Жактама ат атоочтор жана илик жөндөмөсүндөгү зат атоочтор.

Личные местоимения и существительные в родительном падеже.

Жаңы сөздөр жана сөз айкаштар:

Новые слова и выражения:

Саламатсызбы? (ед. число)

Саламатсыздарбы? (мн. число) Здравствуйте.

Саламатчылык.

Таанышып ал. – Знакомься.

Тааанышып алалы. –Давайте познакомимся.

Менин атым. – Меня зовут.

Сенин досуң. – Твой друг.

Сиздин күйөөңүз. – Ваш муж.

Анын аялы. – Его жена.

Биздин балабыз. – Наш ребенок.

Силердин кызыңар. – Ваша дочь.

Сиздердин кошунаңар. – Ваши соседи.

Алардын апасы. – Их мать.

Кечиресиз! – Извините.

Сен үйлөнгөнсүңбү? – Ты женат?

Сиз үйлөнгөнсүзбү? (вежл. форма) – Вы женаты?

Ооба, үйлөнгөм. – Да, я женат.

Жок, үйлөнө элекмин. – Нет, я еще не женат.

Мен бойдокмун. – Я холост.

Турмушка чыккансыңбы? – Ты замужем?

Сиз турмушка чыккансызбы?(вежл. форма) – Вы замужем?

Ооба, турмушка чыккам. – Да, я замужем.

Жок, турмушка чыга элекмин. – Нет, я не замужем.

Канча жаштасың? – Сколько тебе лет?

Канча жаштасыз?(вежл. форма) – Сколько Вам лет?

Мен 20(жыйырма) жаштамын. – Мне 20 лет.

Мен 20(жыйырмадамын). – Мне 20.

Эки балам бар. – У меня двое детей.

Өзүңчү? – Аты?

Сен кайда жашайсың? – Где ты живешь?

Мен Бишкекте жашайм. – Я живу в Бишкеке.

Сен Бишкекте жашайсыңбы? – Ты живешь в Бишкеке?

Кел. – Приходи.

Үйлөн. – Женись.

Турмушка чык. – Выходить замуж.

Жаша. – Жить.

Чык. – Выходить.

Дос. – Друг.

Турмуш. – Жизнь.

Сен өзүң. – Ты сам.

Бойдок. – Холостой.

Эки. – Два.

Кайдан. – Откуда.

Канча. – Сколько.

СҮЙЛӨШҮҮ ПРАКТИКАСЫ

ПРАКТИКА РЕЧИ

1-көнүгүү:Окугула, которгула жана өзүңөр диалог түзгүлө (Прочитайте, переведите и составьте свой диалог):

а) – Таанышып кой. Бул менин досум, Азиз.

– Менин атым Володя.

– Володя, сен кайдан келдиң?

– Мен Москвадан келдим.

– Сен үлөнгөнсүнбү?

– Жок, мен бойдокмун.

б) – Кечиресиз, сиз турмушка чыккансызбы?

– Ооба, турмушка чыккам. Эки балам бар.

– Канча жаштасыз?

– Мен 26 жаштамын. Өзүңчү?

– Мен турмушка чыга элекмин.

в) – Бул кимдин досу?

– Бул менин досум.

– Ал окуучубу?

– Жок, ал студент.

– Анын аты ким?

– Анын аты Арстанбек.

– Арстанбек Бишкекте жашайт?

– Жок, ал Таласта жашайт.

ГРАММАТИКА

ТААНДЫК МҮЧӨЛӨР ПРИТЯЖАТЕЛЬНЫЕ АФФИКСЫ

В русском языке притяжательные местоимения такие как «мой, твой, его, её, их» и т. д.; а в кыргызском языке притяжательность выражается при помощи специальных аффиксов. Они присоединяются к основе существительных в единственном
и во множественном числе.

I лицо: эже-м

II лицо: эже-ң

III лицо: эже-си

В кыргызском языке личные местоимения (жактама ат атооч) указывают на участников акта речи: 1-е лицо указывает на говорящего, 2-е лицо на слушающего,
3-е лицо на предмет речи – тот (та, то), о ком (о чем) говорится.

