БРЫЛАУ ЖНЕ ЖАРУ ЖМЫСТАРЫ

ДРІС

ТАЫРЫП 5.

Дрісті масаты: рылыс алаындаы брылау жне жару жмыстарыны дістерін талдау, оны тсіндіру.

Кілттік сздер: брылау жмыстары, брылау дістері, брылауды трлері, жару жмыстары, топыраты деу, топыраты физика-механикалы асиеттері.

5.1. Брылау дістері мен трлері

рылыста брылау-жару жмыстары мына масатта жасалады: жару кмегімен топыраты деу, опсыту жне тыыздау, ескі, имараттар мен ймереттерді конструкцияларын ирату, аашты ламаларын, дігегін жне т.б. бзу.

рылыста брылау жмыстарын топыраты физика-механикалы рылымын зерттеу, топыра суларыны дегейін анытау, сумен жабдытау, ымаларыны рылысы арылы, жерасты шахтасында ндіріледі.

Брылау жмыстарын механикаланан ралдар, станоктар мен машиналар кмегімен орындайды. олмен брылауды жмысты аз клемі, яни 5м-ден кп емес тередікте каналдарды брылау кезінде олданады. Механикалы брылауды бры озалысын соылау жне айналдыру кмегімен жргізеді.

делетін жыныстарды брылау ралымен цилиндрлік саылауларды-німдерді брылайды. 75мм-ге дейінгі диаметрдегі німдерді жне тередігі 6м-ге дейінгіні шпур, ал лкен лшемді німдерді ыма деп атайды.

Брылау процесі 2 операциядан трады: ыма тбіндегі жыныстарды ирату (ажырату) жне ымадан ираан жыныстарды жою. ымалар мен шпурларды брылауды тиімділігі брылауды жылдамдыынан аныталады, ол топыраты физика-механикалы асиеттерінен, брылау ралыны трі мен формасына, ыма диаметріне, тередігіне жне т.б.байланысты.

Геологиялы жне гидрогеологиялы шарттара туелді німдер жне оларды тередігі сол жне таы баса брылау дістерін 2 негізгі топа блуге болады.

Бірінші топа соылы (соылы-канатты), соылы-айналмалы, айналмалы жне жыныстарды механикалы ирататын, жынысты иратушы ралдар кмегімен жзеге асатын брылауды дірілдету дістері жатады.

Екінші топа тау жыныстарын иратуды физика-механикалы дістерін пайдаланып брылау шін термиялы, жарылыш, гидравликалы жне электрогидравликалы дістер жатады.

Соы дісі – 1000-3000кг массалы брылау жарылышы белгілі бір биіктікте ыма азымына тасталады жне лаан кездегі тірі кш серінен жынысты иратады. Брылау жарылысы бір брыша бралады, соны серінен ыма азымыны барлы ауданыны тегіс ирауына ммкіндік береді.

Соылап-айналдыра брылау – (пневмосоылы брылау) жоары жылдамдыта болады; сонымен атар ымаларды брылауда ауыр рал мен сумен жабдытауды ажеті болмайды. Соы сері жне ашауды айналуы туелсіз 2 механизммен орындалады. Соылап-айналдыра брылау станоктарымен диаметрі 155-200мм жне тередігі 36м-ге дейінгі ымаларды брылауа болады.

Айналдыра брылау – станок салмаы есебінен ыма азымына ысылан кескіш коронкалы, шнекті типті штангты бры снаряды станок озалтышынан айналым алады. Айналу кезінде коронка кескіштері азымында ыма штангтеріні бранда сымды орамдарымен ымадан алынып тасталынатын жынысты кеседі. ыманы айнала брылауды кбінесе шнекті брылау станоктарында жзеге асырады.

Дірілдетіп брылау – брылау бырларыны стындарына атты осылан тік озалыстаы дірілдеткіштер олданылады. Дірілдетілетін снаряд озалысы кезінде атты емес топыратар мен жыныстар байланысан суды бліп шыарады.

