лемдік кші-он процестерін реттеу тжірибесін талдау

лемдік практикада кші-он саясатын зірлеуде жне іске асыруда ырытандырылан жне консервативті тсілдер бліп крсетіледі. Б деректеріне сйкес лем елдеріні 80 %-ны кшіп кету саясаты ырытандырылан тсілмен сипатталады. Кшіп-онушылардан ірі аша аударымдарын алушылар (ытай, ндістан, Филиппин) кшіп кетуге аса бейтарап болып табылады. Мексикада кшіп кетуге атысты ата реттеу саясаты жарияланан.
Кшіп келу саясатын алыптастыруда мынадай тсілдерді бліп крсетеді:

лайту жаына арай мемлекеттік саясат жргізетін – кшіп келуі тмен елдер Австралия, Канада, Жаа Зеландия, Сингапур
Бл процеске мемлекет араласпайтын - кшіп келуі алыпты елдер Молдова, Украина, Хорватия
лайту жаына арай мемлекеттік саясат жргізетін - кшіп келуі алыпты елдер Андорра
Сатау жаына арай мемлекеттік саясат жргізетін - кшіп келуі алыпты елдер Коста-Рика, Бруней, Германия, Ирландия, Монако, Норвегия, Испания, Швеция, Швейцария, АШ
Азайту жаына арай мемлекеттік саясат жргізетін - кшіп келуі жоары елдер БА, Эстония, Франция, Кувейт, Ливия, Нидерланды, Оман, Катар, Сауд Арабиясы

Халыаралы кші-он саясатында мынадай трендтер алыптасты:
1) жмыс кшін экспорттаушы-елдерді кші-он саясаты алуан трлілігімен ана емес, сонымен бірге трлі рісті тсілмен сипатталады, бл ретте кшіп кету объективті процесс ретінде аралады;
2) кшіп кету саласындаы ырытандырылан ктермелеу саясатын кшіп-онушыларды аша аударымдарына экономикалы туелді елдер жргізеді;
3) жмыс кшін ірі импорттаушы елдердегі кшіп келуге атысты консервативті тсілдер мен тыйым салу саясатын кшейту.
Халыты ішкі кші-онын реттеу шеберінде ытайды тжірибесі ызыушылы тудырады. ытайды экономикалы табысын ішкі кші-онны жеілдеуімен байланыстыруа болады. й шаруашылытарын тіркеу жйесіндегі жаын арада ткен реформа (Hukou - хуку) нерлым икемді ебек нарыын дамытуа ыпал етті.
«Hukou» – й шаруашылыын тіркеу жйесі немесе ытай еліні заы бойынша талап етілетін тіркелу. Тіркелу отбасына беріледі жне детте, тууды, лімді, неке июды, ажырасуларды жне отбасыны барлы мшелеріні озалыстарын амтиды.
«Хуку» жйесі урбанизациялау процесін басаруда маызды рл атарады. ытай алаларында 2008 жылы урбанизация дегейі – 45,7 %, 2011 жылы – 51,3 %, 2012 жылы – 52,6 % рады.
Орташа алалара кшу шін жаа жергілікті «хукуа» ойылатын е тменгі талаптар траты табыс кзіні болуын жне осы аумата болуын тіркеуді амтыды.
Кшіп-онушыларды ірі алалара тарту шін бакалавр дрежесіні болуы жне кемінде 100 м2 трын алаыны болуы сияты ата іріктеу критерийлері енгізілді.
Урбанизацияны кшеюі шеберінде миллиондаан жаа азаматтарды денсаулы сатау, леуметтік амсыздандыру жне білім беру ызметтерімен амтамасыз ету шыыстарын ескере отырып, тиісті инфрарылым ру проблемасы шешіледі. 260 миллион адамны кші-онына жалпы шыындар 2012 жылды салы тсімдерінен 53 %-бен бааланады.
Бл ретте, кшіп-онан ауыл халыны демелі интеграциясы мен оларды бейімдеу бойынша жмыстар жргізілуде.
