ТАҚЫРЫП. ЖЕКЕ ҰДАЙЫ ӨНДІРІСТІҢ НЕГІЗГІ ТЕОРИЯЛАРЫ.
Лекция мақсаты: Жеке ұдайы өндіріс теориясының мәнән ашу.
Лекция сұрақтары:
1. Өндірістің факторына сұраныстың өндірістік сипаты. Өндірістік қызмет.
2. Факторлардың ( өнімділіктің) тиімділік көрсеткіштері ретінде жалпы, орта және шектеулі өнімдер.
3. Өндірушінің пайдасын көбейту мен шығынын азайту.
Ндірістің факторына сұраныстың өндірістік сипаты. Өндірістік қызмет.
Кәсіпорынның жеке ұдайы өндірісі - бұл еңбекті жеке бөлуге негізделген, тауар шығару, экономика буындарындағы бірқатар оқшауланған шеңберіндегі табысты алу мақсатындағы өндіріс факторын өндірудің бірігуінің үнемі қайталанып отыратын үдерісі.
Өндіріс факторлары - бұлар ерекше тауарлар және олардың рынокта өзінің ерекшеліктері бар:
1. Өндірістің экономикалық және технологиялық барлық факторы өзара байланысты және бөлек пайдаланылуы мүмкін емес. Тауар өндіру үшін өндірістің барлық үш факторларына және белгілі бір өзара қатынастарға ие болу қажет.
2. Әр факторға сұраныс мөлшері басқа факторлардың бағасының деңгейіне байланысты: мысалы, жұмыс күшіне сұраныс тек еңбекақы мөлшерінен ғана емес, сонымен бірге, қанша машина, шикізат және олардың бағасы қандай болуына қатысты.
3. Өндіріс факторына сұраныс пен олардың бағасының деңгейі адам үшін қажетті тауарларды шығару үшін жұмыс күші мен өндіріс құралы қажет болатындықтан, тұтынуша сұранысына байланысты туынды болып табылады.
Өндірістік қызмет - бұл өнімдерді көп шығару мен өндіріс факторларының шығынының жиынтығының арасындағы өзара байланысты анықтаушы техникалық қатынастар.
У =f (a1,a2,a3, ..., an),
Мұндағы у - өндірілетін өнім саны,
a1,a2 ..., an - өндіріс факторлары.
Өндірістік міндеттің мәні өнім шығарудың бір және сол көлемін қамтамасыз ететін өндіріс факторларының әр түрлі үйлесуі кезіндегі баламалы мүмкіндіктерінің болуын көрсетеді.
Өндірістің негізгі факторы еңбек және капитал болып табылады. Сондықтан өндірістік міндетті мынадай түрде жазуға болады:
У = F (K, L)
Бұл міндеттің графигі жазықтақта изокванта деп аталады.
Изокванта шығарылатын өнімдердің біркелкі көлемін алуға мүмкіндік беретін, факторлардың ( K және L ) комбинациясының жиынтығын көрсетеді.
K
У
L
6.1 – сурет. Изокванта
Изокоста – бұл біркелкі сомалы шығын құнын қамтамасыз ететін, еңбек пен капиталдың барлық мүмкін үйлесімділігін көрсететін түзу сызық. Изокоста графигі (6.2 – сурет).
K K
 | |||
 | |||
L L
Изокванта мен изокостаның жанасу нүктесінде, белгілі бір шығару көлемін қамтамасыз ететін, шығынның ең аз деңгейіне қол жетеді. (6.3.-сурет).
Факторлардың ( өнімділіктің) тиімділік
Көрсеткіштері ретінде жалпы, орта және
Шектеулі өнімдер.
Өнімдер жиынтығы (жалпы) - өндірістің қалған факторларының өзгермеуі кезіндегі зерттелетін факторлардың белгілі бір санында жүргізілетін өнісдер көлемі. Оны қорытындылайтын факторы деп атайды және өндірістік қызметтерінде У әрпімен белгілейді.
Жинақты көрсеткіштермен бірге, экономикалық талдаумен қатар орта және шектеулі өнімдердің көрсеткіштерін пайдаланады.
Өндірістің өзгерісті факторының орта өнімі зерттелетін фактордың көлеміне жиынтықты өнімнің (У) қатынастары есебінде анықталады және осы факторды тиімді пайдаланумен қайталуын сипаттайды. Мысалы, еңбектің орта өнімі (АРЛ) былай анықталады:
APL = У / L
Бұл көлем тауар өнімінің уақыт бірлігінде жасалынғанын көрсетеді және ол еңбек өнімділігі деп аталады.
Капиталдың орта өнімі (АРк) келесі жағдайда есептеледі:
АРк = У / К
Осы көрсеткіш негізгі өндірістік қорларды тиімді пайдалануды көрсетеді және ол қор қайтарылымы деп аталады.
Соған сәйкесті факторлардың шектеулі өнімі өндіріс нәтижелерінің өсуінің соған сәйкесті факторларының өсуіне қатынастары ретінде анықталады және өндіріс факторының жаңа тартылған өндіріс үдерістерін тиімді пайдалануын көрсетеді, яғни капитал мен еңбек үшін олардың шектеулі өнімдері былай есептеледі:
МРК = DУ / DК
MPL = D У / D L
Еңбектің шектеулі өнімі көбеюіне қарай тұрақты факторларының өзгермейтін кезінде ауыспалы факторды пайдаланудан өндіріс қысқарады. Бұл факт азаюдағы шектеулі өндірудің заңы түрінде қалыптасады. Сондықтан белгілі бір сәттің конусына жалғасатын ауыспалы ресурстардың бірлігін өзгермейтін, бекітілген ресурстарға ауыспалы ресурстардың әрбір жалғасатын бірлігіне есептегендегі кішірейетін, қоспалы немесе шектеулі өнім береді.