Термиялы брылау – кремнеземнен тратын жыныстарда Ø150мм ыма ту кезінде олданылады. Термобрыны жмыс органы болып ысыммен ауа жне жанармай берілетін форсунка табылады. атты жалын аымы жынысты балытады жне ыма туін амтамасыз етеді. Брылау РТБ – 2 термобрысымен олмен жзеге асады.

Гидравликалы брылау – ыманы жеіл саздар мен жзгіш топыратарда деу шін олданылады. бл жадайда делетін топыраа айналмалы быр тсіріледі, оны ішіне быр арылы арнайы ысыммен сорышты ондырыдан су беріледі. Топыраты су шайып кету шарасы бойынша айналмалы бырды айналдырады жне топыраа кіргізеді (1м/минутта 8м-ге дейін жылдамдыпен).

Электрогидравликалы брылау – тыыз сазды топыратар мен жартасты жыныстарды сатау кезінде олданылады. Ол гидравликалы соы пайдалануа негізделген, нтижесінде суда немесе баса да электроразрядты сйытытарда жоары кернеу тудыратын лкен ысым пайда болады.

Ультрадыбысты брылау – сйытыта уыс немесе кпіршік пайда болдыратын ультрадыбысты тербеліспен жасалынатын лкен уаттылыты пайдалануа негізделген. Пайда болан уыстарды толтыру кезінде туындаан лкен ысым топыраты атты жыныстарын жеіл иратады. Брылау ралы ретінде болат бры машиналарын пайдаланады. Бры машинасыны басын алмалы-салмалы етіп жасайды жне бры машинасыны стержендерін р трлі діспен осады (сынамен, оймамен жне т.с.с). Кбінесе ішкі оймасы бар алмалы-салмалы бастарды кп олданады.

 

5.2. Жару жмыстары, жарылыш заттар

Жарылыш затты жарылуынанэнергия блінісімен бірге жретін соы толыны мен ысылан газдардан жасалан ттенше химиялы затты айналуы деп тсінеді.

Жарылыш заттар – (ЖЗ) – атты ысылан газ тріздес німдерді растыра жне энергия бле отырып, ішкі серді ыпалымен зіні кйін лкен жылдамдыпен згертуге абілетті химиялы немесе механикалы оспалар.

Ынталандырылан ЖЗ – салдырлаыш сынап пен орасын азиді- капсюлді-оталдырыштарды, капсюлді-ттандырыштарды жабдытау шін жне ттататын баулар жасау шін олданылады. Ынталандырылан ЖЗ ерекшелігі - оларды ішкі серлерге (шын, соы, от, ажалу) тез сезімталдыы.

Бризантты ЖЗ – жарылыш ыдырауды жоары жылдамдыта болдыртады-динамит, аммониттер, тротил жне т.б. Оларды соыа кішігірім сезімталдыы жне айналдыруда жеткілікті ауіпсіздігі оларды кп олдануын амтамасыз етеді.

Латырушы ЖЗ – бны трлері-ттінді о дрі (селитра, ккірт жне кмір механикалы оспалары) жне ттінсіз о дрі.

Топыра пен жартасты жыныстарды жаранда тротилді пайдаланады.

уат – уатты уыс жатызылан жне жарылыс бастаушысымен жабдыталан, ЖЗ орналасуыны массасы мен пішіні бойынша алдын-ала есептелген. уаттар сырты-иратылатын обьектіні жоарысында орналасан жне ішкі-иратылатын обьектіні ішінде орналасан болады. Топыраа салынан уаттарды отты немесе электрлі діспен жарады.

Отты діс– ЖЗ- жеке уаттарын опару шін негізгі болып табылады. Жарылыс капсюль-оталдырыш жне отты ткізетін бауды кмегімен жзеге асады.

Капсюль-оталдырыштар – ЖЗ уатыны басталуы шін жмыс жасайды.

Оталдырыш бауларды (ОБ) кптеген уаттарды бір уаытта опару шін олданады.

Электрлік діс – кп уаттар санын бір уаытта жару шін олданылады. Жарылыс ндірісі шін электрлік оталдырыштар, желілер, ток кздері, тексеру жне лшеу ралдары ажет.

