Ксіпорында маркетингтік ызмет йымдастыру
Маркетинг («market» аылшын сзі – «нары») – деп нары пен экономикалы коньюктураны, ндіретін тауарлар мен ызмет трлерін ттынушыларды талабын ескере отырып, ксіпорынны нім ндіру мен ткізу жне ылыми-техникалы жмысын басаруды нарыты тжырымдамасын айтамыз.
Ф.Котлерді анытамасы бойынша: Маркетинг дегеніміз-ажеттілік пен ттынушылыты айырбастау арылы анааттандыруа баытталан адам ызметіні трін айтады.
Маркетинг – ттынушылар сраныстарына жауап беретін німні жоары сапасын амтамасыз етуде негізгі рлді атарады.
 |
1 сурет – Ксіпорынны маркетинг жйесін райтын элементтер
Жоарыда аталан маркетинг элементтері кнделікті жадайда бір-бірімен арым-атынаста болып, ндірістегі маркетингті негізі болып табылады. Стандартты жадайда маркетинг бсеке кезінде ттынушы нарыына ызмет крсетуді білдіреді. Компания жне оны бсекелесі ндірілген німді жне апаратты тіке немесе шінші жа арылы ттынушыа жібереді. Бл жйені барлы атысушыларына сырты орта факторлары бірдей сер етеді (демографиялы, экономикалы, экологиялы, ылыми-техникалы, саяси-ыты, мдени-леуметтік). Ттынушы ндылытарын ру шін маркетингтік жйені рбір элементі з ебегін сііреді. Сондытан, компанияны сттілігі тек компанияны з ызметіне ана туелді емес, сонымен атар, ол маркетингтік жйені элементтері ттынушы ажеттілігін аншалыты жасы анааттандыруына да туелді.
Маркетингтік блімдеріні ызметі ксіпорынны негізгі масаттарын жзеге асыруа жне бсекелес жадайда оны тиімді ызмет етуіне сер етеді.
Маркентингті шарушылы ызметі ретінде орындайтын толы жмыс трлері тізімін беру те иын. Сонымен бірге, ксіпорынны мынандай сратара жауап іздеуі маркетингті рліне шек келтірмейді:
• андай тауарларды нарыа сыну керек (жаа німді жобалау, ескі німді жаарту, немесе оны ндірісін тотату т.б)?
• німді кімге сыну керек (ттынушыларды зерттеу)?
• ашан жне андай шарттарды (баа, шыын, сапа, технология, т.б) тауара ою керек?
• Тауарды ттынушыа андай арнамен жетуі керек (ткізу жйесін ру, жарнама, тімді ынталандыру т.б)?
Егер ксіпорын осы сраа жауап берсе, яни оны маркетинг бліміні ызметі отайлы екенін длелдейді. Жалпы осы сратар маркетинг принциптеріні негізін райды.
 |
2 сурет – Бгінгі ксіпорындаы маркетинегті орны
Мнда маркетингті атаратын ызметтері нарыта алыптасан ажетіліктерді оларды састыына арай біріне бірін жаындатып, оларды анааттаныру жалпы идеясына баыттаанын круге болады.
ндірістік ксіпорынны маркетингтік ызметіні негізгі масаты болып німге сранысты алыптастыру жне оны ынталандыру, ксіпорынны жмыс жоспары мен басару жмыстарында тымды шешімдер абылдай білу жне німні нарыта алатын лес салмаын арттыру, сату клемін арттыру арылы табысты молайту болып саналады.
Ксіпорында маркетингтік ызметті йымдастыруды негізгі масатына ндірілген німді сату емес, сатылатын німді ндіру болып саналады.
Ксіпорында маркетингтік ызметіні негізгі функцияларына нарыты кешенді зерттеу ( талдау, болжау, коньюктура), ксіпорынны ндірістік-нім ткізу ммкіндіктерін талдау, маркетинг стратегиясы мен бадарламасын жасау, тауар саясатын жргізу, баа саясатын алыптастыру жне жргізу, коммуникациялы саясатты жргізу, сранысты алыптастыру, німді ткізуді ынталандыру жатады.
Ксіпорынны леуеттік ммкіндіктеріне баа беру кешенді маркетингтік зерттеу жргізуді екі рамдас блігіні бірі болып саналады.
Ксіпорында маркетингтік ызметті йымдастыруды негізгі масатына ксіпорынны бсекелестік ммкіндігін, оны кшті жне лсіз жатарын анытау жне ксіпорын жмысын жетілдіру жатады.