Алайда, ала инфрарылымы мен ресурстары дамуыны ауылды елді мекеннен алаа кшіп-онуды су арынынан артта алу проблемасы леуметтік шиеленісті туызады. Сондытан, ытай кіметі тіркеу жйесін жоюа ниетті емес, себебі онсыз ел халыны озалысын баылай алмайды.
ндістанда «ндістанны барлы аумаында еркін жріп-тру; ндістанны кез келген аумаында труа жне оныстану» ыы бар. Бл ретте, бейресми жмыспен амтылуы, ретсіз урбанизация, ішкі кшіп-онушыларды тыныс-тіршілігі мен ебек жадайыны проблемасы ткір болып отыр. Кшіп-онушыларды басым блігі – бл детте бейресми секторда жмыс істейтін, біліктілігі аз жмысшылар.
азіргі проблемаларды шешу шеберінде ауылды ебек ресурстары жніндегі лтты комиссия (NCRL) ебекті е тмен стандарттарын, бейресми жмысшылара олдау крсету бадарламасын амтитын занаманы зірледі.
ндістан кіметі кшіп-онушылар саныны су мселесіне атысты екі жаты тсілді – азіргі алаларда инфрарылымды жаыртуды жне адамдарды алаа аымын шоырландыру шін ала маындаы жаа кенттерді дамытуды болжап отыр. Оны стіне, жоспарда ауылды елді мекенде белгілі жмыс орындарын ру стратегиясын амтылан, мысалы, таам деу жне ауыл шаруашылыы сияты шаын жне орта салаларды дамыту.
Кореяда за уаыт бойы ішкі кші-онны белсенді процесі байалан болатын. ірлер инфрарылымыны жасаруына, леуметтік амсыздандыруды артуына жне жалаыдаы айырмашылыты азаюына байланысты, бл процесс баяулады. 2011 жылы кері кші-оны пайда болды: астаналы ірлерден баса провинциялара кшіп-онушылар кп болды.
Кореяны ішкі кші-онын реттеу тжірибесі шеберінде мынадай задылы белгіленді: «леуметтік амсыздандыруа арналан мемлекеттік шыыстарды лаюы жне провинцияларды инфрарылымыны жасаруы ішкі кші-он аынын баяулатуа о ыпал етеді».
Латын Америкасы мен Кариб бассейндері елдерінде урбанизациялау нтижесінде трындарды здері трын йлерді жндеген жне аудандарды абаттандыран кезде ала инфрарылымына жктемені тмендету шін микробригадаларды пайдалану ауымы се тсті.
Кшіп-онушыларды ішкі жне сырты аындарын есепке алу масатында шетелдерде трлі тсілдер олданылады.
лыбританияда азаматтарды трылыты жерлері бойынша тіркеу институты жо, бл жергілікті зін-зі басаруды тарихи трыдан жоары рліне негізделген; азаматтарды жеке басын растайтын бірыай жат жо. Сонымен атар, барлы британдытарды Денсаулы сатау министрлігіні деректер базасында жеке сйкестендіру нмірі (ЖСН) бар. Денсаулы сатау мекемелеріне жгінулерге сйкес ішкі кші-он бойынша апарат жинау жзеге асырылады.
Норвегия халыты орталытандырылан тіркемесі олданылатын ел болып табылады жне ол кші-онды есепке алуды йымдастыруды мінсіз моделін білдіреді. Халыты орталытандырылан тіркемесі (CPR) ел резидентіні 6 айдан арты мерзімде, оны ішінде кшіп кету мен муниципалитет ішінде бір муниципалитеттен екіншісіне кшуді оса аланда, кез келген трылыты жерін ауыстыруын тіркеуге ммкіндік береді. Тіркелім Салы пен алымдар жніндегі директоратты арамаында. Дербес деректер (тіркелімні кшірмесі) Орталы статистикалы басармаа беріледі.