 

5.3. Жару дістері, жару жмыстарыны ндірісі

Топыратар мен жартасты жыныстарды суырып алу рылылары, ор жне азаншыр, жер бгеттері мен каналдар, галереялар мен баса да ймереттер шін жарады. Бл шін алып тастау уаттарын пайдаланады. Жару жмыстарын жргізуді ке таралан технологиясында опсыту, сонымен аткар алып тастау мен тсіргендегі жару жмыстары мыналарды амтамасыз ететіндей болуы керек:

- топыратар мен жыныстарды ажетті німділігі жне біркелкі саталуы;

- жоба бойынша аныталана дейін сйкес белгілер мен лшемдерді, аладарды пішіндеріні саталуы;

- жмысты немділігі мен ауіпсіздігі.

Шпурлы діс – ЖЗ уаттарын шпурлара орналастырады. уат біткен со ыма ммен немесе м жне ра саз оспасына аылады. Бл дісті топыраты опсытанда, лкен тастарды жаруда, тасымал жолдарын тегістеуде олданылады.

Шырлы діс – мыты жыныстарды жару кезінде олданылады.

Біріктірілген діс – ЖЗ уаты жару тік жне клдене деуде орналасады, ал жарылыс бір уаытта жргізіледі. Мндай діспен жыныстарды те лкен клемдеріні лауы жзеге асады.

имараттар мен ймереттерді блшектеу кезінде жару жмыстары р трлі дістермен жзеге асуы ммкін.

Кірпішті имараттар мен ймереттерді абыраларын жару шін топты шпурлы уаттар олданылады. Шпурларды орналасуын кірпіш алауыны беріктігіне байланысты анытайды. Егер абыралар цементті ерітіндіде аланан болса, онда шпурлар арасындаы ашыты 0,8-1,2м, ал ізбестен болса 1-0,4м. 1,5-2м алыдытаы кірпіш, бетонды жне темірбетонды конструкцияларды ирату кезінде тталарда жару дістерін олданады.

Металл жне темірбетон конструкцияларды осы конструкцияларды байланысу орындарында орналасан кумулятивті уаттармен жарады.

Жмыс басталар алдында есебі шыарылады жне конструкцияларды жару дістері, уаттарды клемдері мен трлері, оларды жарылатын ортадаы баыты мен орналасуы арастырылатын жобасы деледі. Блек конструкцияларды лауы кезінде аауланан жне аспалы конструкциялар мен блшектер алмауына аса назар аударылады.

дебиеттер:[1, 96-101бет; 3, 155-163бет; 4, 49-54бет; 12]

Баылау сратары:

1. Брылау трі мен дістері.

2. Жару жмыстары, жарылыш заттар.

3. Жару дістері, жару жмыстарыны ндірісі

 

ДРІС

ТАЫРЫП 6.

АДА ЖМЫСТАРЫ

Дрісті масаты: Топыратаы ада жмыстарыны трлерін жне дістерін талдау, оны негізін тсіндіру.

Кілттік сздер: адалар, ада жмыстары, іргетастар, негіздер, жер жмыстары.

 

6.1. ада жмыстарыны белгіленуі, трлері мен рамы

адалар жктемені имарат немесе ймереттен топыраа беру, лсіз топыратарды ктергіш абілетін жоарылату, кеістікті су туден оршау, топыратарды шашылуын немесе жылжуын болдырмау шін арналады.

адалар жктемені беру дісі, дайындалу материалына, пішіні мен жмыс ндірісіні дістеріне байланысты жіктеледі.

Жмыс ндірісіні дістеріне байланысты адалар батырылатын жне йылатын болып келеді. Батырылатын адаларды алдын-ала жер стінде ндіреді, содан кейін соы немесе соысыз дістермен топыраа тік немесе иілген кйінде батырады. йылатын адаларды топыраты зіне орналастырады.

