АНМЕН АМТАМАСЫЗДАНУЫ, НЕРВТЕНУІ

Таырыбы: Кмей, кеірдек, бронхтарды анатомиясы. анмен амтамасыздануы, нервтенуі. Жасты ерекшеліктері.

КМЕЙ, larynx- IV, V жне VI мойын омырталары дегейінде дл тіласты сйегі астында, мойынны алдыы жаында орналасып. Кмей, артында жатан жтыншапен, кмей кіреберісі, aditus larynges, деп аталатын тесік арылы тікелей атынасады. Кмейді жандарынан ірі мойын антамырлары теді, ал кмей алдыы жаынан тіласты сйегінен тмен жатан блшыеттермен, мойын шандарымен жне аланша безді жабылан. Кмей тменде кеірдекке жаласады.

КМЕЙ ШЕМІРШЕКТЕРІ: 1. Жзіктрізді шеміршек, cartilagо cricoidea, гиалинді, жзік пішінді, арты жаынан жалпа табашадан, жне алды доадан трады. 2. аланша шеміршек,cartilagо thyroidea кмей шеміршектеріні е ірісі, гиалинді, алдына арай брыш жасай ттасатын екі табашадан трады. Бала мен йелдерде бл табашалар дгелектене осылады, сондытан оларда ересек еркектердегі сияты брыштышодыр болмайды. Жоары жиегінде ортаы сызы бойында тілік болады. р табашаны алындаан арты жиегі, жоары мйізге жне тменгі мйізге созылады. аланша шеміршекті р табашасыны сырты бетінде иаш сызы байалады. 4. Ожаутрізді шеміршектерді, cartilagines arytenoideae – оларды негіздері, laminae cricoidea-ны жоары жиегінде орналасан, ал штары, жоары араан пирамидалара сайды. Негізінде екі сінді жатады: 1. алдыы сінді(серпімді шеміршектен) дыбыс сіірлері бекитін орын боландытан дауысты сіндідеп аталады; 2. латералды блшыеттік сінді оан блшыеттер бекиді. 3. Кмей апашыы, cartilagо epiglottica - aditus laryngіs алдында жне тікелей тіл негізінен арта арай орналасан жапыра пішінді серпінді шеміршек тінді табаша. Ол тмен арай тарылып, кмей апашыыны сабашасын, petiolus, тзеді.

КМЕЙ БАЙЛАМДАРЫ. Кмей тіласты сйегі мен аланша шеміршек арасында керілген membranа thyrohyoidea (1)кмегімен тіласты сйегіне іліні тран сияты, соы membranа thyrohyoidea та жне жп байламдардан трады – орталы (2)жне латералді аланша-тіласты (3) байламдар, оларды ішінде кішкентай днтрізді шеміршекcartilagines triticeaорналасады. Тіласты сйегімен кмей акпашыы да байланысан, ол онымен байламымен- тіласты-кмей апашыыны байламы (4) жне аланша шеміршекпен – аланша-кмей апашыыны байламы (5) арылы осылады. Жзіктрізді шеміршек доасы мен аланша шеміршек жиегі арасында ортаы сызык бойымен серпімді талшытардан траптын байлам- жзік-аланша байламы (6) созылып жатады. Бл байламны латералды талшытары жзіктрізді шеміршекті жоары жиегінен басталып, медиалды брылып conus elastucus (7) тзеді. Оны жоары бос жиегі дауыс байламы (8) болып табылады. Дауыс байламы, lig. vocale (9), алдыы жаынан аланша шеміршек брышына, артында ожаутрізді шеміршекті processus vocalis-іне бекиді. Дауыс байламынан жоары жне оан параллелді, жп іреберіс байламы, lig. vestibulare (10), жатады. КМЕЙ БУЫНДАР: 1. аланша шеміршекті тменгі мйіздері мен жзік трізді шеміршек арасында буын – жзік-аланша буыны, art. сricothyroidea,тзіледі. Бл буында аланша шеміршек ала жне арта арай мозалып. 2. рбір ожаутрізді шеміршек негізі мен жзіктрізді шеміршек арасында жп жзік-ожаутрізді буын, art. сricoarytenoidea, жатады. Бл буында ожаутрізді шеміршек айналады.

КМЕЙ БЛШЫЕТТЕРІ:

1. Жзік-аланша блшыеті, m.cricothyroideus, жзіктрізді шеміршек доасынан басталып, аланша тменгі мйізіне бекиді- дауыс байламдарын кереді.

2. Латералды жзік-ожау трізді блшыеті, m.cricoarytenoideus lateralis, жзіктрізді шеміршекті доасынан басталып, ожаутрізді шеміршекті processus muscularis-іне бекиді- дауыс байламдары жаындасып, оларды арасындаы саылау тарылады.

3. Арты жзік-ожау трізді блшыеті, m.cricoarytenoideus posterior, жзіктрізді шеміршекті табашасынан басталып, ожаутрізді шеміршекті processus muscularis-іне бекиді- дауыс саылауы кеейеді.

4. аланша – кмей апашыы блшыеті, m. thyroepiglotticus – кмей кірісі кеейтеді.

5. Ожау-кмей апашыыны блшыеті, m.aryepiglotticus, кмей апашыын арта арай тартып, кірісін жабады.

6. иаш ожаутрізді блшыеті, m.arytenoidei obligui – кмей кіреберісі тарылтады.

7. Клденен ожаутрізді блшыеті, m.arytenoidei transversus– дауыс саылауыны тарылтады;

8. аланша -ожаутрізді блшыеті, thyroarytenoideus – -шаршы пішінді блшыет- кмей уысы тарылады.

9. Дауыс блшыеті, m.vocalis, - дауыс байламдары босасиды.

