Таырып 2 Материалды емес активтерді есебі

 

Масаты:Материалды емес активтерді тану. Баылау.

Жоспар:

1. Ксіпорында растырлан материалды емес активтерді зіндік ны. Ксіпорында жасалан саудалы маркалар, скерлік бедел.

2. Бастапы н бойынша есепке алуды моделі. айта баалау ны бойынша есепке алу моделі.

3. Шектелмеген пайдалы ызмет еу мерзімі бар материалды емес активтер.

4. Материалды емес активтерді олдануды тотату жне есептен шыару.

Материалды емес активтерді негізгі айрыша ерекшелігі болып оларды материалды формаларыны жотыы, яни сезілмейтіндігі («материалды емес» деген сз латын тілінен шыан, «тигізу, сезіну» маынасын білдіреді). Осы аталан ерекшелігі оларды есебін жргізуде иындытар тудырады, яни материалды емес активтерді физикалы сапасыны болмауы - оларды баалауды, нын натылауды, экономикалы ызмет ету затыын жне оларды пайдалану арылы болаша экономикалы пайданы анытауды біршама иындатады.

Бухгалтерлік есеп стандартына сйкес материалды емес активтер дегеніміз - наты физикалы нысаны жо, йымны ндіріс процесі мен тауарлар жне ызметтерді сату кезінде, сонымен атар кімшілік масаттарда, жала беруде за уаыт пайдаланылатын ашалы емес активтер.

Материалды емес активтерді есебі материалдар есебіні стамдары сияты стамдара негізделіп жргізіледі.

Материалды емес активтерді жіктеуді негізгі белгілері болып оларды сатып алуды тртіптері (анытамалыы), жекеше есеп бірлігіне блінетіндегі, айырбасталатындыы, болашатаы тиімділікті алуды мерзімі саналады.

Материалды емес активтер баса жатан сатып алынуы (патенттер, франчайзинг) немесе йымны з кшімен жасалынуы ммкін. Материалды емес активтерді сатып алу тсілдеріне арай оларды жекеше есеп бірліктеріне блінуі жне анытылыы айындалады (активтерге жмсалан шыындар кезе шыындарына апарылуы немесе наты сезілмейтін активтерді сипатына арай капиталдандырылуы (орландырылуы) ммкін).

Материалды емес активтер мына жадайларда аныталуы ммкін:

- сатып алу арылы - кп жадайда зады кытар алу (патент, авторлы кы жне т.б.);

- йымны зі шыаруы немесе йымдарды бірігу нтижесінде сатып алу арылы - егер активтерді жала
беру, сату жне айырбастау кезінде болаша экономикалы тиімділік осы активке тікелей апарылатын болса.

Материалды емес активтерді анытамасы оларды тану кезінде баса активтерден айын ажыратып - жеке есеп бірлігіне блуді талап етеді. Осындай ерекшелікті бірі оларды жекелігі саналады. Егер йым активтерді жала беріп, сатып, айырбастап немесе болаша экономикалы тиімділікті бле алатын болса, онда ол блінетін болып есептеледі. Блінетін активтер болып сауда маркалары. патенттер, авторлы ытар табылады. Блінбейтін активтер болып гудвилл - ол баса активтерден блектеніп ызмет істей алмайды жне ол йымды сатып алу кезінде пайда болады.

Айырбастылы - бл активтерді блек сатып алыну немесе сатылу ммкіндігі (мысалы. патенттер, тауар маркалары). Дегенмен де, кейбір материалды емес активтер жеке есеп бірлігі болып есептелсе де, жекеше сатылмайды жне сатып алынбайды (мысалы, йымдастыру шыындары).

Болжамды экономикалы тиімділікті алу кезеі экономикалы жадайлара, ыты шектеулерге немесе келісім шартты жадайларына байланысты аныталады.

Материалды емес активтерді е кп кездесетін трлері: лицензиялы келісімдер, компьютерлік бадарламалы амсыздандырулар, патенттер. авторлы ытар, сатып алынан тауар белгілері, ызмет крсету белгілері, материалды емес активтерді сипатын куландыратын сына-растыру жмыстары болып табылады.