 

6.2. ада жмыстарын ндіріске дайындау шаралары

рылыс кезінде темірбетонды жне ааш адалар, болат айналмалы бырлар жне шпунтты адалар жмыс орнына батыруа дайындалан трде тседі. Тиеу жне тсіруді автомобильді крандар кмегімен орындайды. адалар мен шпунттарды ою орындары жмыс ндірісі жобасында аныталады.

ада жмыстарыны клемі аз болан кезде жне адаларды жасау шін бетон оспасы жеткізілмеген жадайда, темірбетон адаларды салынып жатан обьектіні полигондарында жасап шыарады. Прокатты профильден жасалан шпунтты адалар жне оларды пакетте ірілендіру жабдыталан кранмен шеберханаларда жасалады.

ада жмыстары басталар алдында ажетті коммуникациялар тселеді (бу- жне ауа желілері, электр беру сызытары жне т.б.), адалы рылыларды ревизиясын ткізеді. Агрегаттарды олдану кезінде рельсті жрісте рельсті жолдарды учаскелерін жатызады.

адаларды батыру алдында аланы жобалануы мен ймеретті геодезиялы блінуі, ажет болан жадайда коммуникацияларды кшіру орындалады. Дайынды жмыстары кезінде алдын-ала дайындалан адаларды батыру жргізіледі; йылатын сынама адалар жасайды жне оларды ктергіш абілетін натылау шін сынайды. рылыс обьектілерінде ада жмыстарын тек ЖЖ- бекітуі бойынша жргізу ажет.

6.3. Алдын – ала дайындалан адалар мен шпунттарды батыру дістері мен ралдары

Алдын-ала дайындалан темірбетон адаларынан жасалан адалы іргетастарды пайдалану ленталы жне бааналы іргетастармен салыстыранда: жер жмыстарыны клемін 2-5 есе, бетон шыынын 30-50% жне ебек сыйымдылыын 10-40% азайтуа ммкіндік береді. адалы іргетастарды кемшілігі: болат шыыныны кп болуы.

ада мен шпунты батыру дістері.

Соы дісі баламен, механикалы, дара жне ос рекетті бу-ауалы жне дизель-балалармен аып кіргізуге негізделген .

Орын ауыстыруды сыйымдылыы мен затылыы, ру жне адаларды руды салыстыра тексеру оны конструкциясына байланысты. Мнара тріндегі мбебап металл копрлар лкен жк ктергіштік пен лкен меншікті салмаа (20т) ие. Осы копрларды монтаждау мен демонтаждау шін обьектідегі ада жмыстарыны лкен клемінде зындыы 12м асатын адалар олданылады.

ндірістік жне азаматты рлыста ке таралан 6-10м зындытаы адаларды здігінен жретін адалы рылыларды кмегімен аып кіргізеді.

зын адаларды мбебап копрмен аып кіргізу кезінде механизмдер кешені рамына аданы тменгі жаынан тірейтін автомобильді крандар кіреді. лкен емес зындытаы адаларды (6-8м) оларды шы топыра бетімен тайып тетіндей етіп тасиды.

адаларды аып кіргізу операциясыны тиімділігі: адалы балаларды трін, бала жйесіні топыра сипатына сйкес келуі жне оны адаларыны басына сер етуіне байланысты.

Механикалы балаларды тмен (минималды 10-15 соы) німділікте ада жмыстарыны кіші клемінде олданылады.

Бу-ауалы балалар бір жне ос рекетті болады. арапайым рекетті балаларда соы блігіні массасы 1,25-6т, соы саны минутына 30-дан аспайды. ос рекетті бала минутына 200-ден кп соы шыара алады, мны кмегімен адаларды р трлі тыыздытаы топыратара тік жне иілу жадайында аады. ос рекетті бу-ауалы балаларды соы блігіні массасы баланы жалпы массасыны 15-25%, ал бір рекетті балаларды соы блігі массасыны 65-76%-ын райды.

Ке олданылатын дизель-балалар бу-ауалы балалармен салыстыранда жоары ндірушілігімен, пайдалануда арапайымдылыымен, рекетті автономиялыымен жне тмен баалы болуымен ерекшеленеді.

