Etapy rozwoju polityki społecznej
I. Etap wielkiego eksperymentu – to etap walki o uznanie praw państwa do regulowania pewnych stanów społecznych; etap próby wdrażania instytucjonalnych zasad interwencji.
— W 1598 r. wprowadzono w Anglii elementy prawa dla ubogich. Prawo to nie miało charakteru ogólnego, ale wymagało lokalnych i doraźnych działań korekcyjnych, które dotyczyły głównie opieki nad ludźmi starymi i chorymi. Postępujące uprzemysłowienie, któremu towarzyszyła migracja ludności ze wsi do miast, przyczyniły się do standaryzacji świadczeń ze strony państwa: 1802 r. przepisy dotyczące pracy kobiet i dzieci; 1833 r. wprowadzenie inspektorów kontroli warunków pracy; 1847 r. – przeznaczenie środków na kształcenie nauczycieli.
— Wielu specjalistów uważa, że początków państwa opiekuńczego można dopatrywać się we wprowadzeniu w 1834 r. poprawki w prawie dla ubogich z 1598 r. W poprawce tej określono rolę państwa, zakres jego odpowiedzialności za kształtowanie codziennych warunków życia i pracy obywateli. Świadczenia społeczne powiązano z pracą, nie czyniono z nich jedynie instrumentów pomocy socjalnej.
— Wzmocnienie państwa narodowych w XIX w. doprowadziło do upolitycznienie problemów społecznych. Wprowadzano ubezpieczenia społeczne, kontrolę czasu pracy, zabezpieczenia przed bezrobociem i chorobą, itp.
— Etap ten przebiegał w różny sposób. W Anglii był powolnym procesem, w Niemczech inicjatywę podjął rząd Bismarcka, który obawiał się konfliktów społecznych – reformy były wiec nagłe.
— Polityka Bismarck’a którego rząd wprowadził ubezpieczenia chorobowe, wypadkowe oraz renty i emerytury, zapoczątkowały w Europie systemową ochronę ludzi. Zastosowanie rozwiązań socjalnych dotyczyło początkowo głównie osób charakteryzujących się słabszą pozycją ekonomiczną i społeczną. Ustawodawstwo Bismarcka rozciągnęło się na teren zaboru pruskiego i stąd też na terenach tego zaboru w 1911 roku działało już 631 kas chorych do których należało 291,3 tyś członków.
— Etap ten trwał do I wojny światowej. Ważne jest to, że elity zwróciły uwagę na dysproporcje pomiędzy rozwojem gospodarczym(dynamicznym) i społecznym(powolnym). Państwo podjęło próbę koordynacji tych procesów. Prawa socjalne zabezpieczały pokój społeczny.
II. Etap konsolidacji
— Potrzeba konsolidacji wynikała ze skutków I wojny światowej (w USA była wynikiem Wielkiego Kryzysu). Cecha tego okresu było uznanie, że państwo ma obowiązek ustanawiania podstawowych gwarancji bezpieczeństwa ekonomicznego, organizacji i regulacji systemu świadczeń, musi zapewnić pewien poziom równości. Zachowana została jednak zasada adekwatności w stosunku do zasług, potrzeb, warunków życia. Regulacje tego okresu objęły głównie sprawy zatrudnienia, edukacji i opieki lekarskiej.
— 11 kwietnia 1919 r. powołano Międzynarodowa Organizację Pracy (MOP), której zadaniem było kształtowanie struktury zatrudnienia, organizowanie poradnictwa i pośrednictwa pracy, gwarancje pewnego dochodu, rozwój usług socjalnych (głównie zdrowotnych i oświaty). W 1952 r. konwencja MOP uchwaliła zasady minimalnych norm zabezpieczenia społecznego (Polska ratyfikowała w 2003 r.)
III. Etap ekspansji
— Okres ten rozpoczął się od lat 50. XX w. To okres dynamicznego wzrostu gospodarczego w krajach zachodnich i jednocześnie konkurencji układu socjalistycznego. Polityka społeczna stawała się w coraz większym stopniu instrumentem wtórnego podziału dochodu narodowego. Nastąpiła ekspansja świadczeń społecznych, w rezultacie czego państwo traciło kontrolę nad całością polityki społecznej. Polityka społeczna stała się częścią gry politycznej. Doprowadziło to do sytuacji zwiększenia zakresu świadczeń i wzrostu liczby osób z nich korzystających.
