In assiduo labōre thesaurus esse dicĭtur

Семенова М.Ю.

ХРЕСТОМАТИЯ ПО ЛАТИНСКОМУ ЯЗЫКУ

РАЗДЕЛ 1

Алфавит § 8. – Гласные § 9-11. – Согласные § 12-13. – Слогораздел § 14. – Количество слога § 15. – Правила ударения § 16. – Грамматический строй латинского языка § 26. – Характеристика имени § 27-28. – Типы склонения § 29-30. – Первое склонение § 31-33. – Общие сведения о глаголе § 154. – Образование глагольных форм § 156. – Система инфекта § 162. – Личные окончания действительного залога § 163. – Глагол esse: значение, основа инфекта, praesens ind. act. § 239 – 242. – Четыре спряжения латинского глагола, образование инфинитива § 157-159. – Основы и основные формы § 160. – Перфект на -vi и на -ui § 161, п. 1-2. – Praesens ind. act. глаголов I, II и IV спряжений § 167, 169. – Главные члены предложения § 285-288. – Порядок слов § 289-291.

Упражнение 1.Прочитайте латинские слова; объясните, какими правилами вы руководствовались при постановке ударения в словах, содержащих больше двух слогов.

aes, vae, jam, qui, quae, quod, sex, sol, Thrax;

a-ēr, ae-ra, ae-quus, cae-cus, cae-lum, Cae-sar, Grae-cus, Grae-ci, Cel-tae, sae-pe, poe-na, coe-pi, cau-sa, ju-gum, lin-gua, Cy-clops, scho-la, Grac-chus, Pyr-rhus, sphae-ra, pha-lanx;

fi-li-a, ja-nu-a, Phty-gi-a, proe-li-um, Ju-li-us, La-ti-um, spa-ti-um, Ae-gyp-tus, tri-um-phus, se-cun-dus, ho-nes-tus, ae-ter-nus, De-cem-ber, pro-pin-quus, Mi-ner-va;

Dae-dă-lus, Ger-mā-nus, syl-lă-ba, de-clā-ro, Cau-că-sus, Ho-mē-rus, Ci-cĕ-ro, A-thē-nae, po-ē-ta, ma-chĭ-na, a-quĭ-la, a-mī-ca, can-dĭ-dus, da-tī-vus, oc-cĭ-do, oc-cī-do, Jup-pĭ-ter, in-cŏ-la, Eu-rō-pa, a-tŏ-mus, sae-cŭ-lum, ta-bŭ-la, ac-cū-so, e-dŭ-co, e-dū-co;

jus-ti-ti-a, sym-pho-ni-a, ad-ver-bi-um, par-ti-ci-pi-um, ar-gu-men-tum, e-le-phan-tus, la-by-rin-thus;

O-ce-ă-nus, De-mos-thĕ-nes, De-mo-crĭ-tus, He-ra-clī-tus, ge-ne-tī-vus, pe-ri-cŭ-lum, E-pi-cū-rus, ma-ni-pŭ-lus.

Упражнение 2. Просклоняйте.

lingua antīgua (древний язык), insŭla parva (маленький остров), filia bona (хорошая дочь).

Упражнение 3.Определите по форме инфинитива, к какому типу спряжения принадлежит каждый из следующих глаголов, заполните таблицу ниже, указав основу и 1-е л. ед. ч. настоящего времени (примечание: в упражнениях этого раздела глаголы IIIб спряжения не встречаются).

Инфинитив Русский перевод Спряжение Основа 1-е л. ед. ч.
agĕre делать agĕ- ago
amāre любить      
accusāre обвинять      
audīre слушать      
cedĕre ступать      
clamāre кричать      
condĕre основывать      
credĕre верить      
dăre давать      
debēre быть должным      
dicĕre говорить      
docēre обучать      
ducĕre вести      
errāre ошибаться      
finīre кончать      
habēre иметь      
laudāre хвалить      
legĕre читать      
mittĕre посылать      
movēre двигать      
numerāre считать      
scribĕre писать      
sentīre чувствовать      
servīre служить      
tenēre держать      
vidēre видеть      
vincĕre побеждать      

Упражнение 4. Образуйте и напишите инфинитив следующих глаголов по форме 1-го л. ед. ч.

Глаголы I спряжения: amo, accūso, clamo, do, erro, numĕro

Глаголы III спряжения: ago, cedo, credo, duco, mitto, scribo, condo, dico, lego, vinco

Глаголы II спряжения: debeo, doceo, habeo, moveo, teneo

Глаголы IV спряжения: audio, finio, sentio, servio

Упражнение 5. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Scientia potentia est. 2. Terra est sphaera. 3. Terra est stella. 4. Terra et luna sunt stellae. 5. Philosophia est magistra vitae. 6. Historia est schola vitae. 7. Schola est via scientiārum. 8. Roma est in Italiā. 9. In terrā et in aquā est vita. 10. In lunā non est vita. 11. In silvis sunt bestiae. 12. In Afrĭca sunt silvae palmārum. 13. Minerva est dea pugnārum. 14. Ibi Victoria, ubi Concordia. 15. Magistra puellis fabŭlam narrat. 16. Laborāre debēmus. 17. Si vales, bene est, ego valeo. 18. Etiam bestia memoriam habet. 19. Si narras, audīre debeo. 20. Si dormīmus, nihil audīmus. 21. Stellae et luna nautis viam monstrant. 22. Patriam amāre et defendĕre debēmus. 23. Pro patriā pugnāmus. 24. Dum spiro, spero. 25. Cum tacent, clamant (Cicĕro). 26. Luna et stellae noctu terram illustrant. 27. Luna saepe figūram littĕrae C habet. 28. Diāna sagittas habet. 29. In Graecia et in Italia vides statuas Minervae et Diānae. 30. Sicilia est insŭla Eurōpae. 31. Incŏlae Siciliae agricŏlae et nautae sunt. 32. Nihil semper floret. 33. Aquĭla non captat muscas.

