Баылау сратары.
ММУ Ф 4/3-04/03
Ж. 14 маусымдаы №6 НХ.
АРААНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК МЕДИЦИНА УНИВЕРСИТЕТІ
Анатомия кафедрасы
ДРІС
Таырыбы: Сйектер байланысы туралы тсінік. Байланыстарды дамуы. Сйектер байланыстарыны трлері
Пні: Анатомия - 1
Мамандыы:5В130100 « Жалпы медицина»
Курсы: І
Уаыт (затыы): 50 минут
араанды 2014 ж.
Таырыбы: Сйектер байланысы туралы тсінік. Байланыстарды дамуы. Сйектер байланыстарыны трлері.
Масаты:Студенттерді аа сйектерді байланыстарымен (синартроз , диартроз, симфиз) жне оларды жеке трлерімен ( синдесмоз , синхондроз, синастоз) таныстыру.Буындарды райтын элементтері жне буындарды жіктелуі мен ызметтері (биомеханикасы) мен маызы туралы тсінік беру.
Дрісті жоспары: 1. Байланыстарды трлері : зіліссіз, зілісті
байланыстар.
2. Буындарды негізгі жне осымша элементтері
3. Буындарды дамуы жне жаса байланысты
ерекшеліктері.
4. Буындарды трлері жне кинематикасыны негіздері
5.Буындардаы озалыстарды клемін анытаушы
факторлар.
Адам организімінде сйектер, мшелер ретінде, пассивті /енжар, ырысыз/ озалысты аппарата жатарын бірттас функциональды жйе болып табылады. Сйектер байланыстарыны трі мен пішіні бойынша озалыс клемін елестетіп жне соан байланысты тірек – озалыс аппаратыны функционалды ерекшеліктері туралы ой тжырымдауа болады . Адам аасыны сйек аралы байланыстарын зерттейтін ірі тлалы ілімді артрология – artrologia, деп аталады.
Сйек аралы байламдар, буындар, шеміршектік жне сйектік лпалар байланысы мен адам аасын райтын сйектер жиынтыы, рылысы мен ызметі те крделі жйені райды. Бл жйені негізгі ызметі: адам аасыны дара орналасан сйектерін бір – бірімен жаындастыру, байламдар мен буындар арылы сйектерді азды кпті озаласын амтамасыз ету. Сонымен атар, сйек аралы байланыстарды ішкі рылымы иілгіштігі, созылмалыы жне буындарда болатын озалысты клемі, оны атаратын ызметіне тікелей байланысты.
Сйектерді днекер лпасыны / суда мір сретін тменгі сатыдаы омырталыларда /немесе шеміршек лпасыны / кейінірек кмегімен бірігуі оларды байланысыны алашы трі болады. Біра сйектеді мндай ттас жолмен байланысуы озалысты клемін шектейді , озалысты сйектік рычагтары пайда бола бастайды . Осыны нтижесінде сйектер байланысыны жаа трі – блінген зілісті байланыс , мшелену /буындану / дамиды . Сйектер тек ана жаласпай, сондай-а буындаса бастайды яни буындар пайда болады . олар сйектік рычагтарды жануарларды жер бетінде мір сруіне ажетті ке клемді озалыс жасауына ммкіндік береді . Сонымен , филогенез процесінде сйектер байланысыны 2 трі дамиды : Алашы – озалыс клемі шектелген ттасан зіліссіз жне кешірек /кейінгі / - блінген зілісті / ке клемді озалыс жасауа ммкіндік беретін/ . Осы филогенездік , жануарларды буындардаы озалысты кмегімен сырты ортаа бейімделу процесін айталай отырып , сйектер байланысыны дамуы адам эмбриогенезінде / онтогенезінде /осы 2 сатылай теді . Алашыда ааны бастамалары мезенхиманы абаттарымен зара зіліссіз байланысан . Мезенхима , сйектерді байланыстыратын аппарат тзетін , днекер лпаа айналады . Егер, сйектерді арасында орналасан днекер лпа ттас болса , онда сйектерді ттас зіліссіз байланысы – бірігу немесе синартроз пайда болады . Егер днекер лпаны ыдырауы арылы онда уыс пайда болса , онда байланысты баса трі – уысты, немесе зілісті байланыс – диартроз пайда болады .
Сонымен, дамуы, рылысы жне ызметі бойынша аадаы сйектерді байланыстарыны келесі трлерін ажыратуа болады:(№1 кестеге сйкес)
1. здіксіз , немесе зіліссіз байланыстар – синартроздар, /synartrosis/ дамуы бойынша ертерек пайда болан ызметі бойынша аз озалысты .
2. зілісті байланыстар –диартроздар, /diartrosis/ кешірек дамыан , ызметі бойынша те озалмалы .
Осы екі топты арасында ткінші – зіліссіз байланыстан зілістіге немесе керісінше – трі бар . Ол, наыз буын уысындай рылысы жо кішкентай саылауы бар байланыс, сондытан мндай байланысты жартылай буын – 3.симфиз , /symphisis/, деп атайды.
I.зіліссіз байланыстар – синартоздар зіліссіз сйек аралы байланыстар, synarthrosis, те берік, серпімді, озалысы мардымсыз байланыс.