рылыста штангты жне бырлы дизель-баалар олданады. Штангты дизель-балаларды соы блігі тменде ашы жне штангпен баытталып орналасатын озалмалы цилиндр. Баланы соы блігі-басы озалмалы поршень. Штангты дизель-балаларды соы саны минутына 50-60, бырларда 47-55.

быр типтес дизель-балаларды штангты дизель-балалармен салыстыранда басты артышылыы соы блігіні бірдей массасы кезінде олар соыны лкен энергиясына (2-3 ретке дейін) ие болады. ысы уаытта штангты дизель-балалар бырлы балалара араанда тиімдірек жмыс жасайды; оларды 30°С температурада осуа болады.

Бала трін тадауда (ада салмаы мен топыра сипатына байланысты) «олдану коэффициенті» К ескеріледі, ол келесі формула бойынша аныталады:

(6.1)

мнда Q – бала массасы, кг; q – балыны басымен бірге массасы, кг; W - жата сйкес соы энергиясы.

Аспалы балалар кмегімен кмегімен темірбетон адаларын аып кіргізу шін К=3; бір рекетті жне штангты дизель-балаларды кмегімен К=5; ос рекетті жне бырлы дизель-балаларды кмегімен К=6.

ада басыны аптамасы адалы румен баытталан адаларды бекіту жне ада басыны аптамасын бала соысынан ираудан сатау шін ажет. адаларды аспалы жне бу-ауалы балалармен ау кезінде ішінде амортизациялы тсемі бар металды пісірілген жне йылан аптамалар пайдаланылады.

адаларды аып кіргізу кезінде адаларды топыраа рып, оны салыстыра тексергеннен кейін баланы басына жймен тсіре отырып бастайды. аданы дрыс баытын амтамасыз ету шін бірінші соыларды бала ктеруіні кішігірім биіктігі кезінде шыарады (0,4-0,5м арты емес). Балалар мен дизель-балаларды олдану кезінде адаларды батыруды р метрге шыандалатын баланы жмыс уаытын минутына соылар санын, ал ос рекетті балаларда бу ысымын лшейді.

аып кіргізу немесе батыру соында аспалы балалар мен бір рекетті бу-ауалы балаларды кмегімен ауды «кепілмен» райсысына 10 соыдан шыарады.

3-4 кнге созылан зілістен кейін баылауа бермеген адалар баылауды аяталуына шырайды. Егер адаларды ау тередігі жобалы 85%-а жетпесе, ал ш жйелі кезекті кепілдер есепті абылдамаса, осы былысты себебін анытау ажет.

адаларды динамикалы сынау оларды ктергіш абілетін анытау масатында ндіреді. Сонымен атар ымбатыра жне кп ебекті діс статикалы жктеме болып табылады. Динамикалы діс кезінде адаларды ктергіш абілетіні млшерін анытайды. абыл алмауларды бл діс кезінде абыл алмау лшегіштері кмегімен анытайды. Негізгі операция 10 минута созылады, ал 15 минут (циклді жалпы затылыы 60%) – осалы операциялар. здігінен жрмейтін копрлар жне ада жмыстарыны ндірісі кезінде ысы мезгілде осалы операциялар барлы уаытты 70-80-ын райды.

адаларды батыру процестерін автоматтандыратын жйелерде автоматтандыру негізгі операцияларда алай орындалса, дл осылай осалы операцияларда да орындалады.

адаларды батыруды дірілді жне дірілді соы дістері.Дірілді діс кезінде адаларды динамикалы сер крсететін дірілді машиналарды кмегімен батырады.

Тербеліс амплитудасы мен дірілді жйені массасы (дірілді рыш, басы жне ада) траты деформациямен топыра рылымыны ирауын амтамасыз ету ажет.

Тмен жиілікті батыруды тадау кезінде (минутына 420 тербеліс) кГ-м эксцентрика моменті дірілді жйе массасынан жеіл топыратар шін 7 реттен жне орташа, ауыр топыратар шін 11 реттен кем емес болуы керек.