КМЕЙ УЫСЫ, cavitas laryngis, кмей кірісі, aditus laryngis, арылы ашылады. Оны бйірлерінде алмрттрізді алта, recessus piriformes, орналасады. Кмей уысы пішіні жаынан м саатына сайды-ортаы блігі ысыы, жоары жне тмен арай кеейген. Кмей уысыны жоары кеейген блімі кмей кіреберісі, vestibulum laryngis, деп аталады. Кіреберіс кмейге кірісінен уысты бйір абырасында орналасан plica vestibularis, деп аталатын шырышты абыты жп атпарына дейін созылады, соыны абатында lig. vestibularisжайасады. Кмей уысыны ортаы тарылан блімі- меншікті дауыс аппараты, glottis, те крделі рылан. Ол жоары жне тменгі блімдерден кмейді бйір абыраларында орналасан екі жп шырышты абы атпарымен блінген. Жоары атпар- бл айтылып ткен жп-plica vestibularis. атпарларды бос жиектері кіреберісті саылауын, rima vestibuli, шектейді. Тменгі атпар, дауыс атпары, plica vocalis, онда дауыс байламы, lig. vocale жне дауыс блшыеттері, m.vocalis, болады. Plica vestibularis пен vocalis арасындаы ойыс кмей арыншасы, ventriculus laryngis (Морганьи), деп аталады. Екі plica vocales арасында дауыс саылауы, rima glottidis, тзіледі. Бл саылау- кмей уысыны е тар блігі. Онда байламдар арасында орналасан, жарааралы блік, pars intermembranacea,деп аталатын алдыы лкен блімді жне ожаутрізді шеміршектерді дауыс сінділері, арасында орналасан арты, кіші шеміршекаралы блікті, pars intercartilaginea, ажыратады. Кмейді тменгі кеейген дауысасты блімі, cavitas infraglottica, тмен арай тарылып, кеірдеккеайналады.

КЕІРДЕК, trachea, кмейді жаласы ретінде VI мойын омыраны тменгі жиегі дегейінде басталып, V кеуде омыртасында аяталып, сол жерде екі- о жне сол жа бронхыа блінеді. Кеірдекті блінетін жері кеірдек айырыы,bifurcatio tracheae деп аталады. Кеірдекті зындыы 9-11 см, клдене диаметр 15-18 см. Кеірдек абырасы фиброзды, саиналы байламдармен,ligg. аnnularia, осылан 16-20 толы емес шеміршекті саиналардан трады; рбір саина шеберді 2/3 блігін ана алып жатады. Кеірдекті арты жараты абырасы, paries membranaceus, ішінде блшыеттер болады. Мойынды блімі жоары жаынан аланша безбен амтылып, арты жаынан нешке жанасады, ал бйір жатарында жалпы йы артериялары орналасады. Кеірдекті кеуделік бліміналдынан тсті тткасы, айырша безі, тамырлар жауып трады. БРОНХТАР. О жне сол басты бронхтар, bronchi principales dexter et sinister,bifurcatio tracheae тран жерден тік брыш жасай шыып, сйкес кпені апаларына келеді. О жа бронх сол жа бронхтан ке. Сол жа бронх о жа бронха араанда екі есе зын, о жа бронхта 6-8, ал сол жа бронхта 9-12 шеміршекті саина болады. О жа бронх сол жа бронха араанда тік орналасан, сйтіп, кеірдекті жаласы сияты болады. О жа бронх арылы арттан ала арай v.cava superior-а арай баыттала, vena azygos теді, сол жа бронхты стінде ола доасы жатады. Кеірдекті бронхтара блінетін жеріндегі шыып тратын кеірдек ыры- сarina крінеді.

АНМЕН АМТАМАСЫЗДАНУЫ, НЕРВТЕНУІ

Кмей -aa.laryngeae superior et inferior (a.carotis externa, a.subclavia); nn. laryngeus superior et inferior (n.vagus) жне truncus sympathicus. Кеірдек, бронхтар-aa. thyroidea inferior, aa.thoracica interna (a.subclavia), rami bronchialis aortae thoracicae; n.vagus жне truncus sympathicus

ВОЗРАСТНЫЕ ОСОБЕННОСТИ

Гортань новорожденного имеет большие размеры: она короткая, широкая, воронкообразная, располагается выше, чем у взрослого. Подъязычная кость находится высоко и почти касается щитовидного хряща. Продольная ось гортани у новорожденного сильно отклонена назад и образует с трахеей тупой угол, открытый кзади, что важно учитывать при интубации. Вследствие высокого расположения гортани у новорожденных и детей грудного возраста надгортанник находится выше корня языка, поэтому при глотании пищевой комок обходит надгортанник латерально и поэтому ребенок может дышать и глотать одновременно, что имеет важное значение при акте сосания. Вход в гортань у новорожденного относительно шире, чем у взрослого. Преддверие короткое, поэтому голосовая щель находится высоко. Голосовая щель в 3 раза короче, чем у взрослого (6,5 мм). Межперепончатая и межхрящевая части по длине почти равны (3,5 и 3 мм). Голосовая щель заметно увеличивается в первые три года жизни ребенка, а затем в период полового созревания. Мышцы гортани у новорожденного и в детском возрасте развиты слабо. Наиболее интенсивный их рост наблюдается в период полового созревания. Гортань быстро растет в течение первых 4-х лет жизни ребенка. В период полового созревания (после 10-12 лет) вновь начинается активный рост, который продолжается до 25 лет у мужчин и до 22-23 лет у женщин. Вместе с ростом гортани (она постепенно опускается) в детском возрасте расстояние между ее верхним краем и подъязычной костью увеличивается. Продольная ось гортани занимает вертикальное положение. Положение, характерное для взрослого человека, гортань занимает после 17-20 лет. Половые отличия гортани в раннем возрасте не наблюдаются. В дальнейшем рост гортани у мальчиков идет быстрее, чем у девочек. В 10-12 лет у мальчиков становится заметным выступ гортани, длина голосовых связок у мальчиков больше. Хрящи гортани, тонкие у новорожденного, с возрастом становятся более толстыми, однако долго сохраняют свою гибкость. В пожилом и старческом возрасте в хрящах гортани, кроме надгортанника, откладываются соли кальция, хрящи окостеневают, становятся хрупкими и ломкими.