Лексический минимум


amo, āvi, ātum, āre 1любить

aqua, ae f вода

audio, īvi, ītum, īre 4 слушать, слышать

bestia, ae f животное, зверь

clāmo, āvi, ātum āre 1 кричать, провозглашать

concordia, ae f согласие

debeo, debui, debĭtum, ēre 2 быть должным, обязанным

doceo, docui, doctum, ēre 2 учить, обучать

dormio, īvi, ītum, īre 4 спать

erro, āvi, ātum, āre 1 блуждать, заблуждаться, ошибаться

et и

fabŭla, ae f молва, рассказ, сказка, басня

filia, ae f дочь

hăbeo, habui, habĭtum, ēre 2 иметь

ibi там

in (c. acc. et abl.) в, на

incŏla, ae m, f житель, жительница

insŭla, ae f остров

labōro, āvi, ātum, āre 1 работать, трудиться

lingua, ae f язык

littĕra, ae f буква

memoria, ae f память

monstro, āvi, ātum, āre 1 указывать, показывать

narro, āvi, ātum, āre 1 рассказывать

nauta, ae m моряк

nihil или nil ничто

non не

numĕro, āvi, ātum, āre 1 считать, исчислять

orno, āvi, ātum, āre 1 украшать

partia, ae f отечество, родина

potentia, ae f сила, власть

pro (c. abl.) за, вместо

pugna, ae f битва, сражение

pugno, āvi, ātum, āre 1 сражаться

quis? quid? кто, что

schola, ae f школа

scientia, ae f знание

silva, ae f лес

spero, āvi, ātum, āre 1 надеяться

stella, ae f звезда, планета

sum, fui, –, esse быть, существовать; находиться

taceo, tacui, tacĭtum, ēre 2 молчать

terra, ae f земля

ubi где

valeo, valui, –, ēre 2 быть здоровым, сильным; быть в состоянии; иметь значение

via, ae f дорога

victoria, ae f победа

vita, ae f жизнь


 

РАЗДЕЛ 2

Praesens indicatīvi actīvi глаголов IIIa и IIIб спряжения § 168-169. – Перфект на -si, с удлинением корневого гласного и с удвоением § 161, п. 3-5. – Imperatīvus § 184. – Выражение запрещения § 186. – Личные местоимения § 108. – Возвратное местоимение § 109. – Именные словосочетания § 296. – Genetīvus possessīvus § 297-298. – Синтаксические функции инфинитива § 336. – Супин I § 355. – Второе склонение § 34-36, 38-39. – Два типа номинатива § 37. – Важнейшие фонетические законы § 17-18, п. 1-2; 19, 21, п. 1; 23-25. – Genetīvus subjectīvus и objectīvus § 299-300. – Datīvus commŏdi и incommŏdi § 307-308.

Упражнение 1.Просклоняйте.

campus latus (широкое поле), liber noster (наша книга), bellum longum (длительная война).

Упражнение 2. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Natūra nihil sine causā gignit. 2. Quis in vita nunquam errat? Qui nihil agit. 3. Unde venis? E silva. 4. Lectum venīmus. 5. Quid ibi struis? Quid struunt? 6. Pecuniam tibi redo. 7. Nautae insŭlam capiunt. 8. Bis dat, qui cito dat. 9. Mecum legĭte, mecum scribĭte! 10. Amīca nos ad se vocat. 11. Vivĕ valēque. 12. Credĭte mihi; semper vobis credo. 13. Recēde a me! 14. Nolī me tangĕre! 15. Nolīte ad me venīre hodie. 16. Fabŭlas poētārum libenter legĭmus. 17. Nolīte tacēre, si dicĕre debētis. 18. Vivĕre est cogitāre. 19. Agricŏlae terram colunt. 20. Dum vivis, sperāre decet. 21. Quid vides in silva? 22. Quid agis? Quid agĭtis? 23. Si taces, consentis. 24. Nihil habeo ad te scribĕre. 25. Promittis ad cenam nec venis. 26. Natūra nihil facit frustra. 27. Vitam regit fortūna, non sapientia. 28. Audī, scribĕ, legĕ! 29. Fabŭlam nobis narrā, filia! 30. Exercēte memoriam! 31. Qui quaerit, repĕrit. 32. Epistŭla non erubescit. 33. Amīcus mecum legit et scribit. 34. Magister monet puĕrum: “Stude, puer! Labōra, discipŭle!” 35. Medĭci causas morbōrum invenīre student. 36. Ante portas est bellum. 37. Inter bella et pericŭla non est locus otio. 38. Patriam in pericŭlis viri defendĕre debent. 39. Helvetii arma capiunt, in Romānos incēdunt. 40. Elephantum ex musca facis. 41. Verbum movet, exemplum trahit. 42. Otium post negotium. 43. Ignorantia non est argumentum. 44. Fluvius campos irrĭgat. 45. Amīci libros a me accipiunt. 46. Romāni in ripa fluvii castra ponunt. 47. Sibi bene facit, qui bene facit amīco. 48. Pericŭlum est in mora. 49. Aliēna vitia in ocŭlis habēmus, a tergo nostra sunt. 50. Lupus non mordet lupum.