Мисалы (Например): эне-м (1-е лицо, ед.ч.)

эне-ң (2-е лицо, ед.ч.)

эне-си (3-е лицо, ед.ч.)

Личные местоимения и существительные в родительном падеже (илик жөндөмө) отвечают на вопросы кимдин? эмненин? (кого? чего?)

мен → менин – мой, моя, мои

менин дос+ум – мой друг

+

СҮЙЛӨШҮҮ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ

1-көнүгүү:Төмөнкү ат атоочтордун таандык мүчөлөрүн таап астын сызгыла (Найдите и подчеркните окончания в следующих местоимениях):

Үлгү: Бул менин дептер… – Бул менин дептерим.

а) Бул менин реферат…, китеп…

Бул сенин университет…, аудитория…

Бул сиздин сүрөт…, көчө…

Бул анын ата…, ини…

б) Бул биздин реферат…, китеп…

Бул силердин университет…, аудитория…

Бул сиздердин сүрөт…, көчө…

Бул анын ата…, ини…

2-көнүгүү:Үлгү боюнча суроого жооп бергиле (Ответьте на вопросы по образцу):

а) Үлгү: – Сенин дептериң барбы?

– Ооба, менин дептерим бар.

Сенин докладың барбы? –

Анын иниси барбы? –

Сенин досуң барбы? –

Сиздин үй-бүлөңүз барбы? –

Анын эжеси барбы? –

Силердин чоң атаңар барбы? –

б) Үлгү: – Олянын китеби барбы?

– Олянын китеби жок.

Алинанын досу барбы? –

Алексейдин аялы барбы? –

Сенин үйүң барбы? –

Анын карындашы барбы? –

3-көнүгүү:Төмөнкү диалогдорду бүтүрүп, бири-бириңерге айтып бергиле (Закончите следующие диалоги и поговорите друг с другом).

а) – атыңыз ким?

– атым Канат.

– Руслан, окутуучусуңбу?

– Ооба, окутуучу

б) – Сенин ат ким?

–Менин ат Асан.

– Сенин дос барбы?

– Менин дос бар.

– Сенин үй кайда?

– Менин үй Москвада.

в) – Бул кимдин апа?

– Бул Катя апасы.

– Бул эмненин сүрөт?

– Бул токой сүрөтү.

ГРАММАТИКА

ИЛИК ЖӨНДӨМӨ РОДИТЕЛЬНЫЙ ПАДЕЖ

Кимдин? Кого?

Эмненин? Чего? (чей, чья, чьё?)

Родительный падеж (Илик жөндөмө) также как и в русском языке обозначает принадлежность одного предмета к другому. Таким образом, существительные в родительном падеже выражают определительные принадлежностные отношения. Определяемое слово всегда принимает аффикс принадлежности 3-го лица.

Мисалы (Например): эне+нин мээрими – материнская любовь

Дмитрий+дин рефераты – реферат Дмитрия

Манас+тын апасы – мать Манаса

СҮЙЛӨӨ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ

4-көнүгүү:Чекиттердин ордуна илик жөндөмөнүн мүчөсүн коюп, сүйлөмдөргө суроо койгула (Вместо точек поставьте окончания родительного падежа и задайте вопросы к предложениям):

Үлгү: – Бул Артём_____ атасы

– Бул Артёмдун атасы.

– Бул кимдин атасы?

Китеп_____ барагы ачык. Нурлан______ досу жакшы. Сүрөтчү_____ эмгеги чоң. Профессор_____ эмгектери көп. Айнура_____ көзү чоң. Аксакал_____ комузу бар.

5-көнүгүү:Үлгү боюнча суроолорго жооп бергиле (Ответьте на вопросы по образцу):

Үлгү: – кимдин энеси? (Акылбек)

– Акылбектин энеси.

