МОДУЛЬДЕР БОЙЫНША ПННІ ТАЫРЫПТЫ ЖОСПАРЫ

Азастан Республикасыны Білім жне ылым министрлігі

Л.Н. Гумилев атындаы Еуразия лтты университеті» ШЖ РМК

 

Жалпы биология жне геномика кафедрасы

(кафедра атауы)

 

БЕКІТЕМІН

«Л.Н. Гумилев атындаы

Еуразия лтты

университеті» ШЖ РМК

Жалпы биология жне геномика кафедрасыны мегерушісі

________ Берсімбай Р.І.

________20____ж.

 

5В060700«Биология»

(мамандыты/мамандандыруды шифры жне атауы)

 

мамандыыны (тарыны) білім алушылары шін

Мшелер мен жйелерді функционалды морфологиясыпні бойынша

(пнні толы атауы)

FZH4308 Функционалды жйе

(модульді атауы жне коды)

 

 

 

Оу (модульдік) жмыс бадарламасы (Syllabus)

 

Астана 2016

Мшелер мен жйелерді функционалды морфологиясы пні бойынша Оу (модульдік) жмыс бадарламасы (Syllabus)

(пнні атауы)

Оу бадарламасы негізінде растырылан

 

растыран(дар) ___________ м..к., аа оытушы Ж.С. Талдыбаев

(олы) (Т.А.., лауазымы, ылыми дрежесі)

 

Кафедра отырысында арастырылды, хаттама № ______ «______» __________20__ ж.

 

Кафедра мегерушісі ______________ б..д., профессор Р.І. Берсімбай

(олы) (Т.А..)

 

Факультетті оу-дістемелік комиссиясыны отырысында малданды хаттама № ______ «______» __________20__ ж.

 

Факультетті ОК траасы ______________ Ж.Е. Джакупова

(олы) (Т.А..)

 

 

Тсініктеме хат

Пнні ысаша сипаттамасы

«Мшелер жне жйелерді функционалды морфологиясы» биолог бакалаврлара негізгі оу пні болып есептеледі. Себебі, даму негізіні рылымын тсіну фундаментіні жне организмні ызметін оытады.

Пнні масаты:

Жануарларды немесе адамдарды мшелеріні рылымды йымдастырылуын жне ішкі лпа элементтеріні бір-бірімен арым-атынасын жне бір-біріне туелділігін оытады.

Пнні міндеттері:

1. Адам немесе жануарлар организміні жне жйелеріні рылысын, ызметін, дамуын теориялы жзінде оып білу;

2. лпалар мен жасушаларды азалар рамында ызметтері мен рылымдарын теориялы жзінде білім алу.

Пререквизиттер

Аталан пнді мегеру шін жалпы биология, гистология жне цитология, эмбриология, экология, молекулалы биология, анатомия, генетика, биохимия, жоары жйке жйе бойынша білімдері ажет.

Постреквизиттер

«Мшелер жне жйелерді функционалды морфологиясын» мегеру барысында келесі пндерді мегеруге ажет болып табылады: физиология, молекулалы эндокринология, ЖЖЖ жне мінез-лы физиологиясы, эндокринология.

Оу жоспарынан кшірме

Курс 4 Бг-41, 43

Семестр 7

Кредит саны 2

 

Саба трі Сааттарды жалпы саны  
 
Дріс  
Тжірибелік саба    
Семинарлы саба    
Зертханалы саба  
Студиялы саба    
БЖ  
Барлыы  

 

МОДУЛЬДЕР БОЙЫНША ПННІ ТАЫРЫПТЫ ЖОСПАРЫ

(академиялы саатта)