Бдан баса, Норвегияда Шетелдіктерді деректер базасы жмыс істейді. Бл ретте, Норвегияны барлы аудандарында 3200 жуы пайдаланушыны осы Шетелдіктерді деректер базасындаы апаратты арауа рсаты бар жне орталы жне жергілікті полиция басармаларыны ызметкерлері ана Деректерді деу жйесін олдана отырып (DUF), згерістер енгізе алады. Норвегияны консульдытарда виза алу шін тініштерді деуге арналан NORVIS жйесі пайдаланылады; SESAM жйесіні пайдаланушылары баспана беру туралы тінішхат сынатын жзге жуы тлаларды абылдау орталытары болып табылады.
ЕО елдері шін сырты кші-он процестері туралы негізгі апарат кздері Орталы тіркелімдер болып табылады. Шетелдік жмыс кші туралы апарат «Жмыс жасауа рсаттан немесе труа ытиярхаттан» келіп тседі. Швейцария мен Германияда е кп апарат «Шетелдіктер тіркелімінен» келіп тседі.
АШ, Канада, Австралия жне Жаа Зеландия сияты елдерде апарат жинау жйесі сас деуге болады. Оны себебі есепке алудаы бірдей тсілдер жне кші-он аындары сипатыны састыы болып табылады. детте, бл жерде кейін крсетілген елдерден азаматты алуа ниетті ебекші кшіп-онушылары туралы сз болып отыр.
АШ-та кші-он процестері туралы деректерді жинауды халы санатары жне алуан трлі леуметтік-демографиялы зерттеулерді негізінде Сауда министрлігіні Ценз бюросы жзеге асырады. Бл дісті екеуі де кші-он аындарыны клемін баалауа ана емес, сондай-а кшіп-онушыларды трлі сипаттамаларыны кеейтілген спектрін алуа ммкіндік береді.
лемдік практикада кшіп-онушыларды бейімдеу мен интеграциялау тетіктері зірленеді жне олданылады.
ЕО дамуыны объективті демографиялы, экономикалы жне леуметтік рдістері нтижесінде кшіп келушілерді интеграциялау бойынша шаралар кешенін зірлеу ажет болды, ол бірнеше кезеді амтиды:
1) кемсітушілікке арсы практика мен занаманы дамыту;
2) оам міріне атысуды негізі ретінде жмыса орналастыру;
3) шінші елде туыландарды ксіби білімі туралы дипломы мен біліктілігін, жмыс тжірибесін мойындау рсімін оайлатуа арналан шаралар;
4) ксіби айта оыту жне біліктілікті арттыру;
5) білім беру жйесі арылы интеграциялау ммкіндіктерін арттыру;
6) трын й саясаты;
7) леуметтік амсыздандыру.
ЕО елдерінде кшіп-онушылара ызмет крсетуді сынуды жмыса орналастыруа, білім мен айта мамандануа, тілдік курстардан туге, леуметтік кмек алуа жрдемдесетін мемлекеттік жне мемлекеттік емес рылымдар жзеге асырады.
Кшіп-онушыларды бейімделуі мен интеграциялануын арттыру шеберінде ЕО-да засыз кші-онны алдын алу (деректер базасымен, аша аударымдары статистикасымен жмыс, зерттеулер); консультация беру мен тренингтер ткізу; зады кші-она жрдемдесу; кшіп-онушыларды орау, аржылы кмек сыну бойынша жмысты жзеге асыратын апаратты орталытара ерекше рл блінеді.
ЕО-да кшіп-онушыларды интеграциялау мен бейімдеу бадарламаларын аржыландыруды леуметтік орлар жзеге асырады.
Бдан баса, ЕО елдерінде кшіп-онушыларды бейімдеуді мынадай олданыстаы тетіктері бар:
1) шаын бизнесті олдау орталытары: оыту, шаын кредит беру, зады олдау крсету;
2) кшіп келу обсерваториясы: кші-он ахуалын зерттеумен, баалаумен жне дамытумен айналысатын ылыми-зерттеу жне оу орындарыны зерттеу желілері;
3) кшіп келушілерді йымдарымен жне бірлестіктерімен жмыс: техникалы олдау крсету, жобалау ызметін олдау, жобаларды нысаналы жне желілік бадарламалары, белсенді коммуникация.
«Білімдарларды елден кетуі» феномені, сондай-а трлі салалардан білікті жмыс кадрларыны кшіп кетуі крделі рі иын шешілетін проблема болып отыр.