Лексический минимум


a, ab, abs (c. abl.) от

ager, agri m поле, пашня

ăgo, ēgi, āctum, ĕre 3 вести; гнать; делать

amīcos, I m друг

ante (c. acc.) до, перед

bellum, I n война

căpio, cēpi, căptum, ĕre 3 брать; захватывать

cēdo, cessi, cessum, ĕre 3 идти, ступать; уступать

copia, aef запас; изобилие, богатство

credo, credĭdi, credĭtum, ĕre 3 верить

cum (c. abl.) с, вместе с

defend, fendi, fensum, ĕre 3 отражать, защищать

dico, dixi, dictum, ĕre 3 говорить, называть

discipŭlus, I m ученик

do, dĕdi, dătum, dăre 1 давать

e, ex(c. abl.) из, с, от

ego, mei я, меня

exemplum, I m пример, образец

făcio, fēci, făctum, ĕre 3 делать

inter (c. acc.) между, среди

lĕgo, lēgi, lēctum, ĕre 3 собирать; читать

liber, libri m книга

locus, i m место

magister, tri m учитель, наставник

mitto, mīsi, missum, ĕre 3 пускать, посылать

moneo, ui, ĭtum, ēre 2напоминать, убеждать, призывать

mŏveo, mōvi, mōtum, ēre 2 двигать; волновать

natūra, ae f природа

nos, nostri мы, нас

otium, i n досуг

pecunia, ae f деньги

porta, ae f дверь

puer, puĕri m ребенок, мальчик

qui, quae, quod который, которая, которое

redo, reddĭdi, reddĭtum, ĕre 3 отдавать, возвращать

scribo, scripsi, scriptum, ĕre 3 чертить, писать

sed но, же, впрочем

sentio, sensi, sensum, īre 4 чувствовать

struo, struxi, structum, ĕre 3строить

studio, ui, –, ēre 2 усердно заниматься; стараться; стремиться

sui, sibi себя

tango, tetĭgi, tactum, ĕre 3 трогать, касаться

traho, traxi, tractum, ĕre 3тащить; увлекать

tu, tui ты

vĕnio, vēni, ventum, īre 4 приходить

verbum, i n слово; глагол

vir, viri m муж, мужчина, человек

vivo, vixi, victum, ĕre 3 жить

vos, vestri вы


 

РАЗДЕЛ 3

Прилагательные I и II склонения § 75-77. – Притяжательные местоимения § 110-111. – Participium perfecti passīvi § 208-209. – Participium futūri actīvi § 220, 226, 250. – Местоименные прилагательные § 78. – Указательные местоимения ille, iste, определительное местоимение ipse § 112-118, 122. – Genetīvus objectīvus при прилагательных § 301. – Datīvus possessīvus § 309. – Страдательный залог системы инфекта, личные окончания § 164. – Praesens indicatīvi passīvi § 170. – Infinitīvus praesentis passīvi § 189. – Синтаксис страдательной конструкции § 292. – Ablatīvus instrumenti § 326. – Ablatīvus auctōris § 293.

Упражнение 1.Просклоняйте.

ille poēta clarus (тот знаменитый поэт), istud exemplum bonum (этот хороший пример).

Упражнение 2.Преобразуйте действительную конструкцию в страдательную.

1. Natūra nihil sine causā gignit. 2. Stellae nautis viam monstrant. 3. Magister discipŭlos docet. 4. Agricŏlae agrum colunt.

Упражнение 3. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Longa via est; propĕra! 2. Ista cura tua est, non mea. 3. Nauta bonus ventum non timet. 4. Aeterna est clarōrum virōrum memoria. 5. Consilium tuum plenum sapientiae est. 6. In Graecia et in Italia vides pulchra monumenta Graecōrum et Romanōrum antiquōrum. 7. Malum est aliud dicĕre, aliud sentīre. 8. Filius amīci nostri aegrōtus est; medĭcum ad illum advocāmus. 9. Legāti totīus Galliae Romam veniunt. 10. Mihi cum illo negotium est. 11. In poētis non Homēro soli locus est. 12. Littĕra scripta manet. 13. Cognosce te ipsum! 14. Injuriam qui factūrus est, jam facit. 15. Ad mala facta malus socius socium trahit. 16. De lingua stulta veniunt incommŏda multa. 17. Nunquam aliud natūra, aliud sapientia dicit. 18. Non bonus est ulli, qui malus est sibi. 19. Per aspĕra ad astra. 20. Errāre humānum est. 21. Mala herba cito crescit. 22. Medĭce, curā te ipsum! 23. Victoria concordiā gignĭtur. 24. Magnā copiā aquae campus irrigātur. 25. Statuae virōrum clarōrum rosis ornantur. 26. Patria in pericŭlis a viris defendi debet. 27. Nemo debet bis punīri pro uno delicto. 28. Ex agro non culto frumentum frustra exspectātur. 29. Amicitia humāna maxĭme negotiis bonis capĭtur. 30. Sine causa a te accūsor. 31. Tertium non datur. 32. Troja a Graecis expugnātur. 33. Beneficium est, si cito negas, quod petĭtur. 34. Galli ad Clusium oppĭdum veniunt, castra Romanōrum, prope posĭta, oppugnatūri. 35. Qui a multis timētur, multos timet. 37. Clavus clavo pellĭtur. 38. Audacia pro muro habētur.

Лексический минимум


accūso, āvi, ātum, āre 1 обвинять

ad (c. acc.) к, до; у, при

agricŏla, ae m земледелец

alius, a, udдругой (из многих)

alter, ĕra, ĕrum один из двух, другой

arma, ōrum n (pl. t.) оружие

bis дважды

bonus, a, um хороший, добрый

campus, i m поле, равнина

causa, ae f причина, дело

clarus, a, um светлый, ясный; знаменитый

colo, colui, cultum, ĕre 3 возделывать; почитать

consilium, i n совет; решение, план

de (c. abl.) о; от; из

epistŭla, ae f письмо

făllo, fefelli, falsum, ĕre 3обманывать

gigno, genui, genĭtum, ĕre 3 рождать, производить

gratia, ae f привлекательность; благодарность

humānus, a, um человеческий

ille, illa, illud тот (известный)

injuria, ae f несправедливость, обида

ipse, ipsa, ipsumсам

iste, ista, istud этот, это, это

laudo, āvi, ātum, āre 1 хвалить

longus, a, um длинный; долгий; далекий

magnus, a, um большой, великий

malus, a, um плохой, дурной

meus, a, um мой

modus, i m мера; способ, образ; наклонение (грамм.)

negotium, i n занятие, дело

nemo никто

noster, nostra, nostrum наш

păro, āvi, ātum, āre 1 готовить; доставлять

pericŭlum, i n опасность

pulcher, pulchra, pulchrum красивый

sanus, a, um здоровый; разумный

sapientia, ae f мудрость

sine (c. abl.) без

solus, a, um только один, единственный; одинокий

suus, a, um свой

timeo, ui, –, ēre 2 бояться

totus, a, um весь, целый

tuus, a, um твой

unus, a, um один

vester, tra, trum ваш

vĭdeo, vīdi, vīsum, ēre 2 видеть

vinco, vīci, victum, ĕre 3 побеждать

voco, āvi, ātum, āre 1 звать; называть


 

РАЗДЕЛ 4

Предлоги § 270-271. – Префиксы § 277-278. – Фонетический закон § 18, п. 3. – Глаголы, сложные с esse: praesens indicatīvi § 253-254. – Местоимения is, idem § 119, 123. – Неправильные глаголы fero, volo, eo: praesens indicatīvi actīvi § 237, 258, 261, 262. – Datīvus duplex § 311. – Imperfectum indicatīvi правильных глаголов (обоих залогов), глагола esse и сложных с esse § 171-173, 243, 253-254. – Futūrum I indicatīvi правильных глаголов (обоих залогов), глагола esse и сложных с esse § 174-178, 244, 253-254. – Imperfectum и futūrum I глаголов fero, volo, eo § 258, 261-262. – Genetīvus partitīvus § 303.

