Темірге деген сранысты артуы

Эпидемиологиясы

Темiр тапшылы анемиясы (ТТА) Дниежзiлiк денсаулы сатау йымыны (ДД) зектi мселелерiнi бiрi ретiнде абылданан. ДД сарапшыларыны млiметтерi бойынша Жер шарыны 3,6 млрд трынында жасырын темір тапшылыы жне 1,8 млрд трынында ТТА аныталады екен. лемнi дамушы елдерiнде, сiресе Африка жне Отстiк-Шыыс Азия халытарында 60 % жуы балалар жне рса ктеретiн жастаы йелдердi жартысы анемиядан зардап шегедi. Экономикасы дамыан елдерде ТТА таралуы анарлым тмен. Мысалы, АШ пен Еуропада бл крсеткiш 7 % бен 12 % аралыында болса, Ресейде бала босанатын жастаы йелдер арасында 30 % дейiн жетедi.
Соы онжылдыта темір тапшылы кйлерді (ТТК) мселесі азастан Республикасы мен Орталы Азия елдерiнде де те зекті. азастан, ырызстан жне збекстан Республикаларында жргiзiлген медициналы-демографиялы зерттеу нтижелерiне сйенсек, рса ктеретiн жастаы йелдер арасында анемияны таралуы 35,5 %, 38,2 % жне 60,4 % сйкес келген. Бл патология балалар, жасспiрiмдер, рпа беретiн жастаы йелдер мен арттар арасында ке таралан.
Жалпы темір тапшылыы жне сонымен атар темір тапшылы анемиясы да азаны барлы жйелері мен ызметтеріне сер ететін аз симптомдар деп аталатын біратар згерістерді туындатады. Адам азасындаы темір тапшылыы балалардаы физикалы жне танымды дамуды тежелуін, ересектердегі ой мен жмыс істеу ызметіні нашарлауын, инфекциялы ауруларды жеіл жтыруды артуын, диареяны жне жедел респираторлы инфекцияларды те ауыр туін, аналар ліміні жоары дегейде жруін, балаларды аз салмапен туылуын жне баса да мселелерді туындататын жаымсыз серлермен крінеді

Этиологиясы

Темір тапшылыы осы биометалды сіірілу, тасымалдау жне ора жиналу ызметтеріні жре пайда болан немесе тым уалайтын бзылыстары нтижесінен дамиды. ТТА-ны е жиі себебіне созылмалы ан жоалтулар жатады. Науаса білінбейтін, кп емес, біра за уаыта созылан ан жоалту (асазан-ішек жолдарыны аурулары) темір орын немі жне біртіндеп азайтып, анемияны дамуына алып келеді. Мысалы, 1мл анда 0,5 мг темір болса, онда анталайтын геморройы бар адамда кніне 2 шай асы ан (5 мг темір) жоалту нтижесінде физиологиялы туліктік жоалту дегейі артып, ал ішектен сіірілетін темір оны орнын толтыра алмауы салдарынан ТТА дамиды. алыпты жадайда етеккіріні бір айналымы кезінде 30-60 мл ан (15-30 мг темір) кетеді. йелді тамаы нарлы (ет, балы жне баса да темірге бай німдер) болса, ішектен кніне 2 мг темір барынша сііріледі де, ол бір айда – 60 мг жетіп, анемия дамымайды. Егер йел айналым сайын 80-120 мл анмен 40-60 мг темір жоалтса, оан осымша физиологиялы жоалтуларын ескерсек (1 мг/ту), онда тааммен тскен темірді барынша сіірілуіне арамастан биометалды тапшылыы туындап, анемияа алып келеді. Гиперполименорреяны себептері: жатырдан р трлі дисфункциялы ан кетулер (сіресе пре- жне климакс кезедері), эндометриоз, жатыр миомасы, жатырды атерлі ісігі, геморрагиялы диатездер, жатыр ішілік контрацептерді болуы жне т.б.
Гематуриямен жретін несеп шыару жолы мен бйректі біратар аурулары (гломерулонефрит пен пиелонефрит, Бурже ауруы, несеп-тас ауруы, поликистоз, туберкулез, амилоидоз, айын нефроптоз, гипернефрома, атерлі ісігі) ТТА-а алып келуі ммкін.

Жктілік, босану мен лактация - йелді міріндегі темірді кп млшерде шыындайтын кезедер. Жктілікті бірінші штігінде темірге деген сраныс алыптыа жаын болса, екінші штікте – 3 мг/ту дейін жоарылап, шіншіде - 3,5-4 мг/ту жетеді. Ю.Г. Митерев, Л.Н. Воронина (1992) крсеткендей, «бір балаа 600 мг темір кетеді, ал оны орнын толытыру шін е кемінде 2,5-3 жыл ажет». Демек, босану арасы 2,5-3 жылдан аз йелдерде ТТА жиі дамиды. Сондай-а, жктілік жасырын болан темір тапшылыыны айындалуына алып келеді.
Жасспірімні бойы крт сіп, жынысты жетілуі кезеінде темір тапшылы кйлерді дамуы бір жаынан сіп жатан аза ажеттілігі шін темір сранысыны жоарылауы, екінші жаынан – осы биометалл орыны толы толмауы болады. ыздарда бан оса етеккірімен ан жоалтулар абаттасады. азір анасы жкті кезінде анемия болып, оны дрыс емдемеу салдарынан жасспірімде темір дегейіні бастапы кезден-а кем болуы длелденген.
Спортпен арынды шылдану барысында физикалы жктемені кп болуы, блшыет массасыны лкеюі темірге деген сранысты арттырады, жаттыу барысында термен бірге темірді кптеп жоалту, за уаыт физикалы жктемелерде ішекте темір сіірілуіні тмендеуі жасырын темір тапшылыыны ТТА-а туіне алып келеді.