Трахея у новорожденного воронкообразная. Ширина просвета в средней части 0,8 см, перепончатая стенка трахеи широкая, хрящи развиты слабо, тонкие, мягкие. Слизистая оболочка трахеи у новорожденного тонкая, нежная, железы слабо развиты. У новорожденного трахея расположена высоко и чуть справа от срединной линии. Начало ее находится на уровне II-IV шейных позвонков, а бифуркация трахеи соответствует II-III грудным позвонкам. После рождения трахея быстро растет в течение первых 6 мес, затем рост ее замедляется и вновь ускоряется в период полового созревания. К 3-4 годам жизни ребенка ширина просвета увеличивается в 2 раза. Трахея у ребенка 10-12 лет вдвое длиннее, чем у новорожденного, а 20-25 годам длина ее утраивается. Бифуркация трахеи после 7 лет устанавливается на уровне V грудного позвонка, как у взрослого человека. В пожилом и старческом возрасте хрящи трахеи становятся плотными, хрупкими, при сдавлении легко ломаются.

Главные бронхи особенно быстро растут на первом году жизни и в период полового созревания.

Таырыбы: кпелерді рылысы. кпені рылымды-ызметтік бірлігі. кпені сегменттік рылысы. анмен амтамасыздануы, нервтенуі. Жасты ерекшеліктері.

КПЕ, pulmones (греч. pneumon, кпені абынуы- пневмония), кеуде уысында, жрек пен лкен тамырларды жанында, омырта баанасыны алдыы бетінен, кеуде абырасыны арты бетіне дейін созылатын ккірекаралыпен, бір-бірінен блінген кпе абында орналасады. О кпе сол кпеге араанда клемді (большего объема), рі біршама ыса жне ке. Бл біріншіден, ккетті о кмбезіні сол кмбезінен жоары труына (бауырды клемді о лесіні серінен), екіншіден, жрек сола ыысыырап орналасып. рбір кпе брыс конус пішінді, оны тмен араан негізі, basis pulmonis, жне шы, apex pulmonis, деп аталады. Ол алдыы жаында I абырадан 3-4 см жоары немесе банадан 2-3 см жоары трады, арты жаында VII мойын омыртасы дегейіне жетеді. кпені ш бетін ажыратады: тменгі беті-ккеттік беті, абыралы беті жне медиалды беті. Медиалды беті ккірекаралыа жанасатын алдыы блікке, pars mediastinalis, жне омырта баанасына жанасатын арты блікке, pars vertebralis, блінеді. Беттер жиектермен блінген: тменгі жиегі- margo inferior, ал алдыы жиегі- margo anterior. рбір кпені медиалды бетінде оны ортасынан кпе апасы, hilum pulmonis, орналасады. Ол арылы бронхтар мен кпе артериясы, нервтер кпеге енеді, ал екі кпе венасы жне лимфа тамырлары кпеден шыады, барлыы осылып кпе тбірін, radix pulmonis, райды. кпе тбірінде бронх арты орналасады. О кпе тбірінде кпе артериясы бронхтан тмен, ал солжаында бронхтан жоары жатады. кпе веналары кпе тбіріндегі кпе артериясы мен бронхтан тменорналасан. рбір кпе саылаулар-fissura obliqua жне fissura horizontalis, арылы лестерге. О кпеде ш лес болады: lobi superior, medius et inferior. Сол кпеде екі лесті ажыратады: жоары жне тменгі лес. Оан кпені алдыы жиегіні тменгі блігінде жректік тілік жатады. Тменнен бл тілік кпені тілшігі шектеледі.

кпені рылысы. Бронхтарды тарматалуы. кпені лестерге блінуіне сйкес екі басты бронхтарды, bronchus principalis,райсысы кпе апасына келіп, лестік бронхтара, bronchi lobares, бліне бастайды. лестік бронхтар кпе затына еніп, сегменттік, bronchi segmentales- шінші бронхтар бліп шыарады. Сегменттік бронхтар з кезегінде дихотомды жолмен одан да са 4-ші, 5-ші, шамамен 10-16 реттік соыжне тынысалу бронхшаларына дейін блінеді. Бронхтар анасы кпені сырты мен ішінде оларды абыраларына трліше тзілген: кпеден тыс бронхтар аасы шеміршекті жартылай саиналардантрады, ал кпе апаларына жаындаанда шеміршекті жартылай саиналарды арасында шеміршекті байланыстар пайда болып, оларды абырасыны рылысы тора сайды. Сегменттік бронхтар шеміршектер жалтылай саиналы пішінін жоалтып (не имеют формы полуколец), жекелеген табашалара ыдырайды (распадаются на отдельные пластинки), ал соы бронхшаларда шеміршектер болмайды. Оларда шырышты бездер де жоалады, біра кірпікшелі эпителий алады (в них исчезают слизистые железы, но реснитчатый эпителий остается)