Упражнение 1.Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Adsum amīcis, amīci mihi adsunt. 2. Inter domĭnum et servum nulla amicitia esse potest. 3. Nec servīre ulli possŭmus, nec imperāre cupĭmus. 4. Filiam meam ei viro trado. 5. Eloquentia viris ornamento est. 6. Ille vir a Romānis in exsilium pellĭtur. 7. Illi agricŏlae silvam caedunt. 8. Multos inimīcos Romāni in ea pugna occīdunt. 9. Velle atque facĕre non est idem. 10. Ego ipse pretium ob stultitiam fero. 11. Aqua, quae fluvio Nilo fertur, limōsa est ac frugefĕra. 12. Praeterĭta mutāre non possŭmus. 13. Scientia tibi deest. 14. Nullīus est, quod multōrum esse potest. 15. Male facĕre qui vult, nunquam non causam invĕnit. 16. Nolo ego metui, amāri malo. 17. Sic transit Gloria mundi. 18. Alius nunc sum, atque ante eram. 19. Magistri puerōrum Romanōrum plerumque servi Graeci erant, non libĕri viri. 20. Describĭtur ab Homēro bellum longum, quod Graeci cum Trojānis gerēbant. 21. Apud Romānos multi servi in ludis gladiatoriis exercebantur. 22. Verum amīcum pecuniā non parābis. 23. Nemo nostrum amīco auxilium negābit. 24. Si necessarium erit pro patria nostra pugnāre, ad arma vocabĭmur, contra inimīcos ducēmur. 25. Dormītum ibo. 26. Multi servi apud Romānos erant. Domĭni servos injuste puniēbant. 27. Quod fortūna feret, ferēmus aequo anĭmo. 28. Quando te vidēbeo? 29. Bona exempla libĕris semper prodesse potĕrunt, mala saepe obĕrunt. 30. Justitia sine prudentia multum potĕrit: sine justitia nihil valēbit prudentia (Cicĕro). 31. Qui semĭnat mala, metet mala.

De perfidia punīta

Olim bellum erat inter Romam et Falerios, oppĭdum Romae proxĭmum, et Romāni ante Falerios castra habēbant. Puĕri Faliscōrum autem etiam in bello extra oppĭdum se exercēbant. Aliquando Faliscus quidam cum puĕris nonnullis in castra Romāna intrat et Romānis dicit: “Frustra oppĭdum nostrum oppugnabĭtis: armis id expugnāre non poterĭtis, sed dolo incŏlas superabĭtis. Vidētis puĕros istos: eos vobis mando ac ita Romānos victoriam paro!” Sed Romāni ei respondent: “Contra viros arma habēmus, nunquam ea contra puĕros capiēmus. Semper armis pugnāmus; ităque Faliscos dolo insidiisque superāre non possŭmus. Puĕros domum remittēmus, te autem merĭto puniēmus”.

Лексический минимум


ab-sum, a-fui, –, ab-esse не быть, отсутствовать, отстоять

ad-sum, af-fui, –, ad-esse быть (где-либо), присутствовать; помогать

apud (c. acc.) у, при, около

auxilium, i n помощь

caedo, cecīdi, caesum, ĕre 3 рубить, резать, убивать

castra, ōrumn (pl. t.) лагерь

contra(c. acc.) против, вопреки

curo, āvi, ātum, āre 1 заботиться, лечить

domĭna, ae f госпожа, хозяйка

domĭnus, i m господин, хозяин

duco, xi, ctum, ĕre 3вести

eo, ii, ĭtum, īre идти

exerceo, ui, ĭtum, ēre 2 упражнять

exspecto, āvi, ātum, āre 1 ожидать

femĭna, ae f женщина

fĕro, tŭli, lātum, ferre нести

filius, i m сын

gero, gessi, gestum, ĕre 3 нести, вести; совершать

idem, eădem, idem тот же, та же, то же

inimīcus, i m недруг, враг

in-vĕnio, vēni, ventum, īre 4 находить, изобретать

is, ea, id тот, он

līber, ĕra, ĕrumсвободный

lupus, i m волк

măneo, nsi, nsum, ēre 2 оставаться, пребывать

multus, a, um многочисленный; pl.многие

nego, āvi, ātum, āre 1 отрицать, отказывать

nullus, a, um никакой

numĕrus, i n число

nunc ныне, теперь

ob (c. acc.) вследствие, из-за

occīdo, cīdi, cīsum, ĕre 3 убивать

ocŭlus, i m глаз

officium, i n обязанность, долг

oppĭdum, i n укрепление; город

parvus, a, um маленький, малый

pello, pepŭli, pulsum, ĕre 3 толкать, гнать

possum, potui, –, posse мочь, быть в состоянии

praesidium, i n защита, охрана

quaero, quaesīvi, quaesītum, ĕre 3 искать, спрашивать

rŏgo, āvi, ātum, āre 1 просить, спрашивать

servio, īvi, ītum, īre 4 быть рабом, служить

servus, i m раб, слуга

sto, stĕti, stātum, āre 1 стоять

sub(c. acc. et abl.) под

supĕro, āvi, ātum, āre 1 превосходить, преодолевать, побеждать

trado, dĭdi, dĭtum, ĕre 3 передавать

ullus, a, um какой-либо

verus, a, um верный, истинный

volo, volui, –, velle хотеть, желать


 

РАЗДЕЛ 5

Третье склонение § 40. – Третье согласное склонение: основы, дающие сигматический номинатив § 41, 43. – Правила и образец склонения § 45-46. – Accusatīvus и nominatīvus duplex § 315-316. – Ablatīvus tempŏris § 334. – Третье согласное склонение: основы, дающие номинатив с нулевым окончанием § 42. – Ablatīvus separatiōnis § 323. – Ablatīvus loci § 331-332. – Ablatīvus limitatiōnis § 329. – Genetīvus characteristĭcus § 298.

