Жрек ан тамырды ааулары

 

Ішкі азаларды ішінде бір алыпты, циклді ритмде жмыс істейтін жрек. Жрек пен ан тамырлар жйесі мал организміндегі е басты жйені бірі, оны негізгі ызметі -азалар мен лпаларды оттегімен, сумен жне ртрлі нрлі затгармен амтамасыз етіп, кереті заттарды денеден шыару.

Орташа жас зактыымен есептегенде адамны жрегі мір бойына 2,5 млд. рет соады екен де, зі арылы 200 млн.литр анды ткізеді екен.

Міне бл табиатты жаратан ммкіншілігі,
е алдыы атаралы ылыми жетістіктерді пайдалана отырып
жасалан техникалы насостарды бірнеше мы саат ана
жмы істейтінін ескере отырып, оны табиатты
ммкіншілігімен салыстырса, онда лі ашылмаан табиат
тылсымыны анша пия сырлары бар екендігі болжамданады.

Денедегі ан айналысын здіксіз жргізіп труа жрек, артерия, вена, капилляр ан тамырлары міндетті. Жрек еттерінде аз уаытты ішінде /секунд/ энергияа те крделі осылыстар пайдаланылып, айта тзіліп жатады. Жрек еттеріні 4 негізгі асиеттері бар:

· автоматты;

· озышты;

· ткізгіштік;

· жиырылышты.

осылыстар жзім жне ст ышылдары тотыу процесіні субстраттары болып есептеледі де, олар жрек етінде тзілетін биосинтез процесін жне етті созылышты асиеттерін амтамасыз етеді.

Жрек диастола кезінде нерлым толыыра созылса, систола кезінде сорлым кштірек жиырылады (Франко-Старлинг заы). Жрек ызметіні е компоненті диастола болып есептеледі. Себебі, диастола кезінде жрек етіні жирылуына ажетті энергия жинаталады. Мысалы, жылыны жрегі тулігіне 45 000 рет жырылады да, зі арылы 4-4,5 т анды ткізеді. рбір жиырлан сайын энергия олданылып отырылады. Ол энергия клеткаларды митохондрияларында оттегіні атысуымен, не оттегісіз тзіледі. Оттегі жеткілікті болан жадайда, глюкозаны молекуласынан 38 молекула АФ ышылы тзіледі. Олай болса бл процесс те тымды жне пайдалы. Ал оттегі болмаан жадайда глюкозаны бір молекуласынан екі-а молекула АФ ышылы тзіледі. АФ - креатинфосфокиназа - АЕФ + креатиифосфат.

Жрек пен ан тамырларыны жмысы жне оларды баса азалармен байланысы сопаша мидаа орталы жне нейрогуморальды жолдар арылы реттеліп отырады.

Жректі жмысы алымдарды те ерте кезден ызытыра бастаан. Бірата кпке дейін ан айналу процесін наты тсіндіру ммкін болмады. Бір кездерде артерияларда ауа, ал ан тек веналарда ана болады деген тсініктер болды жне ан айналуды реттейтін орталы бауыр делінді.

аннын о лашадан сол арыншаа келетінін бірінші рет Гален длелдеп берді.

анны жректі о жартысынан сол жартысына кпе арылы тетінін ХVІ . Сервет пен Коломбо дделдеді.

1582 -1579 ж. Гарвей кіші ан шеберін ашты.

1661 ж. Малъпиги капиллярларды ашты.

Одан кейінгі жректі жмысыны реттелу процесіне
И.П.Павловты, Старлиигті, Г.И.Косицкийді, В.Ф.Овсянниковты осан ебектері мол болды.

анны организмдегі негізгі кызметтері:

· оректендіру ( 1 литр ст тзілу шін сиырды емшегі арылы
500-550 литр ан ту керек екен).

· бліп щыару (мочевина, зр ышылы, креатинин,
баса да тздар, ышыддар ).

· Дем алуды амтамасыз ету (02, С02) .

· организмді орау (фагоцитоз, улара арсы заттар, антитела,
иммунитет ).