кпені макро- жне микроскопиялы рылысы. кпе сегменттері екінші лесшелерден трады. Екінші лесше- диаметр 1 см-ге жететін кпе паренхимасыны пирамида пішінді блігі. Ол днекер тінді алалар арылы кршілес лесшелерден блінеді. рбір лесшенішына абыраларында лі де шеміршегі барбір са (диаметр 1 мм) бронх (8 -реттік) енеді (лесшелік бронх). рбір лесшелік бронх лесшені ішінде 16-18 соы бронхшалара, bronchioli terminals тарматалады, оларда шеміршек пен бездер болмайды. Басты бронхтардан бастап соы бронхшаларды оса барлы бронхтар дем алып, дем шыаранда ауа аынын ткізуге арналан ттас бронх тарматарын (бронх аашын) райды; оларда ауа мен анарасында тынысты газ алмасу жрмейді(все бронхи, начиная от главных и кончая конечными бронхиолами, составляют единое бронхиальное дерево, дыхательный газообмен между воздухом и кровью в них не происходит). Соы бронхшалар дихотомды жолмен тарматалып, тынысалу бронхшаларыны, bronchiolii respiratorii, бірнеше ретіне бастама береді, бларды айырмашылыы абыраларында, кпе кпіршіктеріні немесе альвеолаларды пайда болуында. рбір тынысалу бронхшаларынан тйы кпіршіктер апшаларымен, sacculi alveolares, аяталатын кпіршіктер жолдары, ductuli alveolares, радиалды шыады. Оларды райсысыны абырасын ане капиллярыны алын торы шырмап жатады (стенку каждого из них оплетает густая сеть кровеносных капилляров). Кпіршектер абырасы арылы газ алмасу жреді (через стенку альвеол совершается газообмен). Тынысалу бронхшалары, кпіршіктер жолдары мен кпіршіктер апшалары кпіршіктерменбірге бірегей кпіршіктер тарматарын (аашын) немесе кпені тынысалу паренхимасын райды. Бір соы бронхшадан пайджа болатын аталан рылымдар, оны ацинус деп аталатын кпені ызметтік- анатомиялы бірлігін тзеді (функционально-анатомическая единица легкого). Ацинустар саны- 30000-а, ал кпіршелер (алвеолдар) млшеоі 300-350 млн-а жетеді. кпелерді тынысалу бетіні ауданы дем шыаранда 35 м2-ге, ал тере тыныс аланда 100 м2-ге жетеді. Ацинустар жиынынан лесшелер –сегменттер, сегменттерден- лестер, ал лестерден ттас кпе ралады.

кпені негізгі ызметі- газ алмасу (анды оттегімен байытып, одан кмірышыл газын бліп кету) (обогащение крови кислородом и выделение из нее углекислоты). кпені физиологиялы ролі газ алмасумен шектелмейді - тынысалу кезіндегі бронхтар абырасыны белсенділігі (активность стенки бронхов при дыхании), секрет бліп шыаруызметі (секреторно-выделительная функция), зат алмасуа атысу (участие в обмене веществ) (су, липидті жне хлорлы балансты реттейті, тзалмасу) (водном, липидном, солевом с регуляцией хлорного баланса), бны организмдегі ышыл-сілті тепе-тендігін сатауда маызы бар (что имеет значение в поддержании кислотно-щелочного равновесия в организме).

кпені ан айналымы. Газ алмасу ызметіне байланысты кпе артериялы анды ана емес, веналы анды да алады (в связи с функцией газообмена легкие получают не только артериальную, но и венозную кровь. Веналы ан кпе артериясы тарматары арылы аып келеді, олар кпе апасына кіріп, бронхтарды тарматалуына сйкес блінеді. кпе артериясыны е са (самые мелкие) тарматары альвеолаларды шырмайтын капиллярлар торын райды (образуют сеть капилляров, оплетающих альвеолы ). кпе капиллярларына аып келетін веналы ан альвеоладаы ауамен осмосты алмасуа (газ алмасуа) тседі, ол альвеолалара кмірпыыл газын бліп, оны орнына оттегіналады (венозная кровь, притекающая к легочным капиллярам вступает в в осмотический обмен с содержащимся в альвеоле воздухом,она выделяет в альвеолы СО2 и получает взамен О2). Капиллярдан оттегімен байыан (артериялы) анды ткізіп жне содан со кпе венасы- vv. pulmonales тзетін вена тамырлары пайда болады (из капилляров складываются вены,несущие кровь, обогащенную кислородом и образующие затем легочные вены).

Артериялы кан кпеге rr. bronchiales арылы оладан келеді. Олар бронхтар абырасы мен кпе тіні оректендіреді. Осы артериялар тарматарынан тзілетін капиллярлар торынан бір блігі vv.azygos et hemiazygos-ке, ал бір блігі vv. pulmonales-ке ятын vv. bronchiales ралады. Сйтіп, кпе жне бронхты веналар жйесі зара жаласады.

кпені сегменттік рылысы. Бронх-кпе сегменті- бл лестік бронхты бірінші тармаы мен оан осарланан кпе артериясытарматары жне баса тамырлара сйкес келетінкпе блімі. Ол баса крші сегменттерден сегменттік веналар тетін днекер тінді алаларменблінген. кпе сегменттеріні пішіні, штары кпені апаларына баытталан, ал негіздері кпені сырты бетіне араан конуснемесе пирамида тріздірылымдар. Бронх-кпе сегменті- бл кпені ызметтік-крылымды бірліктері (функционально-морфологическая единица легкого), бларды ішінде алашы кезде кейбір патологиялы рдістер жинаталады (локализуются). Халыаралы анатомия номенклатурасы бойынша о жне сол жа кпеде 10 сегменттен ажыратады. Мынадай сегменттер бар:

О кпе.Жоары лесте ш сегментті ажыратады: шты сегмент, segmentum apicale (SI); арты сегмент, segmentum posterius (SII); алдыы сегмент, segmentum anterius (SIII). Ортаы лесте екі сегмент бар: латералді сегмент, segmentum laterale (SIV); медиалді сегмент, segmentum mediale (SV). Тменгі лесте 5 сегментті ажыратады: шты (жоары) сегмент, segmentum apicale (superius) (SVI), медиалді базалді (жректік), segmentum basale mediale (cardiacum) (SVII), алдыы базалді сегмент, segmentum basale anterius (SVIII), латералді базалді сегмент, segmentum basale laterale (SIX), арты базалді сегмент, segmentum basale posterius (SX).