аа дамыанда 3 сатыдан тетіні бізге млім: днекер лпалы , шеміршек жне сйектік . бір сатыдан екінші сатыа ту сйектерді арасындаы лпаларды згеруімен байланысты боландытан , сйектерді байланыстары да дамуды сол 3 кезеінен теді , сол себепті синартроздарды 3 трін ажыратады;
1.Егер , туаннан кейін сйектерді арасында днекер лпа алатын болса, онда сйектер днекер лпа арылы байланысан болып табылады - синдесмоз,/sindesmosis/
2. Егер, сйектерді арасындаы туаннан кейін алатын днекер лпа , шеміршек лпаа айналса , онда сйектер шеміршек лпалар арылы байланысан болып табылыды – синхондроз,/synchondrosіs/
3. Аыр аяында , егер сйектерді арасындаы днекер лпа сйек лпасына айналса / десмальды сйектенуде / немесе уелі шеміршек , ал содан кейін сйек лпасына хондральді сйектенуде / айналса, онда сйектер сйек лпасы арылы байланысан болып табылады - синостоз /
Сйектер байланысыны сипаты адам мірі бойы згеріссіз алмайды Сйектенуді 3 сатысына сйкес синдесмоздар синхонроздара жне синастоздара айналады . Синостоздар ааны дамуыны соы кезеі болып табылады .
1. Синдесмоз, sindesmosis, (№2 кестеге сйкес) деп сйектерді днекер лпа арылы байланысын атаймыз. Сйек аралы днекер лпалы байланыстар, лпаларды беріктігі мен созылмалы асиеттеріне байланысты: созылмайтын берік коллагендік днекер лпа мен созылмалы эластикалы днекер лпалара блінеді. Созылмайтын берік коллагендік днекер лпаа: байламдар, сйек аралы жара пен жіктер жатады.
А) Байламдар, ligamentum, деп ірі талшыты, созылмайтын днекер тіндік шоырларды немесе табашаны атаймыз. Негізгі ызметі: бір сйектен екінші сйекке арай тіп, буында болатын озалыстарды тежеу жне буын апшыыны беріктігін сатау. Сонымен атар, омырта доаларыны аралыында, созылмалы эластикалы днекер лпадан тратын сары тсті байлам, ligamentum flava, кездеседі. Эластикалы лпалар , сары тсті болып келгендіктен сары тсті байлам деп те аталады. Сары тсті байламны негізгі ызметі: иілгенде созылып, жазыланда керісінше ысарып, омырта баанасыны озалысын реттеу.
) Сйек аралы жара, membranae interosseae, созылмайтын берік ірі талшыты днекер лпалардан тратын табаша. Олар, зын сйектерді бойында орналасан. Негізгі ызметі: сйек аралы апшыты бір дегейде стау мен атар, блшыеттерді басталатын орны болып табылады.
Б) Сйек аралы жік, suturae, фиброзды днекер лпаны бір трі болып саналады. Ол бас сйекті жиектеріні бойында орналасан. Жіктерді тр ерекшелігіне арай: абыршаты жікке, suturae squamosa, тісті жікке, sutura dentata, жне сырты пішініне арай: тжді жікке, sutura coronalis, сагитальді жікке, sutura sagitalis, жне гректі «» ламбда ріпіне сап орналасан ламбда трізді жікке, sutura lambdoidea, блінеді. Адамны жасы лайан сайын бл жіктер сйектік лпа ласады.
В) Тіс яшыты байланыстар, articulations dentoalveolaris, сырты беті периодонт лпасымен кмкеріліп тістерді тбірлері мен жа сйектеріні яшытарыны аралыындаы байланыс . Мнда, тістерді тбірлері тыыз днекер лпалар арылы байланысан. артайан шата, бл лпалар сйектік лпаа ласуына байланысты тіс тбіріні орналасуына немесе босасуына ыпал етеді. Ол днекер лпалы байланысты ерекше бір трі болып саналады.
Крнекі материал:: кесте №1, Сйектерді байланыстарыны трлері,
1. кесте №2 синдесмоз,
2. кесте №3 синхондроз,
3. кесте №4 буын,
4. кесте №5 асаалы оспа немесе симфиз,
5. слайдтар, кода карталар.
дебиеттер:
А) Негізі дебиеттер
1. Раышев А.Р. Адам анатомиясы І,II том 2004
2. Раышев А.Р. Адам анатомиясыны атласы, І,II том. Алматы: «Кітап», 2006.
3. Жмабаев У., убкіров .Б., Досаев Т.М. ж.т.б. Адам анатомиясы, атлас. І,II, III, IV том. Астана: «Фолиант», 2005.
Б) осымша дебиеттер
1. Тебенов М.Е. Адам анатомиясы (ас орыту жне тыныс алу жйесі). Оу ралы. араанды, 1993.
2. Нрмхамбетова Б.Н. Лимфа жйесіні функционалды анатомиясы. Оу ралы. Алматы, 2007.
Баылау сратары.
1. Байланыстарды андай трлерін білесіздер?
2. Синартрозды трлерін атаыздар?
3. Диартрозды трлерін атаыздар?
4. Симфиз дегеніміз не?
5. Буындарды негізгі жне осымша элементтерін атаыз?
6. Буындарды трлері жне кинематикасыны негіздерін атаыз?