Упражнение 1. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Leges Romanōrum sevērae erant. 2. In pace littĕrae florent. 3. Vox popŭli – vox veritātis. 4. Civitāti cum civitāte semper concordia esse debet. 5. Laus praemium virtūtis erit. 6. Raro senex mutat sententiam. 7. Eloquentia est comes pacis otiique. 8. Milĭtes Romāni aut pedĭtes erant, aut equĭtes. 9. Primā luce milĭtes nostri ab eo loco castra movēbunt. 10. Amīcus amīco opem fert. 11. Si judĭces esse vultis, justi este! 12. Si vox est, canta! 13. Vox audīta perit, littĕra scripta manet. 14. Dura lex, sed lex. 15. Plato poētas duces sapientiae vocābat. 16. Vera laus uni virtūti debētur. 17. Facĭle verĭtas se ipsa defendet. 18. Salus popŭli summa lex est. 19. Nemo judex in propia causa. 20. I, bone, quō virtus tua te vocat, i pede fausto! (Horatius) 21. Labōres gignut honōres. 22. Aedui legātos ad Caesărem rogātum auxilium mittunt. 23. Aēr undĭque terram congit; sine aĕre nulla vita esse potest. 24. Fratrem meum cotidie exspectabāmus. 25. Luna lucet non suā propriā, sed a sole acceptā luce. 26. Homo locum ornate, non homĭnem locus. 27. Interdum sub nomĭne pacis bellum occultātur. 28. Ad tempus adĕro. 29. Corpŏra juvĕnum labōre firmantur. 30. Non libĕrat diadēma capĭtis dolōre. 31. Amor etiam deos tangit. 32. In dolōre lacrĭmas tenēre virtūtis proprium est. 33. Non sentīre mala sua non est homĭnis, et non ferre – non est viri. 34. Labor homĭni laudi est. 35. Apud Romānos magna erat auctorĭtas patrum. 36. Amīcus meus tuam vult sorōrem exōrem ducĕre. 37. Venis ad locum, hominĭbus plenum, emīcis vacuum. 38. Leges a victorĭbus dicuntur, accipiuntur a victis. 39. Magna est linguārum inter homĭnes variĕtas. 40. Magna dos ei virgĭni dabĭtur. 41. Neque per aetātem, neque per valetudĭnem facĕre id possum. 42. In tota oratiōne tua tecum ipse pugnābas. 43. Tempus consilium tibi dabit. 44. Amōris vulnus sanat idem, qui facit. 45. Nunquam malum malo, nec vulnus curātur vulnĕre. 46. Filio meo salis amplum patrimonium relinquam – memoriam nomĭnis mei. 47. Non fortūnā homĭnes aestimābo, sed morĭbus. 48. Una hirundo non facit ver. 49. O tempŏra, o mores! (Cicĕro) 50. Barba crescit, caput nescit.

Лексический минимум


aēr, aĕrism воздух

arbor, ŏris f дерево

caput, ĭtis n голова, глава; столица

carmen, ĭnis f пенся; стихотворение

civĭtas, ātis f гражданство, государство

comes, ĭtis m, f спутник

corpus, ŏris n тело, туловище

cupio, īvi, ītum, ĕre 3 сильно желать, стремиться

dolor, ōrism боль; скорбь, печаль

dux, ducis m предводитель, вождь, полководец

eques, ĭtis m всадник

flor, ōris m цветок

floreo, ui, –, ēre 2 цвести, процветать

flumen, ĭnis n поток; река

frater, fratris m брат

homo, homĭnis m человек

honor, ōris m честь, почесть, почет

iter, itinĕris n путь; переход; поход

judex, ĭcis m судья

justus, a, umсправедливый

juvĕnis, ism, f молодой человек, юноша, девушка

labor, ōris m работа, труд

laus, laudis f похвала

legātus, i m посол; легат

lex, legis f закон

libertas, ātis f свобода

lux, lucis f свет

mater, matris f мать

miles, milĭtis m воин

muto, āvi, ātum, āre 1 менять, переменять

nomen, ĭnis n имя

opus, opĕris n дело, работа; произведение

pater, patris m отец

pax, pacis f мир, покой

pes, pedism нога, стопа, ступня

plebs, plebisf простой народ

popŭlus, i m народ

praemium, in награда

rex, regism царь

salus, ūtis f благополучие, спасение; приветствие

semen, ĭnis n семя

semper всегда

senex, senism, f старик, старуха

sol, solis m солнце

soror, ōris f сестра

tempus, ŏris n время

verĭtas, ātisf истина, правда

virgo, ĭnis f дева, девушка

virtus, ūtisf мужество, доблесть, добродетель

vox, vocisf голос


 

РАЗДЕЛ 6

Третье согласное склонение: прилагательные § 79-87. – Participium praesentis actīvi § 190-192, 255. – Третье согласное склонение: склонение существительных § 47-49. – Третье смешанное склонение § 50-55. – Некоторые особенности III склонения § 56-58. – Правила рода имен III склонения § 59-64.