· Денені жылулыын реттеу.

· коррелятивтік асиеті - азалар ызметтеріні тратылыын
(гомеостаза) гуморальды жолмен реттеу.

анны 20%-ы бауырда, 16% -а жуыы кк бауырда, 10% -а жуыы теріде орда /депо/ болады.

Артерия ан тамырлары арылы анны жруі жрекгі жиырылуы мен артерия мен капиллярларды тонусына байланысты.

Вена тамырлары арылы анны жру процесі крделірек болады:

• артерияларды алан серпімділігі жне оларды жиырылуы;
•. Дене блшы еттеріні жиырылуынан болатын ысым;

• демалу кезіндегі кеуде уысында пайда болатын кері
ысымны арасында анны сорылуы есер етеді.

ан айналу процесі мен ондаы анны млшері лпалардаы зат алмасу процесімен тікелей байланыста жреді.

Жрек дрыс жмыс істегенде оан келіп ятын ан мен шыатын анны млшері біралыпты жадайда сталуы тиіс. Ал жрек ауруа шалдыанда бл атынас бзылады да, уеліде жмыс істеген кезде, кейіннен тіпті тыныштыта оны ызыметі згере бастайды.

Жрек ауруларын анытау жне ол ауруларды емдеу те крделі іс. Сондытан да кп жадайларда жрек аурулары аныталмай алуы да ммкін. Белгілі деректерге араанда жрек аурулары барлы ішкі жпалы емес ауруларды 4,5 - 35%-на болады екен. Мндай проценттік ара ашыты соны длелі болса керек.

Жректі, ан тамырларыны андай аурулары болмасын, жрек пен ан-тамырлар жйесіні жеткіліксіздігін тудырады. Жрек пен ан-тамырлар ауруларында олар:

· жректі ызметіні жеткіліксіздігі;

· ан тамырлары ызметіні жеткіліксіздігі болып
кездеседі.

Жрек пен ан-тамырларыны ызметтеріні жеткіліксіздігі организм азаларында ауру пайда болан кезде жрек пен тамырларыны азалар мен тіндерді ажетті млшерде анмен амтамасыз ете алмауы.

Е негізгі себебі - жрек етіні жиырылу абілетіні лсіреуі.

Мына жадайларда жректі лсіреуі пайда болады:

· Жпалы ауруларды кбінде;

· Жрек етіні оректенуі бзыланда;

· оттегі жетіспеген жадайда;

· организмдегі анны дегейі, озалысы бзыланда;

· уланганда;

· Малдар озалмай кп трып аланда;

· зат алмасуыны аттыра бзылуында;

· Жрек абаттарыны ауруларында (эндокардит, миокардит, Перикардит, склероздар);

· ртрлі стресс жадайларда (шуыл - невроз ).

Жрек етіні жиырылу аблетіні лсіреуі жрекке келіп ятын ан мен одан шыатын анны ара атынасын бзады. Ол жректі минуттік клеміне сер етеді.

Г.Ф.Лангты деректері бойынша жректі минутты клеміні азаюы оны жеткіліксіздігіні дамуына тура пропоционал.

Жрек етіні жиырылу абілеті оан келетін энергия мен «кальций насосына» тікелей байланысты. Ал ол энергия айдан келеді ?

АФ ышылыны траты трде жаарып отыруы;

Гликолиз процессі;

• анаэробты фазасы (ст ышылы, пировиноград
ышылы).

• аэробты фазасы (гликогенні Н20 жне С02-а
ыдырауы).

Сау организмде ст ышылыны 4/5 блігі ыдырап (ресинтез) лгереді. Ал ауру организмде оны ыдырауы бсендеп, ст ышылыны млшері сау организмдегіден 5 есеге дейін артатын крінеді. Бл шоырланан ст ышкылын гликогенге айналдыру шін жеткілікті млшерде оттегі ажет. Денедегі барлы оттегін оан жмсаса, организмде оттегіні жеткіліксіздігі (гапоксия) пайда болады. Сондытан оттегіні жеткіліксіздігінен шоырланан ст ышкылы ана барады да, оны рамындаы натрийді бикорбанатымен осылып, одан кмірышыл газын ыыстырып шыарады. Бос жадайдаы кмір ышыл газы демалу орталыын тітіркендіреді. Осыдан барып алыну, демігу пайда болады. Бан оса ауру малды организмінде оттегін пайдалану коэффициенті азаяды. Ол барып жректі соуын жиілетеді.