Жеіл адаларды (3т дейін масса) жне металл шпунтты топыраа батыру шін дірілдеткіштен тратын жне оан осымша жкті жне электрозалтышты серіппе жйелеріні кмегімен осылан жоары жиілікті дірілді батыру олданылады.

адаларды аз ылалды тыыз топыратара батыру кезінде дірілді дісті олдану тек ала шыушы ымалар рылысы кезінде ммкін.

Кбінесе мбебап болып дірілді балалар кмегімен адаларды батыруды дірілді-соы дісі табылады. Ол келтіру трі бойынша электрикалы, пневматикалы, гидравликалы жне ішкі жану озалтышы бар дірілді балалара блінеді.

Кбінесе ке тараланы серіппелі дірілді балалар. Темірбетон балаларын батыру шін дірілді баланы соы блігіні массасы 650-1350кг (ада массасыны 50%-нан кем емес) болу керек.

адаларды статикалы жне дірілді батыру адаа массамен не болмаса бір уаытта масса жне дірілмен сер ететін арнайы рылылар кмегімен орындалады.

адаларды статикалы батыру дісімен батыру шін екі трактордан тратын баытталан рамамен, тірек плитасымен, ысымды жіберу шін ада басыны аптамасымен жабдыталан, жаншылатын полиспастпен байланысан агрегаттарды пайдаланады.

адаларды батыру технологиясы келесідей: трактор адаларды батыру орныны стіне дігекпен ондырады жне кіші жк арбаны кмегімен жерге жк тракторы ондырылатын тірек плитасын тсіреді. Кш лкен жк арбадан ада басыны аптамасына беріледі де, беттететіндерге орналаса бастайды.

Орнату батыру кшін 350кН-а дейін дамытады жне ауысымына 6м-ге дейінгі зындыта 13-15 адаларды тией алады.

адаларды орнатуды длдігі ала шыушылармен баытталан ымалармен амтамасыз етіледі. Берілген дісті артышылыы–рылыс алаында агрегат монтажыны жайлылыы, кемшілігі–ептілікті аз болуынан тмен німділік.

Батыру дісі жмысты кшірулер шін жолдар рылысын ажет етпейді, адаларды ирау ммкіндігін туызбайды жне зындыы 6м-ге дейінгі ыса адаларды батыру кезінде тиімді.

адаларды батыру кезінде шаюды кмегімен топыраты опсытады жне ысыммен бірнеше бырлардан аатын су аыстарымен жартылай шаяды. Сонымен атар ада шында топыра кедергісі тмендейді, ал діді бойлай ктерілген су топыраты шайып кетеді. Шайылатын бырларды орналасуы ыр жаында жне орталыта болуы ммкін. ырында орналасан жадайда шайылатын бырлар штары аданы шынан 30-40см, абыта пышатан 150-200см-ге биік орналасатындай етіп бекітеді. адаларды шаюмен батыру кезінде келесі осымша операциялар орындалады: шайылатын бырларды штарымен адалара бекітілуі; иілгіш ттіктерді кмегімен шайылатын бырларды жоары содарыны таратушы быр желілеріне осылуы; сорыш моторын осу жне сндіру; кп пайдаланылатын шайылатын бырларды шыару.

осымша операциялар жмысты ебек сыйымдылыы мен нын лкейтеді, сондытан да шаю сирек олданылады.

Элекроосмос кмегімен адаларды батыру сазбалшыты топыратара батыру кезінде олданады. Бл жадайда траты токты уаытша рекетінен кейін желіге осылан адаларды айналасында топыра ылалдылыы седі жне онда суа аныан айма туындайды.

Темірбетон адаларын батыру кезіндегі осымша операциялар аданы болат жолатарыны электродтармен жабдыталуымен байланысты. Бл операция металл адаларды батыруда, сіресе брау дісін олданан кезде орындалмайды.