Кптеген елдерде білікті кадрларды кшіп кетуіні алдын алу жне мемлекет ішіндегі ахуалды тратандыру шін экономикалы жне леуметтік жадайды жасарту жніндегі стратегиялар арастырылады.
Білікті кадрларды кету индексіні нтижелері бойынша (Foreign Policy), рейтингте: ырызстан (36-орын, индексі 7,4); Украина (40-орын, крсеткіші 7,3 балл); збекстан (45-орын); Ресей (72-орын); азастан (138-орын). Адамдар кбіне АШ-тан, Норвегиядан, Австралиядан, Австриядан, Бельгиядан, Оман жне Люксембургтен кеткілері келмейді.
«Білімдарларды елден кетуі» процесіне арсы іс-имыл шеберінде Корея мен Тайваньні тжірибесі ызыты.
Бл елдер алымдар мен зерттеушілерді тарту шін барлы ммкіншіліктерді жасайды. Олар з диаспораларыны айта оралуын ктермелеу жолын тадады. Тайваньда айта оралуды ынталандыру бойынша кштерді йлестіретін арнайы мемлекеттік Агенттік – Жастар істері жніндегі лтты комиссия рылан. Комиссия жмыса орналасысы келетін айтып оралан алымдар мен леуетті жала алушылара ызмет крсететін апаратты-йлестіру орталыы ретінде рекет етеді.
Корея айта ораландара жасартылан жадай жасау шін зіні ылыми-зерттеу институттарын жаыртуа кп кіл бледі. Кореяны ылым жне техника институтына (КТИ) жмыса тран зерттеушілер ылыми-зерттеу жне кімшілік салада кп дербестік алады.
Тайваньда жне Кореяда олара шетелдегі табыспен салыстыруа келетін жоары ебекаы, здік жмыс жадайын, трын й мен балаларын оытуда кмек крсетуді сына отырып, тжірибелі мамандар мен алымдарды іздеп табатын ызметке тарту рылымдары белсенді жмыс істейді. Отанына оралысы келмейтін мамандар мен оытушылар шін дрістер курсын оу шін арнайы шаыру-бадарламалары жасалан. азіргі уаытта екі ел де здеріні жетекші мамандарыны іс жзінде оралуына ол жеткізу міндетімен шектеліп ана оймай, з диаспораларын транслтты желілерге жмылдыруа тырысады. Бл шін олар шетелде тратын мамандарды желісін йымдастырады жне оларды отандаы мамандармен байланыстырады.
Білікті ызметкерлерді кші-оныны з іріктеу критерийлері бар. Мселен, Австрияда жоары білікті мамандар шін – «негізгі басарушылар шін труа рсат» арнайы рсаты кзделген. Бл санат шін негізгі критерий – австриялы компанияа басарушы лауазымына таайындалу болып табылады.
АШ занамасында крнекті жетістіктері, ылыми дрежелері жне т.б. бар жоары білікті шетелдік мамандар шін квоталар белгіленеді, біра крсетілген санаттар шін грин-карталарды кту кезедері айтарлытай аз (міткерлерді аз болуы есебінен).
Еуропалы кгілдір картаны масаты шінші елдерден ЕО мше-елдерді ебек нарыына білікті кадрларды тарту болып табылады. Кгілдір карта келісімшарта байланысты бір жылдан бастап трт жыла дейін рекет етеді. Карта оны иелеріне з отбасы мшелерін келуге де ммкіндік береді.
Кейбір мамандытарды тапшылыына байланысты дамыан елдер андай да бір ызмет саласында мамандыы мен ебек тжірибесі бар шетел азаматтарын тартуды кадрлы саясатын жргізеді.
Апаратты технологиялар саласындаы мамандарды тапшылыына байланысты Канадада тиісті біліктілігі бар ызметкерлерді келуін жеілдететін жне жмыс берушілерге рсат алуды талап етпейтін арнайы бадарлама енгізілген болатын.