Ол -ауруды бастапы кезінде жрек ызметіні жетіспеушілігін тншытыру ретінде болса (систоланыц млшеріні кебеюі арылы), кейінен систоланы млшері азайан кезде жрек соуыны жиілегеніні пайдасы болмайды. Соны салдарынан жрек еті шаршап, оны демалыс уаыты азаяды (диастола). Осындай журек соуыны жылдамдауы (тахикардия) жрек етіні оректенуін нашарлатады. Осыны брі жрек етінде дистрофия былысын тудырады.

Кальций жрек еттіні жиырлу, босасу процесстерін реттеп отыратын бірден-бір табии элемент. Ол микоплазмадан саркогоматикалы ретикулума белсенді трде ауысын оттырады.

Кальцийді сііру организмні ышыды жоарлаан кезде (ацидоз) крт нашарлайды. Ол барып жрек етіні жиырылуына есер етеді. Егер де біз кальцийдін, торшаа, жнс одан тысары аамын реттей алатын болса, онда жрек етіні жиырылу, босасу процестерінде реттеген болар едік.

Соы кезде табылан ерекше зат (ионофора А) жрек етіні жиырылу жне босасу процестеріні жиілеуіне жне кшіне сер ететін крінеді. Олай болса, жрек етіні осынау бір ажетті асиеттеріне фармакологиялы дрілермен сер етуге ашуа ммкіншілік бар деген сз.

Кп жылдар бойы нерлым АФ ышылы кп тзілсе, сорлым жрек етіні жиырылуы да кшті болады деген тсінікпен келдік.

Соы кезде, молекулалы биологияны жасы дамуыны арасында жрек етіне энергияны жеткізу жне беру процесінде креатинфосфокиназалы жйені рлі зор екені аныталды. Жалпы жрек ызметіні жеткіліксіздігі 3 топа блінеді:

1. Жректі сол жа арыншасыны жмысыны
жеткіліксіздігі;

2. Жректі о жа арыншасыны жмысыны
жеткіліксіздігі;

3. Жалпы, аралас жеткіліксіздігіні трі.

1. Жректі сол жа арыншасыны жмысы жеткіліксіз
болада систола кезінде ондаы ан толы ортаа жіберіліп
лгермейді. анны алдыы арыншата калып ояды да, рбір
арылан сайын оны млшері кбейе береді. Осыны салдарынан:

· кіші ан шеберінде, сіресе бронхыларда, анны
тоырауы;

· сол жа арыншаты созылуы;

· кей кезде кеуде уысында сйы затты іркілуі
(гидроторакс) байалады.

Бндай згерістер кебінесе анны ысымы жоары боланда, бйрек абынанда, склероз ауруларында, жрек уларында жене жпалы ауруларда жиі кездеседі.

2. О жа арыншаны жеткіліксіздігінде:

- жректі клемі лаяды;

- 1 саз кмескіленіп алыстан естіледі;

- ішкі азаларда, бас жата вена аныны тоырауы
байалады;

- бауырды клемі лаяды;

- ас корыту азаларында абыну белгілері білінеді;

- вена аныны ысымы ктеріледі.

3. Жрек жеткіліксіздігіні аралас трінде жоарыдаы
згерістер абаттас жреді. Алдымен о жа арыншаты жеткіліксіздігі, содан кейін сол жа арыншаты жеткіліксіздігі байалады.