Кешенді маркетингтік зерттеу ксіпорынны даму бадарламасын жне стратегиясы туралы шешім абылдау шін негізделген база болып саналады. Нарыты болжау, нарытаы ксіпорынны з жмысын жоспарлау, стратегиясын жасау, нарыты сранысты алыптастыру - ксіпорынны ішкі жмыстарын басаруды маркетингтік тжырымдамасыны негізгі аидалары болып саналады.
Маркетингтік бадарлама жне стратегиялы жоспар жасау ксіпорынды дамыту жолдарын анытайды жне ол келесі тртіп бойынша орындалады:
- ксіпорынны сан жне сапа крсеткіштері аныталады
- нарыты шарттарды болжау жне талдау жолымен ол жеткізуге болатын крсеткіштер бааланады.
Маркетингтік зерттеу, талдау, бадарлама дайындау жмыстарымен ксіпорында маркетинг блімі айналысады. Оны жмысыны нтижесі ксіпорынны болашаын ана анытап оймай,нарытаы траты жмыс істеуін де айындайды.
Экономикалы басаруды нарыты тжырымдамасы ретіндегі маркетинг азіргі даму дегейлері ркелкі елдерде кеінен олданылуымен атар, нары жйесін, тауар-аша атынастарын, йымдастырушылы-техникалы кешенді коммерциялы жмыстарды, ндіріс-тауар ткізу процестерін, сондай-а баа мен коммуникациялы саясаттарды зерттеу жне іске асыру ралына айналып отыр. азіргі кездегі ндіріс дамуында маркетинг, тек ана нарыты саясатты ана емес, сонымен атар ксіпорынны ндірістік саясатын анытайтын, басаруды негізгі функциясы ретінде арастырылады. Маркетинг принциптеріне негізделген басаруды кешенді жйесіні масаты – олда бар ресурстарды ескере отырып (материалды, аржылы, жне т.б.) ксіпорынны алдына ойылан масаттарды шешілуін амтамасыз ету (ылыми-техникалы, ндірістік, коммерциялы жне ткізу).
Ксіпорынны экономикалы жне тиімді суі ксіпорынны басару рылымыны тиімділігіне байланысты. Ал з кезегінде басаруды рылымы болып табылатын маркетинг ызметін басаруды тиімділігімен сипатталады. Ксіпорыдаы маркетингті басару масаттары келесідей:
1. ндіріспен жне сраныса ие болмайтын тауарларды шыарумен байланысты шыындарды болдырмау;
2. ксіпорынны масатына жету шін сранысты ынталандыруа байланысты шыындарды минималдау;
3. ттынушыларды ажеттілігін анааттандыран жадайда ресурстарды отайлы пайдалану;
4. наты ттынушыларды жне ебек коллективіні сранысы мен ажеттілігін ескеретін леуметтік баыттаы жадайларды ру;
5. тауарлар мен ызметтерді кеінен ндіруге жадай жасау жне з имиджін ктеру;
6. Ксіпорынны барлы блімшелеріні ызметкерлеріні маркетинг ызметті жзеге асыру шін белсенді ат салысу.
Нарыты атынастарды дамуына орай, экономикалы субъектілерді ызметін басаруды нарыты тжырымдамасы негізінде маркетингті олдануды объективтік ажеттілігі туындады.
азастан Республикасындаы кейбір мекемелерді маркетинг ерекшеліктері азіргі замана беймлім. Жалпы азастандаы ксіпорындарды дамуына кедергі болып тран негізінен макроэкономикалы факторлар, атап айтанда:
1. аржы немесе ресурстарды жеткіліксіздігі, инвестициялы белсенділікті лсіздігі;
2. Бюджетті леуметік трыдан аландаы ата жобасы, жмыссыздыты жоары дегейі,німді ткізу иындытары;
3. Импортты су жадайында лтты тауарды бсекелік абілетіні тмендуі;
4. Салы жйесіні жетілмегендігі атап крсетіледі.
Шетелдік деректерге сйенсек, олар наты бір фирмаа жан-жаты жасалан талдау арылы ралан ылыми негіздемесі болан жадайда ана, маркетингті табысты трде олдануа болады деп, тжырым жасайды. ткізіліп отыран реформаларды бір ізділік дрежеде болмауынан, нарыа ту кезеінде маркетинг ызметімен айналысу тжірибесіні аздыынан жадай иындай тседі. Сондытан маркетингті іс жзінде йымдастыру жне оны тиімділігі мен сапалылыын ктеру маызды мселе болып табылады.