Бул кимдин балдары? (эже)

Катя кимдин досу? (Лиза)

Кимдин үйү? (байке)

Кимдин мугалими? (ата)

Жылдыз кимдин энеси? (Адилет)

Кимдин жоолугу? (апа)

6-көнүгүү:Төмөнкү илик жөндөмөсүнүн мүчөлөрүнө ылайыктуу сөздөрдү таап жазгыла (К следующим окончаниям родительного падежа найдите и напишите соответствующие слова):

нын дын тын

нун дун тун

нин дин тин

нүн дүн түн

Келгиле сүйлөшөлү Давайте поговорим

7-көнүгүү: Диалог түзгүлө (Составьте диалог):

а) Байкеңиз досун конокко чакырды, бирок үйдө өзү жок. Сиз досу менен сүйлөшүңүз. Өзүңүздү тааныштырыңыз жана ага суроолорду берип маек куруңуз (Ваш брат позвал друга к себе в гости, но его дома пока нет. Вы поговорите с его другом. Познакомьтесь и задавая ему вопросы заведите беседу);

б) Сиз чоң апаңызга досуңуз менен келдиңиз. Досуңузду чоң апаңызга тааныштырыңыз (анын аты Женя, 19 жашта, ал Бишкектен) (Вы к своей бабушке пришли
с другом. Познакомьте друга с бабушкой (его имя Женя, 19 лет, он из Бишкека);

в) Сизди туулган күнгө чакырышты. Өзүңүз жөнүндө айтып берүүнү сурашты (Вас позвали на день рожденье. Вас попросили рассказать о себе);

г) Сиз Россиядан келдиңиз. Сиз 20 жаштасыз. Өзүңүздү кыргыз кишиге тааныштырып, ал жөнүндө сураңыз (Вы приехали из России. Вам 20 лет. Познакомьтесь
с кыргызом. И задайте ему вопросы);

д) Сиз Россиядан келдиңиз өзүңүздү студенттерге тааныштырыңыз. Сиз кайдансыз жана өзүңүз жөнүндө айтып бериңиз. Алар жөнүндө сураңыз (Вы приехали из России. Представьте себя студентам. Расскажите откуда вы и расскажите
о себе. Задайте им вопросы).

ҮЧҮНЧҮ САБАК ТРЕТИЙ УРОК

3

Текст: Үй-бүлө

Семья

Жаттагыла: 1. Расскажите о членах семьи.

(Выучите) Үй-бүлөңүз жөнүндө айтып бериңиз.

2. Опишите их род занятий.

Алар кайсы кесипте иштерин айтып бериңиз.

3. Задайте/ответьте на вопросы касающиеся семьи.

Үй-бүлөгө тиешелүү суроолорго жооп бергиле жана суроо бергиле.

Грамматика: 1. Жөнөкөй учур чак (учур-келер чак)

Простое настоящее время.

2. Айкын келер чак

Будущее определённое время.

Жаңы сөздөр жана сөз айкаштар:

үй-бүлө – семья

чоң эне (чоң апа) – бабушка

чоң ата – дедушка

ата – папа

апа – мама

ага, байке – старший брат

эже – старшая сестра

ини – младший брат

сиңди – младшая сестра (для ж. пола)

карындаш – младшая сестра (для м. пола)

тай-эне – бабушка (по матери)

тай-ата – дедушка (по матери)

ынтымактуу – дружная

пенсионер – бааргер

кесип – профессия

тигүүчү – швея

инженер – инженер

жаш – молодой

сулуу – красивый (по отношению к человеку)

аял – женщина

күйөө – муж

жакшынакай – симпатичный

окшош – похожий

узун бойлуу – высокий

токтоо – спокойный

орто бойлуу – среднего роста

шашма – торопливый

балык кармоо - рыбачить

тоого чыгуу – выезжать в горы

жаша – жить

иште – работать

окуу – учиться

сагынуу – скучать

мен сагынам – я буду скучать

бүт – заканчивать

апаң кайда иштейт? – где работает мама?

апаңдын кесиби ким? – где работает твоя мама?

иниң кимге окшош? – на кого похож младший брат?

эжең эмне кылганды жакшы көрөт? – чем любит заниматься твоя сестра?