адаларды брау дісімен батыру электрлік беріліс, радио байланыстар жне баса да салуларды сызытарыны дігектері астына іргетастар рылысы кезінде олданылады. Болат жне темірбетон адаларды жмыс органы, трт гидравликалы аутригер, айналуа келтіруі жне жмыс органыны еісі, гидрожйе, басару пульті жне осымша жабдытауы бар агрегаттарды кмегімен болат штарымен брайды.

ысы мезгілде адаларды батыру кезінде ада жмыстарыны ебек сыйымдылыын жне затылыын лкейтетін осымша операциялар немесе блек процестер орындауа тура келеді. адаларды уаты балалармен жне дірілді балалармен аып кіргізгенде осымша операцияларсыз ткізілу ажет. алан жадайларда жаза жаын жадайлар жасау ажет.

адаларды батыру жйелілігі адалы далада адаларды орналасуы мен ада батырушы рылыларды параметрлеріне туелді. Процесс орындалуыны жйелігін ескеру ажет, яни адалы ростверкті рылысы- ада топтарыны бастарын осатын жне адалара жктемені имараттан немесе ймереттен беретін таталардан немесе аралытардан тратын конструкциялар. адаларды батыру ретілігі ЖЖ-мен аныталады.

адаларды батыруды шиыршыты жйесі оларды концентрикалы реттерімен шетінен адалы даланы ортасына батыру арастырады; ол ада батырушы агрегаттарды минималды бойлы жолын алуа рсат етеді.

6.4. йылатын адалар рылысыны трлері мен дістері

йылатын адалар бетон оспасын немесе топырата рылан уыстаы (ымалар) мдарды (топыраты) тсеу жолымен жобалы жадайдаы жерде жасайды.

Брылап йылатын адалар. Брылап йылатын адалар рылысыны технологиясыны артышылыы болып берілген белгіге дейін ымаларды алдын-ала брылау жне адалар дііні тізбекті руы табылады.

Топыра талаптарына туелді брымен йылатын адаларды келесі ш дістерді біреуімен орналастырады: ыма абыраларын бекітусіз (ра діс), ыма абыраларыны ирауын болдыртпау шін сазды ерітіндіні олдану, ымаларды айналмалы бырлармен бекіту.

ра діс (сурет 6.1) траты топыратарда олданылады. Жобалы белгіге жету бойынша ажет кезінде ыманы тменгі блігін арнайы кеейткіш кмегімен кеейтеді. Кеейткіш жмысыны принципі келесідегідей: штангі арылы берілетін ысым кеейткіш пышаыны шарнирлік жйесін ашады; штангіні айналдыран кезде пышатар кеейткіш астында орналасан ауаа тсетін топыраты кеседі.

ыма абыраларын ираудан стап алу шін сазды ерітіндіні траты емес айналдырып ткізілген топыратарда брымен йылатын рылылар кезінде олданады, сонымен атар ымаларды айналдыру дісімен брылайды.

Брылап йылатын адалар рылысын ыма абыраларын айналмалы бырларымен бекіту (сурет-6.2) кез-келген геологиялы жне гидрогеологиялы жадайларда болады. Айналмалы бырларды секцияларын арнайы конструкция жапсарларымен немесе пісіру кмегімен осады жне ымаларды брылау процесінде гидродомкраттармен, сонымен атар топыраа ау немесе дірілді батыру арылы тиейді. Тп тазалаудан жне ымада арматуралы ааны орнатаннан кейін ыманы тік ауыстырылатын бырлар (ТА) дісімен бетондайды. Кеейту рылылары шін ада негіздерінде жару дісін олданады. Бл шін брыланан ымада айналмалы бырды оны тменгі шеті камуфлетті жарудан алша болатындай етіп орнатады. ыма тбіне есепті массаны жарылыш уатын тсіреді жне ткізгіштерді детонатордан опарыш машинаа шыарады. бырды бетон оспасымен толтырып жарады. Жарылыс уаты топыраты ныыздайды жне айналмалы бырдан тратын бетон оспасымен толтырылатын сфериялы уыс жасайды. ыманы соы рет жоарыда крсетілген діспен толтырады.