Дрігерлер мен медбикелерді тартуды арнайы бадарламасы Ирландияда олданылады. Лицензиясы бар медициналы персоналды жмыс істеуіне рсат беру ебек нарыына тексеру ткізбестен беріледі. Берілетін рсат трі жмыс келісімшартында тіркелген ебекаы дегейіне байланысты болады.
Осылайша, ртрлі елдерде жоары білікті жмыс кшін тарту мен ебек нарыыны тартымдылыын арттыруды з тсілдері бар.
Ебек нарыында біліктілігі тмен шетелдік жмыс кші дамыан елдерде де жоары білікті жмыс кші сияты аса ажет. детте, біліктілігі тмен кшіп-онушылар засыз ебек кші-оныны негізі болып табылады.
Біліктілігі тмен жмыс кшіне деген сраныс Германияны біратар салаларында маусымды кші-он, келісімшарт бойынша уаытша жмысты жне ЕО-а кірмейтін елдерден таылымдамадан тушілерді тарту бадарламаларын кеейту ажеттігін айындады.
Германияа біліктілігі тмен жмыс кші аыныны осымша арнасы «au pair» бадарламасы болды, оны шарттарына сйкес 25 жаса дейінгі жастар балалара ктім жасау жне й шаруашылыын жргізу бойынша ызмет крсете алады. Оларды елде тру мен жмыс мерзімі – 1 жыла дейін.
АШ-та біліктілігі тмен жмыскерлер шін ауыл шаруашылыы (H2-A) жне ауыл шаруашылыы емес (H2-B) визалар бар. H2-A визасы шін е жоары шек жо, біра жмыс берушілер жмысшыларды баспанамен амтамасыз етуге, оларды шаа билеттеріні аысын тлеуге жне жмыса дейінгі жол аысын тлеуге міндетті. H2-A визасыны е жоары затыы – зарту ммкіндігі бар бір жыл немесе жалпы 3 жыл.
Біліктілігі тмен жмыс кшін трын ймен жайластыру шеберінде дамыан елдерде трын йді аысын тлеу бойынша жеілдік трінде не жала алу шыыстарына темаы трінде аржылай олдау крсетуді кздейтін бадарламалар бар.
Италияда жмыс берушілерден олар тартатын біліктілігі тмен мамандара трын й беру, тиісті ебек жадайына кепілдік беру талап етіледі. Егер ір шетелдік ызметкерлерді елеулі санына мтаж болса, біра олара жеткілікті трын йі болмаса, мндай ірге аз квота беріледі.
Халыты засыз кші-онына арсы іс-имыл шеберінде, дамыан елдерде кшіп келу занамасын атайту тжірибесі олданылады.
Біріншіден, сапалы жне санды шектеулер негізінде шетел азаматтарыны жекелеген санаттарына келуге шектеу салынан, екіншіден, жмыс берушілерді засыз жмыс кшін жала аландыы шін жауапкершілігі кшейтілді, шіншіден, кшіп келу істері жніндегі арнайы ызметтерді кілеттіктері кеейтілді.
Ебекші кшіп-онушылара аса атыгездікпен арау жадайларында АШ занамасында засыз кшіп келушілерді ебегін пайдаланатын жмыс берушілерге жне засыз кшіп келуін йымдастырушылара арсы айыппл салу жне бостандытарынан айыру сияты жазалау шаралары олданылады.
Кші-он процестерін реттеуді лемдік тжірибесін жалпылау азастан Республикасында олданылатын мынадай тетіктерді бліп крсетуге ммкіндік береді:
1) урбанизациялауды икемді саясатын зірлеу мен жмыс кшін мынадай баытта: ауыл – шаын, орташа ала – ірі ала жне агломерация етіп блуге;
2) сырты жне ішкі кшіп-онушыларды есепке алуды электронды жйесін енгізу жне дамыту;
3) ебек нарыы, оны ішінде, тмен – жне жоары білікті кадрлара ажеттілікті мониторингілеу мен баалауды траты жмыс істейтін жйесін ру, сондай-а елге ажетті мамандытарды тізбесін жасау;
4) демографиялы жадай мен ебек нарыындаы сраныса, лемдік озы тжірибеге сйкес кші-он саясатын жетілдіру;
5) квота беруді шектеулі тетіктері мен жоары білікті жмыс кшін тартуды селективті дістерін йлестіруде тегерімделген кші-он саясатын зірлеу;
6) персоналды жала алу бойынша процесті адаалауды жзеге асыру;
7) шет елдерден жоары білікті жмыс кшін белсенді трде тарту шін преференциялар тізбесін алыптастыру;
8) жоары білікті кадрларды стап алу шін азаматты алуа ммкіндік беретін арналарды кеейту;
9) азастан Республикасыны аумаында олданылатын кшіп-онушыларды бейімдеу мен интеграциялау бойынша лемдік о тжірибені пайдалану;
10) білікті кадрларды шамадан тыс кетуіне жол бермеу бойынша сынымдар мен тсілдер зірлеу.