Жалпы жрек пен ан тамырлары ызметіні жеткіліксіздігі 3 сатыа блінеді:

1-ші сатысында малдар жай транда жрек пен ан тамырлары жеткіліксіздігіні ешандай белгілері жо (белгісіз трі);

2-ші сатысында малдара аздап салма тсіргенде: жректі соуы мен тыныс алуды жиілеуі, лпаларды ісінуі (сіресе екі жа сйектеріні арасында, кеуде тсында, жыныс азаларыны маайында, аяты тменгі жатарында) байалады.

1. сурет

 

3-ші сатысында жректі жеткіліксіздігіні белгілері тыныш тран малда білінеді. Бл сатыда жректі жеткіліксіздігіні емдеуді нтижесі жо. Ондай малдарды уаытында есептен шыарып, шаруашылыа пайда келтіру жаын ойлаан дрыс.

ан тамырлары ызметтеріні жеткіліксіздігі малдар-салыстырмалы трде аз мір сретіндіктен оларда тіптен
кездеспейді деседе болады.

Мысал ретінде шо коллапс былыстарын келтіруге
болады.

Жрек пен ан тамырлар жйесі ызметтеріні
жеткіліксіздігіні негізгі белгілері:

1. Жрек соысыны ыраыны бзылуы;

2. Кмірышыл газыны дем алу орталыына тигізетін
серінен жне кпеде вена аныны тоырауы салдарынан
ентігуді пайда болуы;

3. Кгеру - анда оттегіні жетіспеушілігінен ара-ошыл-
кк тсті айта рылан гемоглобинні шоырлануы. Оны екі
трі болады:

- орталыа байланысты кгеру;

-шеткергі лпалардаы кгеру.

Сурет

 

Жрек аауы

Орталыа байланысты кгеру артерия анында оттегіні жетіспеушілігінен болады. Ол кейде жрек жмысыны, ал кейде кпе жмысыны нашарлауынан болады.

- Шеткергі лпаларды кгеруі ан айналысыны жылдамдыыны нашарлауынан туындайтын жадай.

4. Шектелінген немесе жалпы ісікті пайда болуы. Денені ісінуі жрек пен кан тамырлары ызметтеріні нашарлауыны атерлі белгісі болып есептеледі. Оны негізгі анны кк тамырлары мен капиллярларындаы (майда тамырлар) анны іркілісінен оны ысымы ктеріліп, тамырларды абыраларын кереді де, ан ттікшелеріні зектері кеейіп, ан сйыыны сырта шыуына олайлы жадай туады.

· Жрек аауларынан болатын ісік, сарысуды ет пен теріні арасынан жиналуынан, едетте, денені тменгі блігінде орналасады. Сарысу сірі абы уыстарында да жиналуы ммкін.

· Журек аауларынан болатын ісікті баса текті ісіктерден айырмашылыы, ол:

· тыыздыра, амыр тріздес (саусапен басадда із
алады).

· ісікті басса ауырмайды;

· ауру малды жергілікті ызуы ктерілмейді.

Жалпы жрек пен ан тамырларыны ызметгеріні бзыланын анытау шін тмендегі крсеткіштерге кіл блу керек:

· малды жасы;

· блшы еттеріні тонусы;

· малды имылы, жрісі;

· малды сырт бейнесі, терісіні жадайы;

· ісіктер, тратыма, болмаса белгілі бір уаытта ана
пайда бола ма (сірессе тнгі мезгілде); ол лаяма,
лайса андай жылдамдыпен;

· кк тамырларды ана толуы андай:

а) кілегей абытарда кегерген белгі бар ма?

б) теріні кк тамырлары сырта теуіп, білініп
трама?

в) веналы ысым ктерілген бе?

д)кре тамырды соуы;

а)кк тамырды дадылы соасы;

б)кк тамырды дадысыз соысы;

в)кк тамырды ундуляциясы.

- жрек соысы (тткісі), жректі салыстырмал
дкіліні клемі;

артерияны соысы;

жректі саздарын тексеру тексеру;

- жрек тсындаы шуылдар: ішкі абатты
(эндокард), сырты абатты (перикард), жрек пен
кпені осалы дыбыстары.