6.1 сурет. ра діспен брымен йылатын адалар рылысыны технологиялы сызбасы

а –ыманы брылау; б – кеейтілген жазыты рылысы; в – арматуралы ааны орнату; г – бетонолитті бырларды дірілді бункермен орнату; д – дірілді бункерді бетон оспасымен толтыру; е – ымаларды (ТА) дісімен бетондау; ж – адалар басын ысы жадайда жылыту; 1 – шнекті брылы орнату; 2 – кеейткіш; 3 – жк ктергіш; 4 – бетонолитті быр; 5 – жктелетін бункер

Бізді елімізде брымен йылатын адаларды диаметрі 880-1200мм, зындыы 35м-ге дейін етіп шыарады.

Жиі ныыздалатын адалар. адаларды металл штарына тірелетін шегендеу бырларды ау жолымен орнатады. Жиі ныыздалатын адаларды арнайы жабдыталан копермен орнатады. Коперге жк арбамен ос рекетті бу ауалы баланы жне шегендеу бырын ктереді. Айналмалы бырды тменгі соына шайыр аранмен металл кебіс отырызады. Балта соысыны серімен оны жобалы белгіге дейін тиейді. Содан кейін баланы ктереді, ал быр уысына арматуралы ааны (егер адалар армирленсе) тсіреді. Дірілдіауадан шыр арылы айналмалы бырыны уысына бетон оспасын конус шгіндісі 8-10см бетон оспасын переді. оспа салумен атар топыратан айналмалы бырды шыарады жне де металл кебіс ада негізінде алады. Бл уаытта айналмалы бырмен жаадан осылан ос рекетті бала бетон оспасын ныыздайды. Мнымен оса батырушы соыны кші айналмалы бырлара жіберетін тартып алушы кштемеден екі есе аз. Жоарыа баытталан бала соысы кезінде быр топыратан 4-5 см-ге шыарылу керек, ал тменге баытталан соы кезінде – 2-3см-ге тиелуі тиіс.

6.2 сурет. Айналмалы бырларды олдану арылы брымен

йылатын адалар рылысыны технологиялы сызбасы

а – ротор монтажы жне айналмалы бырлары бір уаытта тиеумен ымаларды брылау; б – ыма жолы; в – ыма азымын тазалау; г – арматуралы ааны орнату; д – ыманы бетон оспасымен толтыру, айналмалы бырды шыару; е – ада бастарын инвентарлы кондукторда алыптастыру.

Пневмоныыздалан адалар. адаларды лкен су йылуымен іргетастар рылысы кезінде олданады. Бл жадайда бетон оспасын ресивер арылы компрессора тсетін ауаны траты жоары ысымы (0,25-0,3МПа) кезінде айналмалы бырды уысына тсейді.

Дірілмен ныыздалан адалар. адаларды бетоны оспасын 4-6м тередіктегі ашы ымаа тсеуге болатын ра байланысты топыратарда олданады. Мндай адаларды келесі трде орнатады (сурет 6.3). Топыраа экскаватора ілінген дірілді батырушы кмегімен соында жинап алатын темірбетонды кебісі бар болат айналмалы бырын батырады.

мды жне топыра бетонды адалар. Берілген адаларды лсіз топыратарды ныыздау шін олданады. Бл жадайда болат айналмалыбырлар тріндегі арнайы лайытауды олданады. бырды ммен (топырапен) толтырады жне дірілді батыруды кмегімен жобалы тередікке батырады. Соы жылдары топыра бетонды адаларды орната бастады.

 

6.3 сурет. Дірілмен ныыздалан адалар рылысыны

технологиялы схемасы

а – ымаларды рылуы; б – бетон оспасыны бірінші порциясын тсеу; в – дірілді батырумен атты байланысан ныыздалан штангімен бетон оспасын ныыздау; г – бетон оспасыны келесі абаттарын тсеу жне ныыздау; д – айналмалы бырын шыару жне ада басында арматуралы ааны орнату.

дебиеттер:[1, 96-101бет; 3, 155-163бет; 4, 49-54бет; 12]