2 Материалды емес активтерді лшеу

Материалды емес активтер за мерзімді жне физикалы нысанда биматериалды болып табылады. Материалды емес активтерді тану жне оларды баалау кпшілік жадайда йымны осы активтерді тікелей пайдалану арылы болаша мерзімде болжамды экономикалы пайда алу ытималдылыына байланысты болады жне осы жадайда активті ны дрыс аныталуы ммкін.

Материалды емес активтерді бастапы ндарын лшеу оларды баса жатан алынандыына немесе йымны зімен жасаландыына байланысты жне оны тмендегідей тртіппен крсетуге болады:

 

Материалды емес активтер объектісін алу тртіптері	Активтерді баалау (ндарын анытау)
рылтайшыларды Жарылы ора салан салымдары	Егер замен басалай арастырылмаан жадайда, тараптарды келісімі бойынша
Баса йымдардан немесе жеке тлалардан тлем арылы сатып алу	Материалды емес активтерді сатып алу жне оларды пайдалануа жарамды алпына келтіруге жмсалан наты шыындарды негізінде
Баса йымдардан немесе жеке тлалардан шейін алу	Материалды емес активтерді кірістеуге жне оларды пайдалануа жарамды алпына келтіруге жмсалан наты шыындарды негізінде

Материалды емес активтер йыма сатып алуды, йымдарды біріктіруді, айырбастауды негізінде немесе мемлекеттік субсидияларды есебінен кірістіріледі.

Материалды емес активтер танылу стінде сатып алуа жмсалан шыындар мен пайдалануа дайындау шыындарынан (активтерді сатып алуа, меншік ыын беруге байланысты тлеген тлемдер) тратын бастапы ны бойынша бааланады.

Сатып алу шыындары сатып алынан активті немесе активтерді аымдаы ндары бойынша аныталады, оан сатып алу баасы, баждар. сатып алуа тленген орны толытырылмайтын салытар, активтерді пайдалануа дайындау шыындар (загерлерді, баалаушыларды кызметтері), делдал йымдара тленген сыйыылар жне материалды емес активтерді алуа байланысты баса да шыындар жатады.

Егер материалды активтерді алу кезінде оларды пайдалануа жарамды жадайына дейін жеткізу шін осымша шыындар жмсалатын болса, онда бл шыындар материалды емес активтерді бастапы ндарын жоарылатады. Материалды емес активтерді бастапы ндарына капиталдандырылмаан несиелер бойынша сыйаылар осылмайды.

Тлем мерзімі шектеулі материалды емес активтерді бастапы ны болып тлемді кейінгі алдыраны шін шыыстара апарылатын, сатып алушыа тленген сыйаыларды оспаандаы активтерді сату ны мойындалады.

Материалды емес активтер баса материалды емес аткивтерге айырбастау немесе жартылай айырбастау арылы алынуы ммкін. Мысалы, нды ааздара айырбасталып алынан материалды емес активтерді бастапы ны сатып алынып жатыран материалды емес активтерді нына те нды ааздарды сату ны бойынша бааланады.

Материалды емес активтер бірдей ызметті трінде пайдаланылатын сас активтерге айырбастау арылы алынуы ммкін, сондай-а сас активтердегі лестік атысуа сатылуы ммкін. Екі жадайда да жаа активті зіндік ны берілген активті балансты нына те болады. Мндай айырбас табыс келмейтін мміле деп аталады.

Материалды емес активтер шейін немесе кіметтік субсидиялар арылы е тменгі тлем бойынша алынуы да ммкін. Мемлекеттен ншейін алынан немесе мемлекеттік субсидиялар есебінен е тменгі тлем бойынша алынан материалды емес активтер, егер сатылу ны «белсенді нары» сілтемесімен аныталса, онда материалды емес активтерді йым сатылу (сату) ны бойынша мойындайды.

Активтерді белсенді нарыы жо болан жадайда мндай материалды емес трлері нлдік немесе номиналды, не болмаса материалды емес активтерді пайдалануа жарамды жадайына дейін жеткізу шін жмсалан наты шыындарды сомасы бойынша аныталады.