— Etap ten umownie skończył się w 1973 r., kiedy podniesiono ceny nośników energii, co zahamowało szybki wzrost gospodarczy. W wyniku wzrostu inflacji i długu wewnętrznego państwa nie był w stanie wywiązać się z rozbudowanych zobowiązań. Konieczna stała się wiec korekta systemu.
IV. Etap modernizacji i globalizacji
— Modernizacja okazała się również niezbędna w krajach postkomunistycznych. Uznaje się, że etap modernizacji nadal trwa. Nie jest bowiem łatwo uzyskać konsensus pomiędzy globalizujacą się gospodarką, wolnym rynkiem, opiekuńczą rola państwa oraz demokracją. Pojawiają się głosy, że należy odejść od patrzenia przez pryzmat praw społecznych i skoncentrować uwagę na powiązaniu standardów pomocy dla różnych grup obywateli z sytuacją ekonomiczną kraju. Wypracowanie nowych standardów nie dotyczy już poszczególnych krajów, ale organizacji ponadnarodowych (oczywiście w etapie realizacji należy brać pod uwagę PKB poszczególnych krajów).
— Zakres świadczeń społecznych powinien stanowić konfigurację następujących zmiennych:
- poziomu dochodu narodowego na mieszkańca,
- struktury demograficznej (głownie udziału ludzi starych),
- dominującej ideologii,
- standardów międzynarodowych.
Temat 2. Diagnozowanie w polityce społecznej
Badania diagnostyczne- ich celem jest ustalenie cech, czy zasad funkcjonowania pewnego konkretnego wycinaka rzeczywistości, będącego przedmiotem naszych poznawczych zainteresowań. W badaniach tych musimy stosować całą naszą ogólną wiedzę o zjawiskach, do których należy interesujący nas przedmiot. W tego typu badaniach nie dokonuje się uogólnień.
Diagnoza (S. Ziemski) to rozpoznanie stanu rzeczy badanego przedmiotu (grupy społecznej, instytucji, systemu) oparte na znajomości ogólnych prawidłowości ich struktury i funkcjonowania, przez zaliczenie go do określonego typu, w wyniku wyjaśniania kategoryzującego, przyczynowego i celowościowego, określenie jego fazy obecnej i jej znaczenia dla tendencji przewidywanego rozwoju.
— dotyczy badań naukowych i aktywności poznawczej w działaniach praktycznych (badania społeczne) – w tym kontekście dochodzi do bezpośredniej/pośredniej obserwacji interesującego zjawiska, porządkowanie ich i interpretowanie dzięki odwołaniu się do zgromadzonej wcześniej wiedzy.
— opis procesu prowadzenia badań i uzyskanych dzięki nim rezultatów.
Typy badań w naukach społecznych
wg J. Sztumskiego
Ze względu na typy potrzeb, które zaspokajają badania, dzielimy na:
1. Badania typu teoretycznego (poznawczego), które zaspokajają potrzeby związane z rozwojem danej nauki;
— To tzw. badania podstawowe, o intencji ogólnej, generalizujące
— Obejmują wszystkie te potrzeby, które wiążą się z rozwojem danej nauki (problemy metodologiczne, związane z uogólnieniem osiągnięć, generalizacją, ogólnymi prawidłowościami, itp..)
— Ich rezultatem są nowe twierdzenia lub teorie
2. Badania typu praktycznego – inspirowane potrzebami praktyki;
— Badania o inwencji jednostkowej, badania diagnostyczne
— Są związane z istniejącymi możliwościami zastosowania danej nauki, sprawdzają prawdziwość jej ustaleń, ukazują nowe problemy badawcze
— Ustalają, czy istniejące twierdzenia i teorie są przydatne do rozwiązywania konkretnych problemów (weryfikują je) w sferze gospodarczej, politycznej, kulturalnej, itp..
Ze względu na wiodące pytania badawcze (problematykę badań) w nauce o polityce wyróżnić można następujące rodzaje badań:
1. diagnostyczne (Jak jest? Z jakimi problemami społecznymi i ich uwarunkowaniami mamy do czynienia? Dlaczego one występują?)
2. ewaluacyjne (Jak oceniamy realizowaną politykę społeczną i jej wybrane elementy?)
3. historyczne (Jakie problemy społeczne występowały w przeszłości? Jak je rozwiązywano? Czy wynikają stąd jakieś wnioski dla współczesności?)
4. prognostyczne ( W jakim kierunku będą rozwijały się poszczególne dziedziny życia społecznego? Jakie działania polityki społecznej będą potrzebne w przyszłości?)
5. porównawcze (różnice w systemach polityki społecznej i ich wyjaśnienie)