Мзафар лімбаев - балалар аыны

Азастан Республикасыны Білім жне ылым министрлігі

Болаша» академиясы

Педагогикалы факультеті

Аза тілі мен дебиеті кафедрасы

 

 

Пні: аза балалар дебиеті

Таырыбы: Мзафар лімбаев - балалар аыны

Орындаан: бекенова Г. Н.

К-14-1 тобыны студенті

Тексерген: ф..к., доцент Шекен Ж.

Араанды, 2016

Жоспар:

І. Кіріспе.

азаты крнекті аыны - Мзафар лімбаев

 

ІІ. Негізгі блім.

а) Жетімдік

 

) Аынды баыты

ІІІ. орытынды.

рлі де нрлі кемел сз.

 

ІV. Пайдаланылан дебиеттер.

 

Мзафар лімбаев - балалар аыны

нші-кйшілерді, аын-жырауларды думан ран нер трінде, соларды ттті сазын, татымды сзін аршадайынан лаына йып скен. Мзаа 5 жасында ріпті ліп деп біліп, кітап ои бастаан. 6 сыныпта ауыл кітапханасыны бір ыста 150-ден аса кітабын тауысып, «Бауырсатан» бастап», «Батырлар жырын» ортаа ала, Александр Сергеевич Пушкинні 4 томдыын тауысады.

азаты крнекті аыны Мзафар лімбаев 1923 жылы 29 азанда Павлодар облысы Шарбаты ауданы Маралды ауылында дниеге келген. Мзафар лімбаев – азіргі л-Фараби атындаы аза лтты университетіні тлегі (1965), азКСР-ні ебек сіірген мдениет айраткері (1978), азастанны халы жазушысы (1994), Жамбыл атындаы Халыаралы сыйлыты иегері (1996).
Мзафар лімбаев 1948-1958 жылдары «Пионер» журналында, «аза дебиеті» газетінде блім мегерушісі, бас редакторды орынбасары, 1958-1986 жылдары «Балдыран» журналыны бас редакторы болды. Алашы жинаы «араанды жырлары» 1952 жылы жары крді. Оны «рбыма» (1945), «Лирика» (1958), «Мені азастаным» (1960), «Жрек лпілі» (1967), «Аспандаы пке» (1984) т.б. жыр кітаптары нзік лиризм мен азаматты уенге толы болып келеді. Мзафар лімбаевты 300-дей леіне н жазылан.
Мзафар лімбаев аза балалар дебиетін дамытуа кп ебек сіірді.
«Мені ойыншыым» (1953), «Отпен ойнама» (1959), «Шыныса – шымыр боларсы» (1977), «Аспандаы пке» (1984) т.б. кітаптары аза балалары дебиетіне осылан елеулі лес болып саналады. Сонымен бірге маал-мтелдерді жинау, зерттеу, баса халытарды маалдарын аза тіліне аудару жмыстарымен де жйелі айналысып келеді. Сын жне зерттеу саласында бірнеше ебектер жариялап, лем дебиетіні кейбір здік шыармаларын аза тіліне аударан. Ол азашаа тржімелеген В. Маяковский, Ю. Тувим, С. Михалков, А. Барто, . Мхаммади, А. ыдыров, М. Сингаевский, Т. Махмуд, С. Баруздин, т.б. ледерін кішкентай оырмандар сйіп оиды. Аынны ледері лемні 38 тіліне аударылан. Мзафар лімбаев жас буына арнап кркем шыарма жазумен ана шектелмеді. Ол аза балалар дебиетіне толассыз кадр трбиелеген «Балдыран» журналын з олымен йымдастырып, ширек асыр лгілі басшылы жасады. «Балдыран» балалар дебиеті шін оушы мен жазушы арасындаы алтын кпір іспетті боланын айтуымыз керек. Аталмыш журнал арылы М. лімбаев кішкентай оушыны лаатты сзге трбиелеп ойан жо, олара шынайы кркем шыарма сыйлайтын жас таланттар трбиешісіне де айналдыра білді. Балалар дебиетіні кптеген кілдері дебиетке келу жолында здеріне аын Мзафар лімбаевты шапааты тигенін матанышпен баяндайды. Жетекші дарынны сондай бір ызы мінезі – жас талапты тсауын кесумен шектелмей, оны шыармашылы жолын дайы адаалап, бет алысын баылап, сын маала жазып, бадар сілтеп отыратын жасы асиеті бар. Аынны . Ыдырысов, М. Жаманбалинов, . Мырза ли, Ж. Смаов, . Дйсенбиев, . Баянбаев, Е. тетілеуов, Е. Елубаев, С. Оспанов, т.б. іні-аламгер жнін-дегі маалалары осындай трбиелік мнге ие.