Азастан Республикасы шін кші-он саясатыны моделін тадау жне азіргі кездегі проблемаларды шешуді сынылатын жолдары

азастан Республикасында халыты кшіп кетуі мен кшіп келуіне атысты ырытандырылан кші-он саясаты алыптасты. Бл ретте кптеген жылдар бойы мемлекеттік кші-он саясаты кшіп келу процестерін сатауа баытталан болатын.
Экономикалы серпіліс жасаан лем елдерінде (Сингапур, Канада, Австралия, БА жне таы баса елдер) кшіп келу саясаты з уаытында кшейтілген болатын. Нтижесінде, бл экономиканы дамуын осымша ынталандырды.
азастан Республикасыны кші-он саясаты экономикалы саясатты, оны ішінде рылымды жне ірлік саясатты стратегиялы баыттарыны йлесімді контексінде жргізіледі.
Шетелдік жоары білікті жмыс кштерін тарту масатында азастан Республикасыны ебек нарыында аса талап етілетін мамандытарды, жмыстарды трлерін анытау шін лтты ебек нарыындаы згерістер, кадрлара деген ажеттілікті мониторингі мен болжамыны нтижелері ескерілетін болады.

Масаты: Сапалы жне білікті жмыс кші ажеттіліктерін амтамасыз етуге баытталан азастан Республикасыны тиімді кші-он саясатын жргізу, кшіп-онушыларды ытарын, бостандытары мен міндеттемелерін кедергісіз іске асыруа жадайлар жасау.

Міндеттер:
Ішкі кші-он
Ішкі кші-он аындарын есепке алу мен болжауды жетілдіру;
урбанизация процестеріні контексінде ішкі кші-онды басару тиімділігін арттыру, ірлік жне кші-он саясатыны зара іс-имылы;
ішкі кшіп-онушыларды алаларда бейімделу саясатын алыптастыру.

Сырты кші-он
Халыты сырты кші-он аындарын елді леуметтік-экономикалы дамуымен зара байланыста есепке алу мен реттеуді жетілдіру;
елді леуметтік-экономикалы жне саяси міріне репатрианттар мен кшіп келушілерді белсенді трде интеграциялануы шін жадайлар жасау;
шетелдік жоары білікті жмыс кшін тарту тетігін жетілдіру;
білікті жмыс кшіні кетуіне арсы іс-имыл жне жоары білікті мамандарды азастан Республикасына оныс аударуын ынталандыру мен оан жадайлар жасау;
засыз кші-она жол бермеу жне зады ебек кші-онды кеейту бойынша шараларды кшейту;
кші-он саясатыны ыты базасын жетілдіру.

Мемлекеттік кші-он саясатыны негізгі баыттары

Ескерту. Кіші блімге згеріс енгізілді - Р кіметіні 05.02.2015 № 42 аулысымен.

1. Ішкі кші-он аындарын есепке алу жне болжауды жетілдіру.
Ішкі кшіп-онушыларды есепке алу жйесін жетілдіру масатында оларды аындары зерделенетін болады.
Ішкі кші-он процестерін реттеу масатында кшіп-онушыларды трылыты жері бойынша тіркеуді оайлату жнінде сыныстар зірленетін болады; Астана аласында Алматы аласыны азаматтарын тіркеу тжірибесін олдану орындылыына талдау жргізілді.