байкең эмне кылганды жаман көрөт? – что не любит делать твой брат?

Кыргызская семья

По традиции в кыргызской семье положено иметь много детей. Сегодня такие многодетные семьи встречаются только в сельской местности, особенно скотоводов.
А в семьях, живущих в городе детей обычно мало, только двое или трое. Типичная кыргызская семья также состоит из бабушек и дедушек. Чингиз Айтматов, известный кыргызский писатель, заметил, что раньше почти не встречались дети, которые остались сиротами. В кыргызской семье главой являются дедушка или бабушка. Как принято, родители живут вместе с семьёй сыновей, обычно с семьёй младшего сына. И проявляют уважение к старшим.

СҮЙЛӨШҮҮ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ

1-көнүгүү: Окугула, которгула жана диалог түзгүлө (Прочитайте, переведите и исходя из этого диалога составьте свой):

а) – Сенин үй-бүлөң барбы?

– Ооба, менин үй-бүлөм бар.

– Ата-энең кайда иштешет?

– Атам – жеке фирмада иштейт, агам – доктур.

– Чоң ата, чоң апаң барбы?

– Чоң апам бар. Ал бааргер. Чоң атам кайтыш болгон.

– Канча бир тууганың бар?

– Эки бир тууганым бар.

б) – Бул кимдин сүрөтү?

– Бул карындашымдын сүрөтү.

– Оо, карындашың жакшынакай кыз экен.

– Ооба, ал апама окшош, узун бойлуу, татынакай кыз. Ал бийлегенди жакшы көрөт.

– Байкең кимге окшош?

– Ал атама окшош, узун бойлуу, токтоо жигит.

– Ал балык кармаганды жакшы көрөт.

СҮЙЛӨӨ ПРАКТИКАСЫ ПРАКТИКА РЕЧИ

В кыргызском языке слова, обозначающие профессию образуются с помощью аффикса «-чы», который присоединяется к основе существительного и имеющие варианты «-чы, -чи, -чу, -чү», которые исходят из закона сингармонизма.

Мисалы (Например): Менин апам дүкөнчү.

Моя мама продавщица.

2-көнүгүү: Сүйлөмдөрдүн «-чы» мүчөсүнүн варианттарына көңүл буруп окугула, астын сызгыла (Прочитайте предложения, выделите аффикс «-чы» с вариантами и подчеркните).

Алёнанын апасы сүрөтчү. Менин атам кызматчы. Сиздин эжеңиз ырчыбы? Анын агасы айдоочу эмес. Эжемдин күйөөсү жазуучу.

3-көнүгүү: Сүрөттөрдү карап, сөздөрдүн мүчөлөрүн туура улап жазгыла (Посмотрите на картинки и к следующим словам правильно прибавьте окончания):

куруу

окуу

жазуу айдоо

көрүү

тигүү

өтүк

куруу

китепкана

жылкы

сүрөт

ашпоз

эмгек

ыр

ашпоз

кызмат

4-көнүгүү: Төмөнкү сүрөттөрдүн астына ылайыктуу сөз таап койгула. Сүйлөмдү бүтүргүлө (К следующим картинкам вставьте соответствующее слово и закончите предложение): пайдалануучу сөздөр (используемые слова): ырчы, доктур, кызматчы, ашпозчу, бийчи.

а) Менин атам …

Ал мекемеде иштейт.

б) Менин эжем …

Ал театрда иштейт.

в) Менин досум …

Ал ооруканада иштейт.

г) Менин апам …

Ал ашканада иштейт.

д) Менин эжем …

Ал филармонияда иштейт.

ГРАММАТИКА

ЖӨНӨКӨЙ УЧУР ЧАК НАСТОЯЩЕЕ ПРОСТОЕ ВРЕМЯ

Настоящее простое время обозначает действие, которое происходит в момент речи или действия, или совершается постоянно. Оно образуется при помощи деепричастного аффикса -а, -е, -о, -ө после согласных, -й после гласных аффикс принадлежности.

Это форма образования совпадает с формой образования будущего определённого времени (айкын келер чак), но отличается значением, то есть обозначает действие, которое происходит постоянно.