азіргі кездегі азастанды компаниялар маркетингілік ызметін дрежелі трде іске асыра алмайды, осыан себеп аржыны жетіспеушілігі. Дамушы елдерді экономикасында маркетингке кететін шыындар німні зіндік ныны 25 пайызын райды, ал оны рине азастанды ксіпорындармен салыстыруа болмайды. Жалпы компания ммкіншілігінше маркетинг шыындарын жоарылатуы керек, йткені экономикалы дадарыс жадайында тек ана маркетинг ызметі айтарлытай дрежеде кмек крсете алады. Ф.Котлер 1998 жылы ыркйек айында ткен халыаралы Мскеулік маркетинг конференциясындаы сзін мысала келтірейік: «Дадарыс жадайында компания дамуы шін шыындарды тмендету керек. Біра маркетингке кеткен шыындарды не болса да азайтуды ажеті жо. йткені тек ана маркетологтар ана жаа резервтерді таба алады. Егер арапайым кнделікті жадайларды маркетинг сіп нуі шін ажет болса, ал кризис жадайында фирманы мір сруін амтамасыз ететін жалыз ана механизм».
Маркетингтік масаттар жне стратегиялы бадарламасы осымен атар ескірумен байланысты екендігін де ескірген жн. Шетелдік маркетинг жолдарын азіргі азастан экономикасына енгізуді ола алан жн. Оны арасындаы бізді мемлекетті ндіріс, коммуникация жне техникалы ерекшеліктерін ескеруіміз керек. Сондытан елімізді экономикасын ныайту жолында маркетингті тек ана олдап, дрыс шешімдер абылдауа тиіспіз.
Мнай німдерді маркетингтік ызметтеріні негізгі – маркетингтік саясатты дрыс жргізілуі болып табылады, соны ішінде мнайды тасымалдау жне экпорттау ерекше орына ие.
Маркетинг ызметін басару баса да басару ызметі сияты оны раушы негізгі элементтерден трады:
• Маркетингтік талдау жне аудит;
• Стратегиялы жне аымдаы жоспарлау;
• Маркетинг ызметін басаруды йымдастыру.
Маркетингтік талдау жне аудит – компанияны ішкі жне сырты ортасын, яни оны кшті жне лсз жатарын зерттеу жне компанияны ажетті апаратпен амтамасыз ететін маркетингті басару ызметін райтын негізгі элемент. Маркетингтік анализ бен аудитті негізгі: ксіпорынны технико- экономикалы крсеткіштерін талдау, макро жне микро ортасын талдау, SWOT - талдау, нарыты маркетингтік зертеу.
Ксіпорын ызметін жан – жаты талдау барысында алынан апарат жоспарлау кезінде олданылады. Компания жоспарды ш трін растырады: жылды, замерзімді жне стратегиялы. Стратегиялы жоспарлау, жоспарлау процесіні е алашы баспалдаы болып табылады жне зіні рамына комапния миссиясын, масаттары мен міндеттерін жне функционалды жоспарларын амтиды.
Жоспарлау процесі жне ажетті ресурстарды аятааннан со компанияда маркетинг ызметін йымдастыру процесі орын алады. рбір блімшелерді маркетинг ызметін наты анытамаанша жне ксіпорындаы маркетинг ызметін басару орталыыны болмайынша бл процесс іске аса оймайды. Жалпы бл ызмет компания ызметіні ерекшелігі мен міндеттеріне жне масатарына сай йымдастырылатын ртрлі маркетингілік блімшелерге жктеледі.
Маркетинг шараларын ткізгеннен кейінгі орытындылар маркетингілік баылаушымен жинаталады жне талданады. Бл маман р уаытта наты олда бар орытындылар мен жоспарланан орытындыларды салыстырып отырады. Маркетингілік баылаушымен жасалан жалпы орытындылары бойынша маркетингтік ызмет айта аралып, жетілдіру сатысына тседі.
ДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Котлер Ф. «Маркетинг негіздері» – Прогресс, Мскеу, 2010 ж.
2. Котлер Ф. «Маркетинг менеджмент - Питер, 2009ж
3. Есимжанова С.Р. “Маркетинг в Казахстане”-Экономика, Алматы, 2003 ж.
4. Есімжанова С.Р. “Маркетинг негіздері” – Экономика, Алматы, 2003