Демографиялы факторды, елді индустриялы-инновациялы даму міндеттері мен ірлерді ебек ресурстарына ажеттілігін ескере отырып, кші-он аындарыны болжамды баалаулары траты зірленетін болады.
2. Урбанизация процестеріні контексінде ішкі кші-онды басару тиімділігін арттыру жне ірлік жне кші-он саясатыны зара іс-имылы.
Ірі алаларды инфрарылымына жктемені суіне байланысты урбанизация процестерін басаруды жетілдіру бойынша жмыстар жргізіледі.
ірлік жне кші-он саясатыны зара іс-имылын жасарту масатында ауылды ірлерді моноалалармен, шаын алалармен жне ірі агломерациялармен оларды кешенді даму жоспарлары шеберінде ішкі кші-онны зара экономикалы іс-имылын алыптастыру мен реттеу бойынша шаралар абылданатын болады.
Экологиялы жадайлары труа аса олайсыз жне даму леуеті тмен елді мекендерді тізбесін; сіресе халы кші-оныны азаюы болжанатын жаа ндірістер мен жмыс орындарын ру жолымен ебек ресурстарын бекіту тетіктерін алыптастыруа атысты шаралар зірлеу ажет.
3. алаларда ішкі кшіп-онушыларды бейімделу саясатын алыптастыру.
Ішкі кшіп-онушыларды бейімдеу саясатын алыптастыру шеберінде халыты алалара кшу кезінде жмыса орналасу ммкіндіктері туралы хабардар етуді арттыруа баытталан осымша шаралар абылдау; трын й-коммуналды инфрарылым ру; мемлекеттік жмыспен амту орталытарыны жеке агенттіктермен зара іс-имылы бойынша шаралар зірленетін болады.
Жеке жмыспен амту агенттіктері ауылды аудандардан оныс аударушыларды дайындау бадарламаларын олдау, оларды ыты консультация алуы мен леуметтік оралуы шін жеке секторды жмыс берушілерімен ріптестіктер ру бойынша жмыса шоырланатын болады.
4. Халыты сырты кші-он аындарын елді леуметтік-экономикалы дамуымен зара байланыста есепке алу мен реттеуді жетілдіру.
Сырты кші-он аындарын реттеуді жетілдіру масатында ІІМ кші-он полициясыны апаратты жйесін ру; кшіп келуші ебекшіге рсат беру, оны зарту жне айтарып алу тртібін, сондай-а кшіп келуші ебекшілерге дакто-, фотоесептер жргізу тртібін бекіту болжанады.
Кші-он ахуалын талдау жне болжау, ртрлі кші-он бадарламаларыны тиімділігін мониторингілеу жне баалау шін ылыми-зерттеу зірлемелерін жргізуде кіметтік емес йымдарды тарту (Х, ХЕ жне т.б.); азастан Республикасында ебек ызметін жзеге асыратын кшіп-онушы ебекшілерге жыл сайыны мониторинг жргізу ажет.
5. Елді леуметтік-экономикалы жне саяси міріне репатрианттар мен кшіп келушілерді белсенді интеграциясы шін жадайлар жасау.
Тиімді кші-он саясатын ру шеберінде оралмандарды орналастыру, олара трын й проблемаларын шешуге жеілдетілген кредиттік арыз беру шін ірлерді критерийлері мен тізбесін айындау; оралмандарды бейімделуі мен интеграциясына жрдемдесуді амтамасыз ететін орталытар жмысыны тиімділігін арттыру; оралман мртебесін беру аидасын жетілдіру, оралмандар жне оларды отбасы мшелеріні ОБИО жне ОУОО тру тртібі мен мерзімдерін жетілдіру арылы репатрианттар жне кшіп келушілерді белсенді интеграциясы бойынша жмыс жргізу ажет.
Оралмандар мен оларды отбасы мшелерін орналастыру тртібін жасарту; бейімделу мен интеграция тетігін жетілдіру шін ведомствоаралы жмыс тобын ру; оралмандарды жмыспен амтылу жне леуметтік жадайын мониторингілеу бойынша жмыс жргізу ажет.