Мисалы (Например): Мен университетте оку+й+м.

Я учусь в университете.

Отрицательная форма образуется с помощью аффикса -ба, -бе, -бо, -бө, если основа заканчивается на звонкий согласный и -па, -пе, -по, -пө, если основа заканчивается на глухой согласный.

Мисалы (Например): Мен бүгүн тоого бар+ба+м = барбайм.

Я сегодня не поеду в горы.

Эскертме (Примечание): в кыргызском языке глаголы во множественном числе употребляются с аффиксом совместного залога -ыш / -ш.

Мисалы (Например): Алар бар+ыш+па+йт = барышпайт.

Они не поедут.

ГРАММАТИКА

АЙКЫН КЕЛЕР ЧАК БУДУЩЕЕ ОПРЕДЕЛЁННОЕ ВРЕМЯ

В кыргызском и русском языках это время обозначает, которое обязательно произойдёт в будущем и вы в этом точно уверены. Это форма образуется с помощью аффикса -а, -е, -о, -ө / -й + аффиксы сказуемости.

Мисалы(Например): Мен университетте оку+й+м.

Я учусь в университете.

Мен дем алыш күндөрдө тоого эс алууга барам.

Я на выходные поеду в горы.

Эскертме (Примечание): Айкын келер чак употребляется при помощи следующих наречий времени.

азыр – сейчас

эртең – завтра

бүрсүгүнү – послезавтра

күнүгө – каждый день

дайыма – постоянно

кээде – иногда

кийинки / эмки жума – следующая неделя

кийинки / эмки ай – следующий месяц

кийинки / эмки жыл – следующий год

Мисалы (Например): Мен эртең киного барам.

Завтра я пойду в кино.

Мен сабакка күнүгө барам.

Я каждый день хожу на уроки.

Эмки жылы мен Америкада окуйм.

В следующем году я буду учиться в Америке.

Азыр мен экинчи курста окуйм.

Сейчас я учусь на втором курсе.

Эскертме (Примечание): Отрицательная форма айкын келер чак образуется с помощью аффикса -ба и -па.

Мисалы (Например): Мен бүгүн келбеймин – Я сегодня не приду.

Ал Бишкекте жашабайт – Она не живёт в Бишкеке.

Алар бүгүн окушпайт – Они сегодня не учатся.

5-көнүгүү: Кашаанын ичин ачып, этиштерди учур жана келер чакка коюп жазгыла (Раскрывая скобки, напишите глаголы в настоящем и будущем времени):

1. Ата-энем Москвада ________ (жаша).

2. Агам университетте ________ (оку).

3. Мен банкта ________ (иште).

4. Досторум Ысык-Көлгө ________ (бар).

5. Мен сени бүгүн досум менен ________ (тааныштыр).

6. Биз эмки жылы Америкага________ (бар).

7. Сиздер кийинки айда үй________ (кур).

6-көнүгүү: Төмөнкү суроолорго жөнөкөй учур чакта жана айкын келер чакта жооп бергиле (Ответьте на следующие вопросы в простом настоящем и в определённом будущем времени).

1. Ата-энең кайда жашайт.

2. Асан университетте иштейби же окуйбу?

3. Карындашың окууга качан тапшырат?

4. Сен мени сүйлөшкөн кызың менен качан тааныштырасың?

5. Досторуң Америкадан качан келет?

6. Апаң кайда иштейт?

7. Эжең эмки жылы окуусун бүтүрөбү?

8. Сен кайда окуйсуң?

9. Бүрсүгүнү туулган күнгө барасыңбы?

7-көнүгүү: Сүйлөмдөрдү терс формада бүтүргүлө (Закончите предложения в отрицательной форме):

1. Мен бүгүн дискотекага бар ____.

2. Биз эртең оку ____.

3. Эжем жумушка бар ____.

4. Сиз жайында эс ал ____.

5. Дима Москвада жаша ____.

6. Мен тоого чык ____.

