Orientacje w polityce społecznej

Podejście liberalne – egoistyczne, wykluczające interwencję państwa, a raczej ograniczające ją do minimum. Orientacja ta wyrosła z wolnorynkowej koncepcji rozwoju gospodarczego. Zarys koncepcji stworzył Adam Smith, który w dziele „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” z 1786 r. stwierdził, że podstawą jest wolność działalności gospodarczej i wolna konkurencja, które przy pomocy prawa popytu i podaży zapewniają harmonijny, stały rozwój gospodarczy i wzrastanie bogactw, które stają się dobrem powszechnym. Myśl ta została rozwinięta przez wielu ekonomistów. Dzisiejszy system gospodarki wolnorynkowej zakłada wolność przepływu kapitału, dóbr i usług, zasobów pracy i informacji. Wyznawcy orientacji liberalnej uważają, że człowiek sam decyduje o tym, kim będzie i sam ponosi za to odpowiedzialność. Jednostka więc jest odpowiedzialna i obdarzona wola działania.

Podejście opiekuńcze – altruistyczne, domagające się interwencji państwa w sferę społeczną; Koncepcja ta wyrosła z założeń humanitarnych i humanistycznych. Opiera się na poszukiwaniu przyczyn nieludzkich warunków życia niektórych grup społecznych. Podstawą jest uznanie faktu, że ludziom towarzysza różne okoliczności od nich niezależne, np. niepełnosprawność, niedołęstwo, starość, osierocenie, porzucenie, itp. Zwolennicy tego podejścia nie ograniczają swych poglądów jedynie do tego typu sytuacji. Uważają, że na pomoc zasługują również osoby, które zostały dotknięte upośledzeniem z przyczyn strukturalnych i/lub obiektywnych, niezależnych od ich woli, np. z powodów:

- Klęsk żywiołowych

- Niedostatecznego poziomu oświaty

- Niekorzystnych zmian w koniunkturze gospodarczej (kryzysy gospodarcze)

- Zmian w strukturze gospodarki (przejście z przemysłu na usługi)

- Migracji ludności ze wsi do miast

- Niedostatecznego rozwoju infrastruktury społecznej (szkoły, przedszkola, służba zdrowia, domy opieki, itp.)

Podejście opiekuńcze można podzielić na:

- doktrynę instytucjonalną – najczęściej związana ze zwolennikami socjaldemokracji, którzy odwołują się do wyrównywania szans, równością dostępu, gwarancjami w zakresie tzw. norm minimalnych. Ważny jest standard życia ogółu obywateli, a nie niwelowanie dużych dysproporcji w zakresie poziomu życia. Główny nacisk kładzie się na rozbudowę warstw średnich, co gwarantuje długoterminowy rozwój gospodarki;

- doktrynę kolektywistyczną – każdemu trzeba zabezpieczyć równe warunki rozwoju. Główną wartością jest tzw. sprawiedliwość społeczna. To doktryna oparta na marksizmie.

Współczesne modele polityki społecznej:

Model marginalny – rynek prywatny i rodzina to dwa naturalne kanały, za pomocą których powinny być zaspokojone potrzeby człowieka. Polityka społeczna to rozwiązanie doraźne. Rozbudowana polityka społeczne wywołuje negatywne skutki w postaci utraty motywacji do pracy oraz osłabienia moralności, dlatego państwo powinno interweniować tylko w ostateczności, oraz kiedy ludzie nie są sami w stanie sobie poradzić. Działania mają być wiec selektywne, a świadczenia fakultatywne.

Model służebny – polityka społeczna to dodatek do ekonomii. Model opiera się na wzorcach ubezpieczeń prywatnych. Nie jest ważna pomoc jako taka, ale samopomoc społeczna. Jednostki i grupy zawodowe są stymulowane do tego, by samodzielnie zapewnić sobie ochronę – w formie dobrowolnych ubezpieczeń.

Model instytucjonalny – integracja działalności polityki społecznej w ramach danego społeczeństwa. Państwo nie wyznacza granic zaangażowania w działalność socjalna. Odpowiedzialność za dobrobyt i bezpieczeństwo jednostki ponosi społeczeństwo. Uznaje się, że ani rodzina, ani rynek, nie są w stanie zapewnić każdemu zaspokojenia potrzeb, stąd planowa działalność państwa zastępuje mechanizmy rynku. Każdy ma prawo do przyzwoitego życia, wiec polityka społeczna spełnia funkcje redystrybucji dochodów. Prawo do pomocy ma każdy.

Model motywacyjny (korporacyjny, socliberalny)- uwzględnia możliwość szerszej ingerencji państwa w sprawy socjalne, ale przy wyraźnym zachowaniu priorytetu gospodarki rynkowej. Państwo gwarantuje podstawowe bezpieczeństwo, ale większość działań realizują organizacje pozarządowe. Prawo do pomocy zależy od statusu danej osoby oraz od tego, czy jest ubezpieczona.

Model elementarny - pomoc społeczna opiera się na dobroczynności, większość problemów jest rozwiązywanych przez organizacje pozarządowe. Państwo zabezpiecza jedynie podstawową ochronęsocjalną przez ustanowienie minimum socjalnego.