Материалды емес активтерді осындай жолмен сатып алу бухгалтерлік есепте келесі жазулармен крсетіледі: материалды емес активтер есебі шоттарыны дебеті (10/2700 «Материалды емес активтер бліміні шоттары») жне 726/6230 «Атарушы органдарды субсидиялары» немесе 72/6280 «Негізгі емес ызметтерден кірістер» бліміні 727/6280 «Басалары» шоттарыны кредиті.

Егер материалды емес активтер йымдарды бірігуі нтижесіндеалынса, онда оларды бастапы ндары болып осы активтерді белсенді нарыыны наты бар екенін длелдеген жадайда, мміле жасалан кндегі активтерді сатылу ны есептеледі. Активтерді осы трлері бойынша белсенді актив нарыы болмаса, онда материалды емес активтер мойындал-майды, біра гудвилла осылады.

3 Ішкі жасалан материалды емес активтерді баалау

} йымны зі жасаан материалды емес активтерді бастапы ны болып материалды емес активдерді анытау стінен бастап жмсалан тікелей жне стеме шыындарды сомасы есептеледі.

} Ішкі жасалан материалды емес активтерді ны енбейтін жне кезе шыындары болып саналатын шыындар болып мыналар саналады:

} активтерді пайдалануа дайындау шін тікелей жмсалан саудалы, кімшілік жне баса да шыындар;

} активтерді пайдалану шін ызметкерлерді дайындау шыындары;

} активтерді жоспарлы крсеткіштер дегейіне дейін жету шін жмсалан шыындар.

Субъектіні ішінде жасалан гудвиллматериалды емес актив болып саналмайды, йткені ашасыз материалды емес баптар бойынша жмсалан шыындар болаша экономикалы пайданы жоарылауына ыпал етсе де, материалды емес активтерді мойындауды анытамасы мен талаптарына сйкес оларды алыптасуын тудырмайды.

Мысалы, йымны шыындары нтижесінде жабдытаушылармен траты байланыстары орнату масатында ол жеткізген жоары беделі, жмысшыларды біліктілік дегейіні жоарылауы, жарнама компанияларды жоары беделі жне т.б.

Мндай шыындар гудвиллді рамында тек йымдарды біріктіру кезінде баалануы ммкін.

Шыындарды мойындау

Материалды емес активтерді анытамасына жне оларды мойындау кезіндегі талаптара сйкес келмейтін шыындар болып мыналар саналады: ндіріс басталан дейін зауытты немесе жаа цехтар мен ндірісті ашылуына дейінгі жмсалан шыындар, егер бл шыыдар негізгі радарды нына осылмаса;

зады тланы ру кезінде жмсалан шыындар: йымды тіркеу жне занамалы жаттарды дайындау шыындары (андай бір ызмет немесе іс-рекет шін лицензия, жары, рылтайшы келісім шарт), мр, мртаба жне т.б.

ндірісте ызмет істейтін мамандарды оыту шыындары;

цехты немесе зады тланы айта руа байланысты жмсалан шыындар;

тауар белгілерін, ызмет крсету белгілерін, фирмалы атауларды субъектіні зі жасау шін жмсаан шыындары жне т.б.

Материалды емес баптарды алыптастыру кезінде жмсалан шыындар за уаыттан кейін де материалды емес активтер ндарыны бліктері ретінде мойындалмауы тиіс.

Кейінгі шыындар

Материалды емес активтер бойынша кейінгі жмсалан шыындарды дрыс лшенуі жне оларды белгілі бір материалды емес активтерге теестірілуі те сирек кездеседі (болады). йымны ішінде материалды емес активтерді алаптастыраннан кейін немесе оларды алашы мойындааннан кейін кейінгі жмсалан шыындара байланысты материалды емес активтерді бастапы ндарыны жоарылауы мына жадайларда болады, егер:

а) материалды емес активтерге жмсалан кейінгі шыындардан болаша экономикалы пайданы (тиімділікті) анытау ммкін болса;

б) жмсалан шыындар лшенетін болса;

в) жмсалан шыындарды тиісті активтерге апаран жадайда, бл шыындар материалды емес активтерді балансты ндарын жоарылатса.