Сол кпе. Сол кпені жоары лесінде 5 сегмент бар: шты-арты сегмент, segmentum apicoposterius (SI+II); алдыы сегмент, segmentum anterius (SIII), жоары тілшелік сегмент, segmentum lingulare superius (SIV); тменгі тілшелік сегмент, segmentum lingulare inferius (SV). Сол кпені тменгі лесінде 5 сегментті ажыратады, олар о кпені тменгі блігіні сегменттеріне симметриялы, сондытан солар сияты белгіленеді: шты (жоары) сегмент, segmentum apicale (superius) (SVI), медиалді базалді (жректік) сегмент, segmentum basale mediale (SVII), алдыы базалді сегмент, segmentum basale anterius (SVIII), латеральды базалді сегмент, segmentum basale laterale (SIX), арты базалді сегмент, segmentum basale posterius (SX).

ВОЗРАСТНЫЕ ОСОБЕННОСТИ. Легкие у новорожденного неправильной конусовидной формы, верхние доли относительно небольшие, средняя доля правого легкого равна верхней доле, а нижняя сравнительно велика. На 2-м году жизни величина долей относительно друг друга становится как у взрослых. Масса обоих легких новорожденного составляет 57 г, объем 67 см3 . Плотность недышавшего легкого составляет 1,068 (легкие мертворожденного ребенка тонут в воде), а плотность легкого дышавшего ребенка-0,490. Бронхиальное дерево к моменту рождения в основном сформировано, на 1-м году жизни наблюдается его интенсивный рост (размеры долевых бронхов увеличиваются в 2 раза, а главных -в 1,5 раза). В период полового созревания рост бронхиального дерева снова усиливается. Размеры всех его частей к 20 годам увеличиваются в 3,5 -4 раза (по сравнению с новорожденным). У людей 40-45 лет бронхиальное дерево имеет наибольшие размеры. Возрастная инволюция бронхов начинается после 50 лет. В пожилом и старческом возрастах длина и диаметр просвета сегментарных бронхов немного уменьшаются, появляются четкообразные выпячивания стенок и извилистость хода. У новорожденного легочные ацинусы имеют небольшое количество легочных альвеол. В течение 1 года жизни и позже ацинус растет за счет появления новых альвеолярных ходов и образования новых альвеол в стенках уже имеющихся ходов. Образование новых альвеолярных ходов заканчивается к 7-9 годам, легочных альвеол- к 12-15 годам. Формирование легочной паренхимы завершается к 15-25 годам. В период от 25 до 40 лет строение легочного ацинуса практически не меняется. После 40 лет постепенно начинается старение легочной ткани- сглаживаются межальвеолярные перегородки, легочные альвеолы становятся мельче. Альвеолярные ходы сливаются друг с другом, размеры ацинусов увеличиваются. В процессе роста после рождения увеличивается объем легких в течение 1 года в 4 раза, к 8 годам в 8 раз, к 12 годам в 10 раз, к 20 годам в 20 раз (по сравнению с новорожденным).

№3-4 Таырыбы: кпеап, кпеап уысы мен ойнаулары. рылысы. анмен амтамасыздануы нервтенуі. Жасты ерекшеліктері. Тыныс азаларыны кеуде торындаы проекциясы. Балалардаы ерекшеліктері.

Кпеап. кпені сірлі абыы кпеап, pleura, деп аталады. Ол екі жапырашадан трады: висцералды кпеап, жне париеталды, абыралы кпеап. Висцералды кпеабы, кпені зін жауып, ол кпе саылауларына еніп кпе лестерін бір-бірінен бледі. кпені барлы жаынан аусыра, висцералды кпеабы пені тбірінде тікелей париеталды кпеапа жаласады. абыралы кпеап кпені сірлі абыыны сырты жапырашасы болып табылады. абыралы кпеап сырты бетімен кеуде уысы абыраларымен ттасады, ал ішкі бетімен тікелей висцералды кпеапа арайды. кпеапты ішкі беті мезотелимен жабылан да, кішкене млшерде сірлі сйытыымен ылалданандытан, жылтыр болады, соны салдарынан тынысалу озалыстары кезінде екі, висцералды жне париеалды кпеап жапырашалары арасындаы йкеліс азаяды (уменьшается трение между двумя плевральными листками). Бір-біріне жанаса жатан париеталды жне висцералды жапырашалар арасындаы саылаутрізді кеістік кпеап уысы, cavitas pleuralis, деп аталады. Тынышты жадайда кпеап уысында 1-2 мл сйыты болады, ол капиллярлы абатпен кпеап жапырашаларыны жанасатын беттерін бледі. Осы сйытытын арасында арама-арсы кштерді, кеуде торыны инспираторлы керілуі мен кпе тініні серпімді тартылуы серіндегі екі бет ілінісіп стасады (благодаря этой жидкости происходит сцепление двух поверхностей, находящихся под действием противоположных сил – инспираторного растяжения грудной клетки и эластической тяги легочной ткани). Осы екі арама-арсы кшті кпеап уысында теріс ысым пайда болады (наличие этих двух противоположных сил создает отрицательное давление в полости плевры). абыралы кпеап кпені оршайтын ттас бір ап болып табылады, біра сипаттау масатында мынадай блімдерге блінеді: costalis, diaphragmatica жне mediastinalis. рбір кпеап абыны жоары блігін кпеап кмбезі деген атпен бліп крсетеді. кпеап кмбезі сйкес кпені шын жауып, мойын аймаында кеуде торынан I абыраны алдыы шетінен 3-4 см жоары шыып трады. абыралы кпеап- ішкі жаынан абыралар мен абырааралы кеістікті жабады. Оны астында, онымен кеуде абырасыны арасында жа фиброзды абы, fascia endothoracica, жатады. Ккеттік кпеап –ккетке тікелей жрекап жанасып жататын ортаы блігін оспаанда ккетті жоары бетін жауып жатады. Ккірекаралы кпеап алдыы-арты баытта орналасан, тсті арты беті мен омырта баанасыны бйір бетінен кпені тбіріне келіп, ккірекаралы азалардан латералды шектейді. кпе жиектері кпеап шекараларымен сйкес келмейтін жерлерде оларды арасында кпеап ойнаулары, recessus pleurales, деп аталатын, кпеапты екі париеталды жапырашаларымен шектелген осалы кеістіктер алады. кпе олара тек терен тыныс аланда ана енеді. Е лкен осалы кеістік, абыра-ккет ойнауы, recessus costodiaphragmaticus, екі жаында кпеапты тменгі шекарасыны бойында ккет пен ккірек торы арасында жатады. Баса осалы кеністіктер: абыра-ккірекаралы ойнау (алдыы, арты), recessus costo-mediastinalis жне ккет-ккірекаралы ойнау, recessus phrenico-mediastinalis. кпеап синустарыны кпеап уысыны блігі боланымен, одан айырмашылыы болады. кпеап уысы- бл кпеапты висцералды жне париеталды абытары арасындаы кеістік. кпеап ойнаулары-бл кпеапты екі париеталды абытары арасында жататын кпеап уысыны осымша кеістігі.