кеден 8 жаста, шешеден 13 жасында айырылып, «Туар-тумастан тоналан рпаты кілі…». Сол тста жетімекті кім екенін, жетімдікті зіл мен м екенін аны та толы сезді. 1932-33 жылы алапат аштыты клдене кзбен кріп емес, з басынан ткерген. 1937 жылды сталиндік сойанында халыты зиялы л-ыздарын зорлы-зомбылыпен оа байлананын з кзімен кріп, рейі шан рпа. Осы тста тырнаалды леін жазды.

кінемін ерте мірді ткеніне,
Кре алмай ызыымды кеткеніе.
згелер з баласын еркелетсе,
Жетімдік сйегіме жетпеді ме?!

Мзафар лімбаевті «Аспандаы пке» жыр жинаына 1984 жылы аза ССР Мемлекеттік сыйлыы берілді. Бл – балалар дебиеті кіліне берілген ырымалды баа еді. Дарын млшері, аламгер адірі ресми ата-абыроймен де лшене бермес, йтсе де, сзді расы сол – Мзафар лімбаев аза балалар дебиетіні крнекті кілі. сіресе, соы отыз жыл уаытты демі, шабытты сттерін аын аза балалар дебиетіне баыштады.

Осынау жылдары ол балалар дебиетіне аын, жазушы, аудармашы, теориялы тжырымдар айтар дебиетші, зерттеуші, трбие туралы ойын блісер педагог болып атсалысты. Осыны баршасы Мзафар лімбаевты аза балалар дебиетіні жетекші дарыны деп тануа себепкер.

Аын шыармашылыы жанрлы жаынан бай. ркімні дарын уаты, бейімі р илы. Біреу бейімін белгілі бір жанрдан іздеп, жанра маманданса, екінші біреу зін бар жанра баулып, мпелеп жргені. Мзаа осыны соысына жататын аламгер. Аын шыармаларында ле, тапа, ертегі, ле-ойын, санама, синоним сздер, тірік ле, айтыс, мазатама, н ледері, жмба, лотогрифтер, арама-арсы ызы сздер, адас атаулар, метограммалар, шарадалар, жаылтпаштар жне т.б. «ішкі жанр» лгілері шырасады. Мны зі аынны ізденіс аясын, білім ресін аартатынына длел болса керек. Сол мол жанрлы лгіні танытатын ледерден шынайы балалар аыныны кішкентай оушы танымыны абылдау ммкіндігіне саналы бейімделуін байаймыз. ледер мейлінше арапайым, біра, ойлы, масатты, трбиелік нысанасы айын. р сатыдаы оушыларды жас млшеріне сай лексиконды тадап ала отырып, андай крделі ойды да аз буына сыйыза айтып бере білу де осы бейімделуді крінісі. Мысалы, «Мнар басан кз, Сарыш тартан тз», «Ауладаы мз, Ауадаы сыз», «амбадаы дн, Тандырдаы нан», «Кз нышандары» деген атпен берілген, небрі екі жолдан тратын ледер барынша арапайым бола тра, е кішкентай оушыны зіне табиат маусымыны негізгі белгілерін сурет арекеттерін наты жеткізіп береді.

Мзафар лімбаевты таы бір ерекшелігі – ел аузындаы елеулі ертегі, аыздарды тере жріп, жаырта жырлауы, халы шыармашылыындаы ажап лгілер дстрімен зі де жанынан аыз, ертегілер, клдіргі жырлар тудыруы. «ос керенау», «Кім тылды, кім тты?», «Жасыбай батыр мен Елпекбай», «Алшынбай мен Шже» т.б. ледер осыны айын длелі.

Сондай-а Мзафар лімбаев ледерінде маал-мтелдік, афоризмдік жолдар, ттас орамдар жиі шырасады. Мны зіндік себептері бар, ол за жылдар маал-мтел жинап, растырып, аударып, жанынан шыарып, сз маржанын халыа сынып отырды. Сондытан маал-мтел М. лімбаевті аынды мнеріне нр осты.