Кшіп-онушыларды ытарын орау саласында азастан Республикасыны лтты ы орау йымдарыны жмысын йлестіру шін оамды институт йымдастыру ажет; азастан Республикасыны аумаына кіру жне болу ережелері, кші-он занамасы, жмыса орналастыру еліндегі ебек жне леуметтік ытар туралы репатрианттар мен кшіп келушілерді тиімді хабардар ету шін мемлекеттік органдарды Интернет-ресурстарын зектендіру.
6. Шетелдік жоары білікті жмыс кшін тарту тетігін жетілдіру.
Халыаралы ебекті блуден болатын ытимал пайдалар мен артышылытарды алу шін азастан жоары білікті жмыс кші шін бсекелестік креске белсене атысатын болады.
Осыан байланысты, экономика мен лтты ебек нарыыны даму перспективаларын ескере отырып, шетелдік жмыс кшіне ажеттілікті баалауды тиімді тетіктерін ру ажет. ыса мерзімді жне за мерзімді ебек кші-онын реттеу бойынша іріктеу, кіру, келу шарттарыны жне ебек ызметін жзеге асыруды ртрлі тетіктерін пайдалануды кздейтін сараланан тсілдерді енгізу ажет.
Ебекші кшіп-онушыларды санын баалау шін жыл сайын азастан Республикасынан аша аударымдары клемдеріні серпініне талдау жргізілетін болады. Шетелдік жмыс кшін тартатын ксіпорындардаы ебекаы тлеу мселелерін жйелі баылау жзеге асырылады.
7. Білікті жмыс кшіні кетуіне арсы іс-имыл жне азастан Республикасына жоары білікті мамандарды оныстандыру шін жадайлар жасау жне ынталандыру.
Жоары білікті жмыс кшіні кетуіне арсы іс-имыл шеберінде білікті кадрларды кшіп келу жне кшіп кету факторларына зерттеу жргізілетін болады.
Шетелдік ксіпкерлер, инвесторлар, білікті мамандар мен оларды отбасы мшелеріні, оны ішінде ебек нарыында талап етілетін брыны отандастарымызды траты трылыты жерге оныстануын ынталандыру бойынша жмыс жргізу ажет.
ЭЫД елдерімен визалы режимді жеілдету бойынша сыныстар зірленетін болады.
8. Засыз кші-онны жолын кесу жне зады ебек кші-онын кеейту бойынша шараларды кшейту.
Засыз кші-она жол бермеу бойынша шараларды кшейту жне зады ебек кші-онын кеейту шін жадайлар жасау масатында кші-он занамасыны бзушылытарын анытау жне жолын кесуге баытталан бірлескен мемлекетаралы жедел-профилактикалы іс-шаралар жргізілетін болады.
Бдан баса, засыз ебек кші-онына арсы іс-имыл жніндегі шараларды шетел мемлекеттеріні зыретті органдарымен бірлесіп іске асыру, шет елдерді засыз кші-он фактілерін болызбау, сондай-а ебекші кшіп-онушыларды ытарын орау жніндегі тжірибесін зерделеу масатында семинарлар, дгелек стелдер ткізілетін болады.
9. Кші-он саясатыны ыты базасын жетілдіру.
ыты базаны жетілдіру шеберінде азастан Республикасыны мдделерін ескере отырып лтты занама Дниежзілік сауда йымы келісімдеріні нормалары мен талаптарына сйкестендірілетін болады. Жмыс берушіні ебекші кшіп-онушыларды (ішкі жне сырты) ытарын сатамааны шін жауапкершілігін арттыру бойынша жмыс жргізілетін болады. Елдегі леуметтік-экономикалы ахуалды згеруін ескере отырып, ебек кші-оны саласында ы олдану практикасын талдау негізінде кші-он занамасын одан рі жетілдіру болжанады.

4. Кешенді жоспарды іске асыру жніндегі іс-шаралар жоспары

Ескерту. 4-блімге згеріс енгізілді - Р кіметіні 09.04.2015 № 208 аулысымен.