№ апталар Модульді жне бадарламалы материалдарды атауы Саат саны    
   
1-5 Модуль 1. Орталы ызметін реттеуші азалар. Сырты тітіркендіргіштерді абылдаушы азалар. Трофикалы материалды тасымалдаушы азалар.      
Дрістер      
1.1 Жйке жйесіне сипаттама, дамуы. лкен ми сыарлары мен мишы. Жлын. Азадаы мшелер мен мшелер жйелеріні ызметтерін реттеп, йлестіріп, басарып, сырты ортамен байланыстырып отыратын арнаулы жйе жйке жйесі деп аталады. Жйке жйесі морфологиялы рылымдары мен ызметтеріне арай 3 блімге блінеді: 1. Орталы жйке жйесі. 2. Перифериялы немесе шеткі жйке жйесі. 3. Ерекшеленген (вегетативті) жйке жйесі. Арты ми екі блімнен трады:алдыы блімін ми кпірі арты блігін мишы деп атайды. Мишы адам денесіні тепе-тедігін сатайды. Жлын рефлекстік жне ткізгіштік ызмет атарады.    
1.2 Вегетативті жйке жйе, жіктелуі. Оларды рылысы, топографиясы. Жйке жйесіні барлы ішкі мшелерді,ан жне сарысу тамырларын,бездерді,бірыай салалы жне кейбір клдене жолаты блшы еттерді жйкемен жабдытайтын блігі вегетативті (ерекшеленген) жйке жйесі деп аталады. рылысы мен ызметтеріне байланысты ерекшеленген жйке жйесі 2 блімге блінеді: 1.симпатикалы блім; 2.парасимпатикалы блім.    
1.3 Эндокрин жйесіне сипаттама жне оны жіктелуі. Гипофиз. Эпифиз. Ішкі бездер німін ( секрет-нім) тікелей ана немесе жлын сйытыына шыарады. Ішкі секреция бездеріні німдері гормон деп аталады. Ішкі бездерді кпшілігі те кішкентай, барлыыны салмаы 100 грамнан аспайды. Олар блетін гормондар азадаы зат алмасу, даму жне су жынысты жетілу, сияты згерістерге сер етеді Гипофиз немесе тменгі ми осалысы сына сйектегі трік ері шырында орнала-сады. зындыы 8-10 мм, ені 12-15 мм, салмаы 0,3-0,7 г. Без ш блімнен: алдыы, ораы жне арты блімдерден трады, алдыы, ортаы бліктерін аденогипофиз, ал арты блігін нейро гипофиз деп атайды. Аденогипофизде 20 шаты гормондар блінеді. Нейроги-пофизде окситоцин жне вазопрессин гормондары синтезделеді. Эпифиз немесе томпа безаралы ми тмпегіні стінде орналасады. зындыы 1,2 мм, ені 5-8 мм, салмаы 0,25 г. ызметі жете тексерілмеген, біра жыныс мшелеріні даму-ына кедергі келтіретін гормон бледі деген жорамал бар.    
1.4 Гипоталамус. Эндокрин бездеріні гипоталамикалы реттелуі. аланша жне аланша маы бездері. Бйрексті бездері. Гипоталамус — аралы мида орналасан ішкі секреция бездеріні ызметін реттейтін орталы. Гипоталамус ішкі секреция бездеріні «композиторы». Гипоталамус пен гипофиз тыыз байланыста жмыс істейді. Таламус (кру тмпешігі) - р трлі эфферентті жйелерді импульстер коллекторы. аланша без - ішкі секреция бездеріні ішіндегі е лкен сыар без. Оны тсі сарыш-ызыл, жмса болады. зындыы 50 мм, ені 50-60 мм, салмаы 30-50г. аланша без о, сол жне аралы ш бліктен трады. Гормондары тироксин, трийодтиронин, тирока-льцитропин. Гиперсекреция жадайында Базед ауруы, ал гипосекреция жадайында микси-дема, кретинизм аурулары дамиды. аланша маы безі - ішкі секреция бездеріні ішіндегі е кіші сыар без. зындыы 4-8 мм, ені 3-4 мм, салмаы 0,05-0,09 г. Гормоны паратгормон азадаы кальций, фосфор ал-масуына сер етеді. Бйрекбез екі бйректі стінде орналасан сарыш тсті жп мше. зындыы 49-60 мм, ені 15-20 мм, салмаы 11-20 г. Бл без адреналин т.б. зат алмасуа атты сер ететін гор-мондар бледі.    
1.5 Сезім мшелері сипаттама, жіктелуі. Оны дамуы, рылымы. Дм сезу, иіс сезу, кру, есту мшелеріні гистофизиологиясы. Азаа сер ететін трлі тітіркендіргіштер, сезімтал жйке талшытарыны штары – рецепторлар арылы абылданады. Олар арнаулы сезім мшелерінде немесе денеде орналасан. Сезім мшелеріне – кру, есту, дм, иіс, тері мшелері жатады. Осы аталан 5 сезім мшелеріні ми ыртысындаы орталытара жне жйкелерге жаласып жататын тізбектері оларды анализаторы болып саналады. Иіс сезу мшелері – адамны жне жануарларды иіс абылдайтын органы. Иіс сезу мшелері иіс сезу шыршасын жауып жатан иіс сезу клеткаларынан трады. Дм сезу мшесі ауыз уысына тскен затты дмін абылдайды. Дм сезу рецепторлары тілді шында, арты блігінде, жиегінде, жмса