Жала талантпен жазатындар да аз емес. Мзафар лімбаев леді біліммен де жазады. Оан аынны бала психологиясын, таным процесін жете зерттеуі себеп болды. Аын оырмандарын ылым мен техниканы соы жетістіктерімен хабардар болуды міндеттейді. Мселен, аын стюардесса ебегіні мнін ашып, ммкіндігінше оны «Аспандаы пке» деп баламалапты. «Аспандаы пке» деп кезекті жинаына атау етіп беруі де жаа баламаны балалар санасына сііре беру ниетінен туындаандай.

Мзафар лімбаевті бл кітабында ылым мен техниканы соы жаалытарына сйене отырып жазылан ледері мол. «Аспандаы пке» кітабы негізінен мектеп жасына дейінгі балдыран мен бастауыш сынып оушыларына арналып жазылан. Теориялы ебектерге табан тірей айтса, бндай жас млшердегі бала – зерттеуге кне бермейтін, кркем дебиетті абылдауы иын орман. Халыты педагогика тжірибесі мен поэтикалы нер теориясын дайы адаалайтын, балабаша мен мектеп оушылары арасында кездесулерде жиі болып, кейіпкерін жіті зерттейтін аын сондай иындыты жеіп, оырмандарына жап-жасы шыарма сына алды.

дебиетте жемісті ебек етіп келе жатан крнекті аын Мзафар лімбаев шыармашылыы жнінде кп ойларды брі бір пікірге сияды. Халымызды рлі де нрлі кемел сзі белгілі бір аламгерді жас млшеріне арай емес, дарын уатына, талантты глденуіне орай айтылуа, олданылуа тиісті.

Мзафар лімбаев – шыармашылы жолда «жас аын» деген ымды те тез жаалап, деби процеске у дегеннен белсене араласан аламгерді бірі. М. лімбаев жріп ткен аынды жол, поэтикалы мектепті зыны мен клденеінен кз тігіп, жіті сарапа салса, аынны балалар дебиеті кілі ретінде кемеліне кейінгі кезде, атап айтса, «Аспандаы пке» тсында келгенін апысыз крер едік. «Аспандаы пке» ріректегі «Балдурен шіркін балалы» (1973), «Шыныса – шымыр боларсы» (1977) кітаптарындаы ледерімен салыстырар болса та, ойы озы жатанын, жырыны жмырланып, йасыны шымырланып шыанын крер едік. Кемелдік – жаса арамайтын, шыармашылы ммкіндікті айындайтын лшем. Мзафар лімбаев – ай уаытта да жыр-бйгесінде зіндік орнын алып келе жатан аын. Сйте тра, балалар аыны ретінде оны талантыны шын глдеп, еркін ашылуы – соы жылдары. Мны баршасы, оны лайан жасына арамай, тынымсыз ізденуіні жемісі болса керек. Асаал аын бгінде де жемісті ебектеніп келеді.

 

Сз соын Мзафар лімбаевты «Толып жатыр жекжаттары біреуді»атты леімен орытындылаым келеді:

Толып жатыр, жекжаттары біреуді.
Дей алмаймын: " Тумам аздан ждеумін"
Он туысы татымаса бір доса,
Неменеге кпінеді р боса?!
Туысым аз, кп те емес достарым,
Баым деймін тадыр адал осанын.
Достарыммен баыттымын... соларды
Адалдыын зім де ыли оштадым.

Пайдаланылан дебиеттер:

1. Аспандаы пке: ледер, ертегілер, жмбатар, жаылтпаштар. –Алматы: Жалын, 1982. – 136 б.
2. Тадамалы: Екі томды. – Алматы: Жазушы, 1983. – 1 т. – 384 б.; 2 т. – 366 б.
3. мір. нер. нерпаз: эссе, естеліктер, ой-толамдар. – Алматы: нер, 1990. – 460 б.
4. Шынаша: азіргі аза балалар поэзиясыны антологиясы. – Алматы: Балауса, 1992. – 542 б. / К. Баянбаевпен бірге.
5. Хат. – Алматы: Санат, 2005. – 230 б.6.

6. “ аза дебиеті. Энциклопедиялы анытамалы. — Алматы:2010 жыл.

7. Алтын санды: Ел аузынан «Балдыран» журналында жарияланан ертегілер, мысалдар, аыздар./ раст. М. лімбаев, К. Толыбаев.-Алматы: Мектеп,1984 ж.-184 б.