Упражнение 1. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Non est facĭlis ad astra via. 2. Longum et difficĭle est iter per praecepta, breve et efficax per exempla. 3. Omne initium difficĭle est. 4. Multi flores hominĭbus utĭles sunt. 5. Nominatīvus et vocatīvus plurālis primae declinatiōnis simĭlis est genetīvo et datīvo singulāris. 6. Veritātis oratio simplex est. 7. Divitiae homĭnem felīcem non faciunt. 8. Beneficium non in eo consistit, quod datur, sed in dantis anĭmo. 9. Amor foedĕre conjungit amantes. 10. Qualis rex, talis grex. 11. Nemo omnia potest scire. 12. Abiens, abi! 13. Volens nolens. 14. Apud Herodōtum, patrem historiae, sunt innumerabĭles fabŭlae. 15. Nulla lex satis commŏda omnĭbus est. 16. Frequens imitatio transit in mores. 17. Vocālis ante vocālem brevis est. 18. Sagitta in lapĭdem nunquam figĭtur; interdum resilians ferit dirigentem. 19. Qualis domĭnus, talis servi. 20. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. 21. In mari Mediterraneo sunt varia genĕra animalium. 22. Multitūdo civium in Capitolium convĕnit. 23. Nocturnōrum animalium, velŭti felium, in tenĕbris fulgent ocŭli. 24. Lupus – malus ovium custos. 25. Finis corōnat opus. 26. Omnis ars natūrae imitatio est. 27. Carmĭna bona morte carent. 28. In Gallia antīqua plebs, quae ingenti vectigāli premebātur, servōrum paene loco habebātur; sors ejus tristis erat. 29. Vim vi repellĕre licet. 30. Quod licet Jovi, non licet bovi. 31. Antīquis temporĭbus Romāni in Tibĕri, postea in marĭbus quoque navigābant. 32. Nomĭna civium fortium semper memoriā tenēmus. 33. In civitāte libĕra lingua mensque libĕrae esse debent. 34. Otium sine libris mors est et homĭnis vivi sepultūra. 35. Ovum sine ave et avis sine ovo gigni non potest. 36. Ubi judĭcat, qui accūsat, vis, non lex valet. 37. Milĭtes Romāni ante castra hostium turrim constituunt. 38. Procul ab ocŭlis – procul ex mente. 39. Non est fumus absque igne. 40. Et fabŭla partem veri habet. 41. Omnes homĭnes natūrā libertāti student. 42. Fames malum panem tenĕrum reddit. 43. Nobĭlis equus umbrā quoque virgae regĭtur, ignāvus ne calcāri quidem concitāri potest. 44. Fas est et ab hoste docēri. 45. Plerique hominĭbus, litterārum ignāris, libri non studiōrum instrumenta sunt, sed aedium ornamenta.

Лексический минимум


amor, ōris m любовь

anĭmal, ālis n существо, животное

anĭmus, i m дух, душа

appello, āvi, ātum, āre 1 обращаться с речью; называть

ars, artis f искусство; ремесло

audax, ācis отважный, дерзкий

brevis, e короткий

civis, ism, f гражданин, гражданка

commūnis, e общий, всеобщий

con-jugo, junxi, junctum, ĕre 3 соединять, связывать; спрягать (грам.)

con-vĕnio, vēni, ventum īre 4 сходиться, собираться

curro, cucurri, cursum, ĕre 3 бежать

dens, ntism зуб

dif-fĕro, –, –, dif-ferre различаться

difficĭlis, e трудный

di-ruo, rui, rŭtum, ĕre 3 разрушать

dives, ĭtisбогатый

dulcis, e сладкий, приятный

equus, i m конь, лошадь

facĭlis, e легкий

felix, īcis счастливый

finio, īvi, ītum, īre 4 ограничивать, определять; кончать

finis, is m граница, предел; владение; конец

fortis, e сильный, крепкий; храбрый

genus, ĕris n род; вид, порода; род, залог (грам.)

hostis, ism чужестранец, враг

initium, i n начало

Juppĭter, Jovis m Юпитер, верховный бог римлян

mare, maris m море

mors, mortis f смерть

neuter, tra, trum ни тот, ни другой; ни один (из двух)

nox, noctis f ночь

omnis, e весь, всякий

oratio, ōnis f речь

os, ossis n кость

ovis, is f овца

parens, ntis m, f родитель (отец, мать)

pars, partisf часть, сторона

per (c. acc.) по, через (о месте); посредством (о способе)

possessio, ōnis f владение

prĕmo, pressi, pressum, ĕre 3 давить, притеснять

puto, āvi, ātum, āre 1 думать, полагать

quails, e какой (по качеству)

ratio, ōnis f расчет; рассудок, разум

scio, īvi, ītum, īre 4 знать, уметь

simĭlis, e подобный, похожий

simplex, ĭcisпростой

talis, e такой

turris, is f башня

utĭlis, e полезный

vetus, ĕris старый, древний

vis(gen. и dat. нет, acc. vim, abl. vī; plur. vires, virium, virĭbus) f сила, могущество; насилие


 

РАЗДЕЛ 7

Система перфекта § 195. – Perfectum ind. act. § 196-198. – Plusquamperfectum ind. act. § 199-200. – Futūrum II ind. act. § 201-202. – Accusatīvus и nominatīvus duplex § 315-316. – Accusatīvus tempŏris § 319. – Образование времен системы перфекта страдательного залога § 210, 217. – Perfectum ind. passīvi § 211. – Plusquamperfectum ind. passīvi § 213.