кпеап жне кпелерді шекаралары. кпеапты штары кеуде торынан жоары тесігінен шыыырап, арты- VII мойын омыртаны ыланды сіндісіне сйкес келеді, ал алдыы I абыраны алдыы шетінен 3-4 см жоары трады (банадан 2-3 см жоары). кпеапты арты шекарасы –омырта баанасы бойымен созылып XII абыраларды бастарында аяталады. кпеапты алдыы шекарасыекі жаында кпе шынан тс-бана буынына теді. Одан рі о жаында кпеапты жиегі тс-бана буынына тс ттасы мен денесіні осылатын жеріне жаын ортаы сызыа келіп, одан тік тмен тсіп, VI- VII абыралар немесе семсертрізді сіндіні дегейінде оа брылып, оны тменгі шекарасына ауысады. Сол жата кпеапты тс-бана буынынан иаш жне тмен жріп ортаы сызыа келеді. IV абыра дегейінде ол латералды исайып, осы жерде орналасан жрекапты шбрышты блігін кпеаппен жабусыз алдырады. Одан кейін, сол кпеапты шекарасы тс жиегіне параллелді VI абыра шеміршегіне дейін келіп, сол жерде латералды исайып, тменгі шекараа ауысады. кпеапты тменгі шекарасы абыралы кпеапты ккеттік кпеапа ауысу сызыы болып табылады. Ол о жата linea mammillaris бойымен VII абыраны, linea axillaris anterior бойымен - VIII абыраны, linea axillaris media бойымен - IXабыраны кесіп теді де, linea axillaris posteriorбойымен – Xабыраны; linea scapularis бойымен – XIабыраны; linea vertebralis бойымен – XIIабыраны. Сол жата кпеапты тменгі шекарасы о жатаыа араанда біршама тмендеу.

кпелерді шекаралары барлы жерде кпеапты шекараларына сйкес келе бермейді. кпелерді штарымен оларды арты жиектеріні орналасу алпы толыынан екі кпеапты шекараларына сйкес келеді. О кпені алдыы жиегі де оны шекарасына сйкес келеді. Сол кпені алдыы жиегіні кпеаппен блайша сйкес келуі, тек IV абырааралы кеістік дегейіне дейін ана саталады. Осы жерде сол кпені жиегі жректі тілік тзіп, кпеап шекарасынан сола арай ыысады.кпелерді тменгі шекаралары екі кпеапты да тменгі шекараларынан едуір биіктеу теді. О кпені тменгі шекарасы алдынан VI абыраныартында тіп,linea mammillaris бойымен VI абыраны жиегіне келеді, linea axillaris anterior бойымен - VII абыраны, linea axillaris media бойымен - VIIIабыраны, linea axillaris posteriorбойымен – IXабыраны; linea scapularis бойымен – Xабыраны; linea vertebralis бойымен – XIабыраны. Сол кпені шекарасы жарты омырта шамасында тмендеу орналасады.

ВОЗРАСТНЫЕ ОСОБЕННОСТИ – плевра у новорожденного тонкая, рыхло соединена с внутригрудной фасцией, подвижна при дыхательных движениях легких. Верхний межплевральный промежуток широкий (занят крупных размеров тимусом). Границы легких с возрастом также изменяются. Верхушка легкого у новорожденного находится на уровне 1 ребра. Нижняя граница правого и левого легких у новорожденного на одно ребро выше, чем у взрослого. В пожилом возрасте (после 70 лет) нижние границы легких располагаются на 1-2 см ниже, чем у людей 30-40лет.


