экономикалық әсер, өтелiмдiлiк мерзiмiнiң анықтауы бойымен есептеулердi жүзеге асырады. Астын сызсақ, өндiрiстiң ұтымдылығы рефераттың «астығы» болып табылады және студенттi экономикалық ойлауға жетiлуiн көрсетеді және оның басты экономикалық міндеттер шешiмiне дайындығын мiнездейді.

Қорытындыға қорытындыларды бередi. Бұл бөлiмiнде есептi енгiзуде қойылған жауаптарды бейнелеп көрсетедi, зерттеудiң заты бойымен жаңа бiлiмдер қалыптасады.

5 Рефераттың ресiмдеуi

Студент ГОСТ талаптарымен сәйкестiкте рефератты ресiмдеуi керек. А4 беттердің жоғарғы шеттері - 2 см; сол – 3 см; және төменгiсi 2 см, ал оң шеті – 1 см.

Бөлiмнiң бас және шағын бөлім жаңа азат жолдан бастайды. Бастармен сөздерiнiң тасымалына рұқсат берілмейді. Бастың аяғында нүкте қойылмайды. Бастар арасындағы қашықтық және мәтiн екi жолдарға тең болуы керек. Әр бөлiм жаңа парақтан бастайды. Бөлiм жинағы реферат шектерiндегi реттiк нөмiрленеді және аяқта нүкте белгiсін қояды. Көркемдеудiң нөмiрi (кестелерден басқа) айырық нүктенi көркемдеу бөлiм нөмiрi және реттiк нөмiрден тұруы керек.

ЭССЕ

Эссе – студенттік өзіндік жұмыстың бір түрі, онда меншiктi пiкiр бiлдiреді. Студент эссе жазу үшiн тап қалған тақырыпқа немесе жеке сұрақ бойымен негiзгi және қосымша әдебиетпен жұмыс iстеуi керек.

Эссені бiрнешеге тарауға бөлшектеуге керек: кіріспеде қысқаша пiшiнде бүгiнгi күнге мәселенiң мәнi қаралады. Бірінші тарауда мәселе негiзгi және қосымша әдебиеттiң материалдарынан қаралады, яғни осы мәселе қалай әдебиеттiң әр түрлi көздерiнде баяндалады.

Екінші тарауда студент мәселенiң ұғымын және содан соң қаралатын мәселенiң шешiмінiң өз жолдарын ұсынуға аужайлайтын өз пiкiрiн бiлдiруi керек.

Қорытындыда бiрiншi және екiншi тарау нәтижелердi салыстыруды жасап, екi тарап бойымен қорытындылар және ұсыныс дәлелдеуге керек. Бұдан басқа әдеби тізімдерге және интернет-сайтқа сiлтеме жасауға керек. Эссе мәтінде пайдаланылатын әдеби тiзiмдерді әдеби мәлiметтерiн қолдануды қалыптайды.

Ресiмдеу: эссе А4 парақтарында қалыптайды, 12 шрифтпен, Times New Roman шрифт, жалғыз аралық,шеттері: жоғарғы - 2 см, төменгiсi - 2 см, сол жағында - 3 см, оң жағы – 1 см, беттердiң нөмірлеуі орталықтан парақтың астында, пайдалынатын әдебиет тiзiмі уштен кем болмау керек.

ПРЕЗЕНТАЦИЯ

(ТҰСАУКЕСЕР)

Бақылаудың бір түрі презентация болып табылады. Студент презентацияға шығармашылық тәсiлдемемен жетуі керек. Презентация құрастыруы үшiн студент бұл тақырып әр түрлі әдебиеттерде қалай каралытатынын қарап шығуы керек, содан соң осы материалмен жиналған тақырып презентация ретінде 10 беттерге құралады. Студент бұдан басқа осы мәселенiң шешiмiнiң жолын ұсынуы керек. Презентация PowerPoint бағдарламада қалыптанады.

СӨЗЖҰМБАК

Сөзжұмбақ студенттердiң бiлiмдерiн бақылау әдістің бiр түрі болып табылады. Студент тапсырылған тақырып бойымен сөзжұмбақ құрауы керек. Сөзжұмбақтың құрастыруында терминологияның таңдап алуы тақырыпты студентке тереңірек және толығырақ зерттеуге көмектеседi. Сөзжұмбақтың құрастыруында силлабуста ұсынған әдебиеттерді пайдалануға болады.

Пәнді оқып білуге арналған әдістемелік ұсыныстар (СОӨЖ, СӨЖ)

Студенттің өздік жұмысы белгіленген тараптар немесе мәселелерден өтіп бір неше тақырыптарды,тарауларды,модульдарды қамту етеді. СӨЖ білінген бір сұрақтарға зерттеу мінездеме көрсетеді, көбіне сол әдістемелік мінездің сұрақтары.