8-көнүгүү: Текстти окуп, жазуу түрүндө которгула жана ушу сыяктуу өзүңөр жөнүндө текст түзгүлө (Прочитайте и письменно переведите текст. Исходя из этого текста составьте свой).

Менин үй-бүлөм

Менин үй-бүлөм бар. Менин үй-бүлөм чоң жана ынтымактуу. Биздин үй-бүлөбүздө сегиз киши бар. Алар: чоң апам, атам, апам, байкем, эжем, иним жана сиңдим. Чоң апамдын аты Айша. Ал 80 жашта. Чоң апам пенсияда, иштебейт. Атам 48 жашта. Анын аты Болот. Ал курулуш жана транспорт министрлигинде иштейт. Кесиби инженер. Апамдын аты Айнура. Ал 42 жашта. Апам доктур, ооруканада иштейт. Байкем менен эжем экөө тең студент. Алар университетте окушат. Байкемдин аты Султан. Ал 23 жашта. Эжемдин аты Эльмира. Ал 20 жашта. Сиңдим – Аяна, 16 жашта. Иним – Адилет, 14 жашта. Экөө тең окуучулар. Алар мектепте окушат.

Дем алыш күндөрү биз шаардын четинде эс алганды жакшы көрөбүз. Ал жерде атам жана байкем балык кармашат. Эжем жана сиңдим топ ойношот. Иним жана мен тоого чыкканды жакшы көрөбүз.

Темалык лексика:

кесип – профессия

ынтымак – дружба

курулуш – строительство

оорукана – больница

экөө тең – двое

дем алыш күнү – выходные дни

эс алуу – отдыхать

жакшы көр – любить

балык карма – ловить рыбу

топ ойно – играть в мяч

тоого чык – подниматься в горы

Келгиле сүйлөшөлү Давайте поговорим

9-көнүгүү: Диалог түзгүлө (Составьте диалог).

1) Сиз Россиянын Новосибирск шаарынансыз. Сиз 5-курста окуган студентсиз. Сиздин үй-бүлөңүз бар. Өзүңүздү тааныштырып, өзүңүз жөнүндө айтып бериңиз жана сүйлөшүп жаткан кишиден өзү жөнүндө сураңыз (Вы изроссийского города Новосибирск. Вы студент 5-го курса. У вас есть семья. Представьте себя, расскажите о себе и спросить у собеседника о нём).

2) Сиздин атыңыз Оля/Александр. Сиз турмушка чыккансыз/үйлөнгөнсүз. Сиздин бир балаңыз бар. Кызыңыз эки жашта. Аялыңыз/күйөөңүз 25 жашта. Өзүңүздү тааныштырып үй-бүлөңүз жөнүндө айтып бериңиз. Сүйлөшкөн кишинин үй-бүлөсү жөнүндө сураңыз (Вас зовут Оля/Александр. Вы замужем/женаты. У вас есть ребёнок. Дочке 2 года. Вашему мужу или жене 25 лет. Представьте cебя, расскажите
о своей семье. Спросить у собеседника).

3) Сиздин атыңыз Мурат, банкирсиз, 25 жаштасыз, турмуш кура элексиз. Сиздин үйгө Россиядан конок келди. Алжөнүндө сурап, өзүңүздүн үй-бүлөңүз жөнүндө айтып бериңиз (Вас зовут Мурат, вы банкир, вам 25 лет, вы не женаты. К вам домой приехал гость из России. Расспросите о нем и расскажите о своей семье).

4) Сиз чет өлкөлүк студентсиз. Германиядан келгенсиз, 20 жаштасыз. Өзүңүз жөнүндө, үй-бүлөңүз жөнүндө айтып бериңиз (Вы иностранный студент, вы приехали из Германии, вам 20 лет. Представьте себя, расскажите о себе, семье).

ТӨРТҮНЧҮ САБАК ЧЕТВЁРТЫЙ УРОК

4

• ⇐ Предыдущая
• 1
• 2
• 3
• 456
• 7
• 8
• 9
• 10
• 11
• 12
• 13
• 14
• 15
• 16
• Следующая ⇒