«Тыныс алу жйесі»

1.Кмей кіреберісін андай анатомиялы рылымдар шектейді

+A. кмей апашыы (epiglottis)

+B. ожау-кмей атпарлары (plicae aryepiglotticae)

C. жзіктрізді шеміршек (cartilagо cricoidea)

+D. ожаутрізді шеміршектер (cartilagines arytenoidea)

E. алантрізді шеміршектер

2.Арасында дауыс саылауы орналасан рылымдарды крсетііз:

A. кіреберіс алды атпарлары

+B. ожаутрізді шеміршектер арасында

+C. дауыс атпарлары

D. сынатрізді шеміршектер арасында

E. мйізтрізді шеміршектер арасында

3.Кеірдекті бліктерін крсетііз:

+A. мойын блігі (pars cervicalis)

B. бас блігі (pars cranialis)

+C. кеуде блігі (pars thoracica)

D. іштік блігі (pars abdominalis)

E. жамбасты блігі

4.оланы кеделік блігіні висцералды тарматарын крсетііз:

+A. бронхты тарматар (rr. bronchiales)

+B. ештік тарматар (rr. esophagie)

+C. перикардиалды тарматар (rr. pericardiaci)

+D. медиастиналды тарматар (rr. mediastinales)

E. арты абырааралы артериялар

5. кпе тбірін тзетін негізгі анатомиялы рылымдарды крсетііз:

+A. кпе артериясы (a. pulmonalis)

+B. кпе веналары (vv. pulmonales)

+C. негізгі бронх (brоnchus principalis)

+D. лимфалы тамырлар

E. лестік бронх

6. О кпе апасында е жоары орналасан анатомиялы рылымды крсетііз:

A.кпе артериясы

B.кпе веналары

C.нервтер

+D. бронх

E. лимфа тйіні

7. Сол кпе апасында е жоары орналасан анатомиялы рылымды крсетііз: +A. кпе артериясы

B. кпе веналары

C. нервтер

D. бронх

E. лимфа тйіні

8. Ацинусты руа атысатын рылымды крсетііз:

A.соы бронхиолалар (br. terminales)

+B. тынысты бронхиолалар (br. respiratorii)

+C. кпіршіктер жолдары (ductuli alvеolares)

+D. кпіршіктер апшалары (sacculi alveolares)

E. сегменттік бронхтар

9. Соы бронхиолаларды абырасында болмайды: +A. шеміршектер

B. кірпікшелі эпителии

C. шырышты бездер+

D. бірыай салалы блшыеттік элементтер

E. шырышты абы

10. абырасында жартылай саиналы шеміршектер болмайтын ауа ткізгіш жолдарды бліктерін крсетііз:

A.лестік бронхтар

+B. соы бронхиолалар

+C.лесшелік бронхтар

+D.сегменттік бронхтар

E.басты бронхтар

11. О жоары лестік бронх анша бронха блінеді

A.екі

+B. ш

C. трт

D. бес

E. он

12. О кпені ортаы лесінде анша сегмент бар

+A. екі

B. ш

C. трт

D. бес

E. он

13. Сол кпені жоары лесінде анша сегмент бар

A.екі

B.ш

C.трт

+D. бес

E. он

14.О кпені тменгі лесінде анша сегмент бар

A.екі

B.ш

C.трт

+D. бес

E. он

15. Ауа мен анны арасында газ алмасу тетін кпені рылымды элементтерін крсетііз:

+A. кпіршіктер жолдары (ductuli alveolares)

+B. кпіршіктер (alveoli pulmonis)

+C. тыныс бронхиолалары (bronchioli respiratorii)

+D. кпіршіктер апшалары (sacculi alveolares)

E. сегменттік бронхтар

16. Ккеттік нерв тетін аралыты крсетііз:

+A. жоары ккірекаралы

B. тменгі ккірекаралыты алдыы блігі

C. тменгі ккірекаралыты арты блігі

+D. тменгі ккірекаралыты ортаы блігі

E. арты ккірекаралы

17. Негізгі бронхтар ай ккірекаралыа жатады: A. арты

B. алдыы

+C. жоары блімде алдыы ккірекаралыты

D. ортаы

E. тменгі

18. Париеталды кпеапты бліктерін крсетііз:

+A. абыралы (pars costalis pleurae)

B. омырталы (pars vertebralis pleurae)

+C. ккірекаралы (pars mediastinalis pleurae)

+D. ккеттік (pars diaphragmatica pleurae)

E. тстік

19. кпеап ойнауларын атаыз:

+A. абыра-ккет ойнауы (recessus costodiaphragmaticus)

+B. ккет-аралы ойнауы (recessus phrenicomediastinalis)

+C. абыра-аралы ойнауы (recessus costomediastinalis)

D. ккет-омырта ойнауы (recessus phrenicovertebralis)

E. абыра-тс

20. О кпені тменгі шекарасы бананы орта сызыы бойынша нешінші абыраны тсында теді

A. ІХ абыра

B. ІІ абыра

C. ІІІ абыра

+D. І абыра

E. І абыра

21. Сол кпені тменгі шекарасы олтыты алдыы сызыы бойынша нешінші абыра тсында теді: A. ІХ абыра

+B. ІІ абыра

C. ІІІ абыра

D. І абыра

E. І абыра

22. О кпені тменгі шекарасы олтыты ортаы сызыы бойынша нешінші абыра тсында теді:

A. ІХ абыра

B. ІІ абыра

+C. ІІІ абыра

D. І абыра

E. І абыра

23. О кпені тменгі шекарасы олтыты арты сызыы бойынша нешінші абыра тсында теді: +A. ІХ абыра

B. ІІ абыра

C. ІІІ абыра

D. І абыра

E. І абыра

24. кпеапты тменгі шекарасы жауырын сызыы бойынша нешінші абыра тсында теді: A. ІХ абыра

B. ІІ абыра

C. ІІІ абыра

+D. ХІ абыра

E. І абыра

25.Жоары жне тменгі ккірек-аралытарды блетінгоризонталды жазыты андай рылымдар арылы теді

A. тсті мойындыры тілігі

+B. тс брышы

C. ІІІ-І кеуде омырталарыны денелеріні арасындаы омыртааралы шеміршек

+D. І- кеуде омырталарыны денелеріні арасындаы омыртааралы шеміршек

E. абыра доасы

26. кпе апасында сол негізгі бронхтан жоары орналасан анатомиялы рылымды крсетііз:

+A. кпе артериясы (a.pulmonalis)

B. та вена (v.azygos)

C. жартылай та вена (v.hemiazygos)

D. айырша без (thymus)

E. жоары уыс вена

27. кпедегі жректік тілікті орналасан жерін крсетііз:

A. о кпені арты жиегі

+B. сол кпені алдыы жиегі

C. сол кпені тменгі жиегі

D. о кпені тменгі жиегі

E. сол кпені арты жиегі

28. Тыныс алу жйесiнi тменгi тыныс алу жолдарына кiретiн блiктерiн крсетiiз

+ A.кмекей

B.жтыншаты ауыз блiгi

+ C.кеiрдек

D.жтыншаты мрын блiгi

E.мрын уысы

29. Аталан анатомиялы рылымдарды айсысы тменгi мрын жолымен атынасады

A.торлы сйектi ортаы яшытары

+ B.кзжас-мрын зегi

C.жоары жасйек ойнауы

D.тор сйектi арты яшытары

E.мадай ойнауы

30. Аталан анатомиялы рылымдарды айсысы ортаы мрын жолымен атынасады

+ A.мадай ойнауы

+ B.жоары жасйек ойнауы

C.сынатрiздi ойнау

D.кзя

E.бассйек уысы

31. Мрынны шырышты абыыны ай блiгi иiс сезу аймаына жатады

A.тменгi мрын аланыны шырышты абыы

+ B.жоары мрын аланыны шырышты абыы

+ C.ортаы мрын аланыны шырышты абыы

+ D.мрын аласыны жоары блiгiнi шырышты абыы

E.мрын аласыны тменгi блігіні шырышты абыы

32. Кмей андай ызмет атарады

+A.дауыс шыару

+B. тыныс алу

+C.ораныш

D.иммунды

E.эндокриндi

33. Кмей арыншасын шектейтiн анатомиялы рылымдарды крсетiiз

+A.кiреберiс атпарлары

+B.дауыс атпары

C.ожау-кмей апашыы байламы

D.ожаутрiздi шемiршек

E.аланшатрізді шеміршектер

34. Кмейдi та шемiршектерiн атаыз

A.ожаутрiздi шемiршек

+B.жзiктрiздi шемiршек

C.сынатрiздi шемiршек

D.мйiзшетрiздi шемiршек

+E.кмей апашыы

35. Жзiктрiздi шемiршектi доасы ай жаа арай баытталан: +A.ала арай

B.арта арай

C.жоары

D.тмен

E.латералді

36. Кеiрдек айрыы (бифуркациясы) андай анатомиялы рылымдарды тсында орналасан

A.тс сйектi брышы

+B.Y-шi кеуде омыртасы

C.тс сйектi мойындыры тiлiгi

D.ола доасыны жоары жиегi

E.II –кеуде омыртасы

37. кпенi ай блiгi 5-сегменттен трады

+A.о кпенi тменгi лесi

B.о кпенi ортаы лесi

+C.сол кпенi тменгi лесi

D.о кпенi жоары лесi

+E.сол кпенi жоары лесi

38. Ортаы баналы сызыпен о кпенi тменгi шекарасы ай абыраны тсында сйкес келедi: A.IX-шы абыра

B.YII- шi абыра

C.YIII-шi абыра

+D.YI-шы абыра

E.IY-шы абыра

39. Мрынны шырышты абыы андай ызмет атарады: A.газ алмасу

+B.ылалдандыру

+C.жылытуа

+D.тазарту

E.дыбыс тзу

40. Кмей арт жаынан андай анатомиялы рылыммен жанасады

A.тіласты блшыеттері

B.аланша безі

+C.pharynx

D.мойын шандырыны омыртаалды табашасы

E.еш

41. Кеірдек мйісі (carіna tracheae) орналасан дегейді крсетііз

A.vertebrae promіnens YІІ

+B.Y-кеуде омыртасы

C.vertebrae thoracіcae YІІІ

D.тс денесіні тменгі жартысы

E.ІІІ-кеуде омыртасы

42. bronchus prіncіpalis dexter сол жаымен салыстыранда андай ерекшеліктері бар

+A.барынша вертикальді орналасан

+B.кедеу

+C.ысалау

D.зындау

E.горизонтальді орналасан

43. Сол жаымен салыстыранда о жа кпені андай ерекшеліктері бар

+A.кедеу

B.зындау

C.тарлау

+D.ысалау

E.жоарылау

44. кпедегі іncіsura cardіaca орналасан жерді крсетііз

A.о кпені арты жиегі

+B.сол кпені алдыы жиегі

C.сол кпені тменгі жиегі

D.о кпені тменгі жиегі

E.о кпені алдыы жиегі

45. Аrbor alveolarіs (ацинус) тзуге атысатын рылымдарды крсетііз:

+A.соы бронхиолдар

+B.тыныс бронхиолдары

+C.альвеолды жолдар

+D.альвеолды апшытар

E.сегменттік бронхтар

46. О жа кпе шыны дене бетіне проекциясын крсетііз

A.тстен 3-4 см. жоары

+B.ІІ-мойын омыртасыны ылан сіндісі дегейінде

+C.І-абырадан 3-4 см. жоары

+D.банадан 2-3 см. жоары

E.І абыра дегейінде

47. андай рылымдар тарматаланда тыныс бронхиолдары пайда болады

A.bronchі segmentales

B.лесшелік бронхтар

+C.соы бронхиолдар

D.bronchі lobares

E.сегменттік бронхтар

48. О кпеде анша лес бар: A.екі

+B.ш

C.трт

D.бес

E.он

49. Сол кпеде анша лес бар: +A.екі

B.ш

C.трт

D.бес

E.он

50. О кпеде анша сегмент бар: A.екі

B.ш

C.трт

D.бес

+E.он