СӨЖ барлық көріністері түрлі-түрлі әдістемелік әдіс-айлалармен түрлі тіркестерде өтеді. СӨЖ ең таратылған түрі:

- тұжырымдау –қандай бір ұғымды,қысқаша эссе жазу (0,5 беттен астам емес);

- глоссарий жазу - краткое разъяснение терминов и понятий по заданной теме, можно заменить кроссвордом.тапсырған тақырып бойынша терминдермен ұғымдарға қысқаша түсіндерме беру, сөзжұмбаққа (кроссвордқа)ауыстыруға болады;

-тақырыпқа шолу – интернет ақпараттық ресурстарынан және баспалардан қоспаша материалдарды тартумен ұсынған тақырып бойынша қысқаша әдеби шолуды 1-2 бетке жазбаша жазу;

- тұсаукесер – студентпен тұсаукесерге таңдалған тақырып бойынша;

- өзінің көруінің,түсінушіліктігін немесе тұсаукесерде қарайтын аспектерді ұқпаса. Таныстыру уақыты 8-10 минут.Тұсаукесер тақырып ашылған дәрежесімен бағаланады, тындушылардың қызықтандыру деңгейден,кәсіпқойлықтан;

- іскерлік ойын - рольдік немесе командалық, келесі мамандыққа қажетті дағдырларды алу үшін керек. Анда-санда үйдің дайындығын немесе кітапханада бітіруді сұрайды.

Нақты оқу жағдай – мәселенің өзінің көруінің жазуы, немесе студенттен сұрақтарға жауап талап ететін жағдай.

- материалды ауызша мазмұндау - студент материалды тапсырынды тақырып бойынша өздік дайындалған сұрақтармен сәйкес 10-15 минут уақытта баяндайды.

Келесі критериялармен бағаланады - қаншама тақырыптың ашылғаны және тыңдаушыларды қаншама қызықтырды, қаншама әдебиет пайдаланды әсіресе қосымша.

- жазбаша жұмыстар (конспекттер, эссе) - әр бір модульдың соңында жазылады,олар пайдаланған әдебиетті ішіне кіргізеді, жазбаша жұмыс 1-2 бетке қысқаша баяндалады, эссе максимум 2 және қаралған сұрақтың ақпаратын сақтау керек.

тесттер – әр модульдың аяғында өтеді студентке ескермей оқытушыал да оқытушы студенттің ескертпей бес минуттық тесті өткізе алады көрінген тақырыпқа. Модульдың аяғында дұрыс жауап үшін 5 ұпай берді. Олар пайдалан дерекнаманы еңгізеді. Жазба жұмыс қысқа баяндалады 1-2 бет, эсее максимум 2 және қарастырылған сұрақтың тауысты ақпаратын.

Кейс құрастыру - жағдайдың анализ әдістеу негізінде құралады. Студенттерге мәселенің түсінуін ұсынады. Бұл мәселеде бірмәнді шешім болмайды. Кейстегі әрекеттерге немесе сипаттама, немесе мәселенің сапа реттінде шешімді ұсынады.

Рефераттар және баяндамалар студенттермен талғамғаша(бір реферат әр-бір модульдан) дайындалады. Және студенттердің топтарымен дайындалады, олардан бір тараулардан істейді. Реферат сұрақтың мәнін ашу керек, максималды ақпаратты және өз қорытындысын негіздеу.

Тұсаукесерге(презентация) ықыластық. Студенттердің тұсаукесеріне және бір бірінің рефераттарына ықылыстық. Ықылыстықта алынған ақпараттың қысқаша анализы және баяндаманың әлсіз немесе күшті жақтарын көрсету керек.

Мақсаттың шешімі. Әрбір студент оқытушыдан жеке тапсырма алады оны жазбаша орындайды.

Мақсаттың құрастыруы. Студенттер дәрісте өткен тақырып бойынша мақсаттың шарттарын құрастырады. Шартпен бірге мақсаттың шешімі салынады.

Барлық тапсырмалар уақытында тапсырылу керек. Уақытында берілмеген тапсырмалар автоматты төмен бағаланады (әрбір өткен күнге тапсырмадан 0,5 пайыз түсіріледі).

СӨЖ ұйымдастыру үшін керек:

- оқу жылының алдында (триместр) тапсырма беріледі;

- ағымды және шекаралық түрді бақылауды жасау;

- СӨЖден консультация өткізу уақытын қою.

Одан басқа талаптың қойылуы және ортақ болжанымның қағидасы маңызды болып табылады, оқытушы силлабуста студентті үйдің тапсырмасының орындалуына міндеттейді а) үй тапсырмасын орындау қажеті; б) орындалудың мерзімінің сақтауы; в) дайындыққа және жауапкершілікке.

Интерактивты әдістер студенттерге береді:

- тыңдау және қатынасу дағдыларды;

- басқа кісіге разылық көрсетумен;

- көз қарасының дамуын ұғу;

- сұрақтарын және қабылдайтын шешімдерді шешу, олардың қабілетін жақсарту;

- аналитикалық ой бөлісу;

Бұтіндікте экономика мәселелерінде олардың қабілеттерін көз қараста құралымын құшейту.

Рефератты орындау үшін оқытушыдан тапсырманы алып, және әдістемелік нұсқауда көрсетілген әдебиетті пайдалану керек.

Реферат жоспарын құрастыру және рефераттың жоспары бойынша тақырыпты ашу. Рефераттың көлемі 20 беттен кем емес болу керек. Рефераттың соңында пайдаланған - әдебиетті көрсетіледі. Реферат орындалуы үшін 14 шрифт пайдаланылады. Рефераттың шектері: сол жақта - 2,5 см, оң жақта - 1,5 см, жоғарыда және төменде - 2 см.

1 кесте - СОӨЖ сабақтар жоспары

2кесте - СӨЖ өткізу кестесі

3 кесте – СОӨЖ тапсырмаларын істеу және тапсыру кестесі

• ⇐ Назад
• 1
• 2
• 3
• 4
• 5
• 6
• 7
• 8910
• Далее ⇒