Упражнение 1. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Helvetii legātos ad Caesĕrem petītum pacem misērunt. 2. Milĭtes Romāni multas urbes in Gallia expugnavērunt et ingentem eārum numĕrum delevērunt. 3. Juppĭter, in taurum converses, Eurōpam rapuit et in Cretam transportāvit. 4. Hannĭbal, dux Carthaginiensium, ultĭmos suae vitae annos in regno Prusiae vixit. 5. Apelles pinxit Alexandrum Magnum fulmen tenentem. 6. Horatio Coclĭti, qui Romam servavĕrat, Romāni grati propter audaciam ejus aēneam statuam collocavērunt. 7. Respondēbo tibi, sed non ante, quam tu ipse mihi respondĕris. 8. Ad senem senex de senectūte scripsi. 9. Isocrătes, orātor Atheniensis, qui adulescentes eloquentiam docēbat, ipse nunquam oratiōnem habuit. 10. Gaius Julius Caesar, postquam a Pharnăce, rege Pontĭco, victoriam reportāvit, ad amīcum suum scripsit: “Veni, vidi, vici”. 11. Philippus, Macedŏnum rex, Lacedaemoniis scripsit: “Si in Laconĭcam venĕro, finĭbus vestris vos expellam”. Lacedaemonii rescripsērunt: “Si”. 12. Troja a Graecis delēta est, sed memoria Trojae ab Homēro poētā servāta est. 13. Accēpi omnes epistŭlas, quae a te missae erant. 14. Romŭlus et Remus, ut fama est, in eisdem locis, ubi flumĭne Tibĕri exposĭti et a pastōre educāti erant, urbem condĕre statuērunt. 15. Socii Ulixis boves sacras Solis dei interfecērunt et ad cenam paravērunt; eā de causā in alto mari omnes naves Ulixis fractae et socii ejus necāti sunt. Ipse Ulixes, tempestāte coactus, ad insŭlam Ogygiam pervēvit, ubi apud nympham Calypso septem annos vixit. Postquam Calypso, a deis admonĭta, eum in patriam remīsit, navis ejus a Neptūno deo fracta est. Ulixes, fame et frigŏre confectus, ad Phaeācum insŭlam actus est, qui eum bene accepērunt et Paulo post in patriam misērunt. 16. Macedŏnum regnum post Alexandri mortem distractum est in multa regna. 17. Acta est fabŭla.

De Gallis

Galli, gens maxĭme bellicōsa, Alpes superavĕrant et magnam partem Italiae ferro ignīque vastābant. Postquam milĭtes Romānos fugavērunt, urbi Romae appropinquavērunt et agros vastāre coepērunt. Romāni uxōres et libĕros in Capitolium, arcem Romae, condidērunt, sense autem, de salūte patriae desperantes, forti anĭmo hostes advenientes in foro exspectābant. Galli, postquam in urbem intravērunt eamque cremavērunt, omnes senes trucidavērunt, Capitolium oppugnavērunt. Silenti nocte Galli Capitolium expugnāre constituērunt, sed clamor ansĕrum custōdes defatigātos e somno excitāvit. Manlius, dux eōrum, statim milĭtes ad arma vocāvit et hostes repŭlit. Jure igĭtur Romāni nomen Manlii celebravērunt, Capitolīnum eum appellantes.

Лексический минимум


accĭpio, cēpi, cĕptum, ĕre 3 принимать, получать

alrus, a, um высокий

annus, i m год

classis, is f разряд, класс; флот

cogo, coēgi, coactum, ĕre 3 сгонять, принуждать

confīcio, fēci, fĕctum, ĕre 3 совершать, заканчивать

consul, ŭlis m консул

cor, cordis n сердце

deleo, ēvi, ētum, ēre 2 разрушать

deus, i m бог

divĭdo, vīsi, vīsum, ĕre 3 разделять

edŭco, āvi, ātum, āre 1 воспитывать

ex-pōno, posui, posĭtum, ĕre 3 выкладывать, выставлять

extrēmus, a, um крайний

fŭgio, fūgi, –, ĕre 3 бежать

ignis, is m огонь

in-cŏlo, colui, cultum, ĕre 3 жить, населять

ingens, ntis огромный

in-struo, struxi, structum, ĕre 3 строить; наставлять

jăcio, jēci, jăctum, ĕre 3 бросать

malo, malui, –, malle больше хотеть, предпочитать

mons, ntis m гора

mortālis, e смертный

natio, ōnis f племя, народ

navis, is f корабль

neco, āvi, ātum, āre 1 убивать

nomĭno, āvi, ātum, āre 1 именовать, называть

novus, a, um новый

pastor, ōris mпастух

peto, īvi, ītum, ĕre 3 писать красками, рисовать

pōno, posui, posĭtum, ĕre 3класть, ставить

post-quam после того как

primus, a, um первый

pro-mitto, mīsi, missum, ĕre 3 обещать

prope(c. acc.) близ

propter (c. acc.) вследствие, из-за

răpio, răpui, răptum, ĕre 3 хватать, похищать

regnum, i n царство, государство

respondeo, respondi, respondum, ēre 2 отвечать

sapiens, ntisмудрый, разумный

servo, āvi, ātum, āre 1 наблюдать; сохранять

socius, i m союзник

statuo, ui, ūtum, ĕre 3 ставить; решать

super(c. acc. et abl.) вверх, на; сверху, над

trans (c.acc.) через, по ту сторону

ultĭmus, a, um последний

urbs, urbis f город


 

РАЗДЕЛ 8

Accusatīvus cum infinitīvo § 338-348. – Nominatīvus cum infinitīvo § 349-353. – Четвертое склонение § 65-69. – Пятое склонение § 70-71. – Система латинского склонения § 72-73. – Ablatīvus modi § 328.

Упражнение 1. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Scio amīcum meum bene cantāre. 2. Caesar noluit eum locum, unde Helvetii discessĕrant, vacāre. 3. Caesar naves undĭque ex finitĭmis regionĭbus jubet convenīre. 4. Dux milĭtes castra munīre jussit. 5. Dux castra munīri jussit. 6. Scimus Cicerōnem oratōrem fuisse clarum. 7. Per exloratōres Caesar cognōvit et montem a suis tenēri, et Helvetios castra movisse. 8. Legāti Helvetiōrum Caesări dixērunt se obsĭdes datūros esse. 9. Darēus, rex Persārum, sperābat a se Graecos facĭle victum iri. 10. Legem brevem esse oportet. 11. Disciplīna druĭdum in Britannia reperta atque inde in Galliam translāta esse existimātur. 12. Thales, philosŏphus Graecus antīquus, docēbat ex aqua constāre omnia. 13. Solem Persae unum deum esse credunt. 14. Druĭdes volunt persuadēre non interīre anĭmas, se dab aliis post mortem transīre ad alios. 15. Jam ante Homērum poētae fuisse putantur. 16. Lycurgi temporĭbus Homērus fuisse tradĭtur. 17. Exercĭtus, acri proelio pulsus, fugae se mandāvit. 18. Canes sunt custōdes domuum. 19. Caesar in bello, quod in Britannia gessit, ad omnes casus subsidia comparābat. 20. Multi versus sine auctōre vivunt, illi putantur a ornamentis anĭmi. 21. Is est amīcus, qui in rē dubiā rē juvat. 22. Imperātor aciem instructam pleno gradu in hostem induxit. 23. Manus manum lavat. 24. Dies diem docet. 25. Nihil agenti dies est longus. 26. Verbis sensus nostros exprimĕre interdum non possŭmus. 27. Quales in re publĭca princĭpes sunt, tales relĭqui solent esse cives. 28. Caesar intellegēbat omnes fere Gallos novis rebus studēre et ad bellum excitāri, omnes autem homĭnes natūrā libertāti studēre et condiciōnem servitūtis odisse. 29. Aegrōto dum anīma est, spes esse dicĭtur. 30. Amīcus certus in re incerta cernĭtur.

