Паняцце тэрміна. Тэрміналогія
Метадычная распрацоўка для студэнтаў №5
для правядзення заняткаў
на фармацэўтычным факультэце завочнага аддзялення
па дысцыпліне “Беларуская мова. Прафесійная лексіка”
Тэма: Лексічная сістэма беларускай літаратурнай мовы.
Час: 75 хвілін
І. Вучэбныя і выхаваўчыя мэты:
1. Паглыбіць веды аб тэрміналагічнай сістэме беларускай мовы.
2. Набываць навыкі карыстання тэрміналагічнай лексікай у розных сітуацыях прафесійных зносін.
3. Пашыраць і ўзбагачаць прафесійны лексічны запас будучых спецыялістаў, выпрацаваць уменне практычнага карыстання тэрміналогіяй і прафесійнай лексікай па абранай спецыяльнасці.
ІІ. Матэрыяльнае забеспячэнне:
Дыдактычны матэрыял па тэме.
III. Пытанні для самападрыхтоўкі па змесце заняткаў:
1. Паняцце тэрміна. Тэрміналогія.
2. Адрозненні тэрмінаў ад прафесіяналізмаў і звычайных слоў.
3. Спосабы ўтварэння тэрмінаў.
4. Размежаванне тэрміналагічнай лексікі па разрадах і сферы выкарыстання.
5. Асаблівасці медыцынскай тэрміналогіі.
6. З гісторыі беларускай навуковай тэрміналогіі.
IV. Пытанні для аўдыторнага кантролю ведаў:
1. Дайце азначэнне паняццям “тэрмін” і “тэрміналогія”.
2. Назавіце патрабаванні да тэрміна.
3. Назавіце прыметы адрознення прафесіяналізмаў ад тэрмінаў.
4. Назавіце прыметы адрознення прафесіяналізмаў ад звычайных слоў.
5. Ахарактэрызуйце кожны са спосабаў утварэння тэрмінаў.
6. Назавіце разрады тэрміналогіі ў залежнасці ад сферы ўжывання тэрмінаў
7. У чым асаблівасць медыцынскай тэрміналогіі?
8. Коратка ахарактарызуйце асноўныя этапы фарміравання і ўсталявання навуковай тэрміналогіі.
МАтэрыял для самападрыхтоўкі:
Паняцце тэрміна. Тэрміналогія
Тэрмін (лац. Terminus – мяжа)– слова ці словазлучэнне, якое з’яўляецца назвай спецыяльнага паняцця якой-небудзь сферы вытворчасці, навукі, тэхнікі і г.д.
Слова тэрміналогія выкарыстоўваецца ў двух асноўных значэннях.
Тэрміналогія (ад лац. Terminus мяжа, граніца + грэч. logia слова, вучэнне) – 1. Сістэма тэрмінаў пэўнай галіны навукі, тэхнікі або мастацтва, якая адлюстроўвае адпаведную сістэму паняццяў, напрыклад тэрміналогія эканомікі, тэрміналогія мовазнаўства, юрыдычная тэрміналогія. У больш шырокім сэнсе слова “тэрміналогія” ўжываюць для абазначэння агульнай сукупнасці тэрмінаў пэўных галін дзейнасці.
2. Раздзел мовазнаўства, які займаецца вучэннем тэрмінаў.
Мэта тэрміналогіі – дасягненне дакладнасці і адназначнасці тэрмінаў, адпаведнасці паміж сістэмай тэрмінаў і сістэмай паняццяў.
Патрабаванні да тэрміна:
1). У складзе ўпарадкаванай тэрмінасістэмы не павінна быць мнагазначнасці тэрмінаў. Кожны тэрмін павінен абазначаць толькі адно паняцце ў навуцы, тэхніцы, а кожнаму паняццю павінен адпавядаць толькі адзін тэрмін.
Так, слова абсцэс у медыцыне азначае гнайнік – і толькі. Адназначныя і біялагічныя тэрміны сімбіёз, калякветнік (околоцветник) і інш., лінгвістычныя: метатэза, перараскладанне і інш., хімічныя: двухвокіс, ангідрыд і інш.
Але разважаць пра адназначнасць тэрмінаў можна толькі ў межах дадзенай тэрміналагічнай сістэмы. Напрыклад, слова інкубацыя ў медыцыне – скрыты перыяд хваробы, у сельскай гаспадарцы – вывядзенне птушанят у інкубатары; грануляцыя як астранамічны тэрмін – зярністасць паверхні Сонца, а ў медыцыне – гэта новая тканка, што ўтвараецца пры загаенні раны.
2). Тэрмін не павенен мець сінонімаў. Аднак у рэальна існуючых тэрмінасістэмах сінанімія, як, дарэчы, дублетнасць і варыянтнасць, усё ж існуюць (варыянты: бабаўкі – дамешкі, назапашванне – памнажэнне; дублеты: лінгвістыка – мовазнаўства, мнагазначнасць – полісемія, арфаграфія – правапісанне, азбука – алфавіт).
3). Антанімія тэрміналогіі ўласціва не менш, чым лексіцы агульналітаратурнай мовы. Сустракаюцца тэрміны-антонімы практычна ў кожнай галіне навуковай дзейнасці: актыў – пасіў, брадыкардыя – тахікардыя, мікрацэфалія – макрацэфалія, кароткі гук – працяглы гук, высокія тэмпературы – нізкія тэмпературы.
4). Аманімічныя тэрміны часцей за ўсё адносяцца да розных тэрміналагічных сэстэм, іх называюць міжнавуковымі амонімамі. (марфалогія: у мовазнаўстве гэта “раздзел граматыкі, які вывучае формы слова”, у анатоміі гэта “навука аб форме і будове чалавека і жывёлы”, у батаніцы гэта “навука, якая вывучае будову і формаўтварэнне раслін”).
5). Адсутнасць экспрэсіі, нейтральнасць з эмацыянальна-экспрэсіўнага пункту гледжання. Нават тэрміны, якія ўзнікаюць на аснове вобразнага пераасэнсавання паняцця, губляюць экспрэсіўна-эмацыянальную афарбоўку: зуб мудрасці, чырвоны радок, гарлачык жоўты, рукаў (ракі).