In assiduo labōre thesaurus esse dicĭtur

Agricŏla senex, mortem appropinquāre sentiends, filios ad lectum convocāvit et dixit: “Vidētis me a vobis discessūrum esse; in agro meo thesaurus defossus esse dicĭtur; ibi magnae divitiae esse dicuntur; eas repertūri esse videmĭni. Omnes eas divitias in vinea nostra quaerĭte et divĭtes erĭtis”. Paulo post pater anĭmam efflāvit. Filii autem, credentes in vinea thesaurum nullum abdĭtum esse, totum vineae solum ligonĭbus eruērunt, at thesaurum nullum invenērunt. Sed autumn visērunt agrum ubĕres uvas peperisse. Tum filii intellexērunt in assiduo labōre thesaurum defossum esse.

Лексический минимум


acer. acris, acre острый, едкий

acies, ēif острие; строй, боевой порядок

antīquus, a, um древный, старинный

auctor, ōris m творец, деятель; автор

cădo, cecĭdi, cāsum, ĕre 3 падать; погибать

canis, ism, f собака

canto, āvi, ātum, āre 1 петь

casus, us m падение, случай; падеж (грам.)

circum(c. acc.) вокруг, около

condo, dĭdi, dĭtum, ĕre 3 основывать, создавать

cornu, us n рог; фланг

cresco, crēvi, crērum, ĕre 3 расти

cultus, us m возделывание; почитание

dies, ēi m, f день; срок

disciplīna, ae f обучение, учение, наука; порядок

domus, us f дом

exercĭtus, us m войско

fatum, i n рок, судьба

frango, frēgi, fractum, ĕre 3 ломать, разбивать

fructus, usm плод

fundo, fūdi, fūsum, ĕre 3 лить, сыпать, рассеивать

grădus, us m шаг, ступень; степень (грам.)

hora, ae f час

intellĕgo (intellĭgo), lexi, lectum, ĕre 3понимать

inter-sum, inter-fui, –, inyer-esseнаходиться между, участвовать

jubeo, jussi, jussum, ēre 2 приказывать

libĕri, ōrumm pl. дети

manus, usf рука; отряд

medius, a, umсредний

munio, īvi, ītum, īre 4 укреплять

nolo, nolui, –, nolle не хотеть

notus, a, um известный

orbis, is m круг

plenus, a , um полный

pons, ntis m мост

publĭcus, a, umобщественный

radix, īcisf корень

regio, ōnis f область, страна

rĕgo, xi, ctum, ĕre 3 править, управлять (c. acc.)

relĭquus, a, um остальный, оставшийся

repĕro, reppĕri, repertum, īre 4 открывать, находить, узнавать

res, rei f вещь; дело; обстоятельство

res publĭca, rei publĭcaef государство, республика

sensus, us m чувство

tĕneo, tenui, tentum, ēre 2 держать

usus, us m употребление; опыт

varius, a, um разнообразный, различный

veto, vetui, vetĭtum, āre 1 запрещать

vulgus, i n народ, толпа


 

РАЗДЕЛ 9

Степени сравнения прилагательных § 88-89. – Синтаксис падежей при степенях сравнения § 100-101. – Наречие § 102-106. – Придаточные, вводимые союзами postquam, dum, quia и др. § 442-444, 447. – Ablatīvus absolūtus § 385-392.

Упражнение 1. Перевeдите на русский язык. Выполните морфологический и синтаксический разбор.

1. Bene imperāre diffecillĭmum est. 2. Libertas, leges et pax sunt optĭma dona. 3. Maxĭmum remedium irae mora est. 4. Vetĕrum belli ducum Romanōrum Caesar rei militāris pertissĭmus esse dicĭtur. 5. Graviōres et dificiliōres anĭmi sunt morbid, quam corpŏris. 6. Vetĕra proverbia brevĭter et simplicĭbus verbis prudentiam popŭli exprĭmunt. 7. Nullum ex omnĭbus clementia magis, quam regem aut princĭpem decet. 8. Non minus est imperatōris consilio superāre, quam gladio. 9. Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est. 10. Aures nostras audīta velocius, quam lecta praetereunt. 11. Utilius est fortes milĭtes esse, quam grandes. 12. Cicĕro fuit omnium civium Romanōrum eloquentissĭmus, oratōrum clarissĭmus. 13. Sallustius, auctor certissĭmus, scribit tam Tigris, quam Euphrātis in Armenia fonts reperīri. 14. Nullum vitium pejus est, quam avaritia praesertim in principĭbus et rem publĭcam gubernantĭbus. 15. Verum illud verbum est, vulgo quod dici potest, omnes sibi malle melius esse, quam altĕri. 16. Pares cum parĭbus facillĭme convenient. 17. Plenus venter non studet libenter. 18. Honōres mutant mores, sed raro in meliōres. 19. Nemo patriam, quia magna est, amat, sed quia sua. 20. Dum eae res in colloquio gerentur, Caesări nuntiātum est equĭtes Ariovisti accedĕre. 21. Artes innumerabĭles repertae sunt, docente natūrā. 22. Autumno ineunte, aves avŏlant. 23. Pyrrhus, postquam victoriam a Romānis ad Heraclēam reportāvist, sic exclamavisse tradĭtur: “O, quam facĭle erat orbis terrae imperium occupāre, mihi regi Romānis militĭbus datis!”