тадайда, жтыншаты арты жаында орналасады. Дм сезу рецепторлары таамны химиялы рамын жасы сезеді. Тілді шы тттіні, арты блігі ащыны, жиегі ышылды, шы мен жиегі тздыны сезеді. Кру мшесі — рылысы крделі кру талдаышыны (анализаторыны) жарыты абылдаыш шеткі блімі. Ол кз алмасынан, кру жйкесінен, кзді ораныс жне кмекші мшелерінен трады. Кру рецепторы таяшалар мен колбатрізді рецепторлар болып табылады. Таяша рецепторлары кндізгі жарыты амтамасыз етеді, ал колбатрізді тнде круді амтамасыз етеді. Есту мшесі 3 блімнен трады. Есту мшесіні жне тепе-тедікті рецепторлары ішкі латы жара лабиринтінде, длірек айтса Кортиев мшесінде жне утрикулюс жне маккулюсте орналасан.    
Зертханалы сабатар      
1.1 Физиологияда олданылатын негізгі дістермен жне лабораториялы рал-жабдытармен танысу. Жлын рефлекстері.    
1.2. Симпатикалы жне парасимпатикалы жйке жйесі.    
1.3 Ішкі секреция бездері    
1.4 Гипоталамус, гипофиз гормондары.    
1.5 Кру жне тері анализаторлар    
БЖ      
1.1 Соматикалы жйке жйесіні рефлекторлы доасы. Жлын. Мишы.    
1.2 Вегетативті жйке жйесіні рефлекторлы доасы. Ганглий рылысыны жалпы ерекшеліктері.    
1.3 Эндокрин жйесі мшелеріні жіктелуі. Гипоталамус ядролары жне оларды гипофиз ызметін реттеудегі орны.    
1.4 Ортаы, ішкі латы рылысы жне дамуы. Кортиев мшесіні жасушалы рамы жне ызметі. Иіс сезу мшесіні дамуы, рылысы жне ызметі.    
1.5 Дм сезу мшесіні дамуы, рылысы жне ызметі. Эмбриогенезде кру мшесіні дамуы.    
Модуль 1 бойынша барлыы    
6-10 Модуль 2. ораныс мшелері. Организмні трофикасыны амтамасыз ететін мшелер.      
Дрістер      
2.1 Жрек-ан-тамырлар жйесіне сипаттама жне оларды дамуы. Кардиомиоциттерге жне ткізгіштік жйесіне сипаттама. Жректі регенерациясы. Лимфа тамыры. Жрек – анайналым жйесіні орталы мшесі. Оны жиырылуы (систола) мен босасуыны (диастола) нтижесінде ан айналады. Жрек клдене жолаты блшыет лпасынан трады, адам еркінен тыс жиырылады. Жректі сыртын днекер лпадан трады. Перикард аптап трады. Жрек 4 уысты: 2 жрекшеден жне 2 арыншадан трады. Жрекшелерді сыртында осымша лашалар болады. Жректі абырасы 3 абаттан трады. Сырты абаты – эпикард, Ортаы алы блшыетті абаты – миокард. Ішкі абаты жа – эндокард. Жрек алашы эмбрионды дамуда эндодермамен ішкі жапыраша аралыында екі ттікше трізденіп басталады.Оны ішкі абырасы эндокарт-мезохимадан, ал ішкі мезодермадан біртіндеп алыдау, нтижесінде жректі миокард абаты мен сір абаты эпикард пен лпершегі-перикард паида болады. Жрекшені блшыет абыы беткей жне тере ет абаттарынан трады. Беткей ет абатыны кардиомиоциттері клденеінен орналасады. Вена тамырларыны абырасы артерия тамырларыны абырасына араанда жа болады. Вена тамырлары артерия тамырларымен абат жатады,осыан орай оларды аттары да аттас болып келеді .Біра кейбір веналар артерия тамырларына топографиялы жаынан ешандай байланысы болмайды. Лимфа жйесі жне оны функциональды маызы жнінде млімет. Баса тамырлар жйесіне сап рыты мезодерманны мезенхимиясынан дамып, шінші аптада ызметіне кіріседі.    
2.2 ан жасаушы мшелеріне сипаттама. ызыл кемік, тимус, ккбауыр, бадамша жне лимфатикалы бездерді рылым ызметі, дамуы. Иммунды жйе — барлы лимфоидты организмдер мен организмдегі торшалар жинаы. Ерекше иммунды ораныс механизмдеріне жауапты. Адамда екі трлі иммунитеті болады: 1. іштен туа біткен иммунитет; 2. жре пайда болан иммунитет Иммунды жйені ызметі: организмні бгде заттар мен блшектерге арсы тру абілеттілігін кшейтеді; организмні генетикалы тратылыын сатайды; организмді аурулардан орайды. Иммунды жйені мшелері баса мшелермен зара рекеттеседі. Иммунды жйе мшелері: - орталы иммунды жйе мшелері: тимус (айырша без), сйек кемігі; - шеткі иммунды жйе мшелері:ккбауыр, лимфа тйіндері, р трлі ішкі мшелердегі лимфоидті лпа жиынтытары. Тимуста – Т-лимфоцитер дамиды, жіктеледі жне жетіледі. Сйек кемігі – баана жасушалар тзілетін мше. Баана жасушалар иммунды жйе жасушаларыны, оны ішінде лимфоциттерді негізгі кзі. Ккбауыр – анаымына тскен бгет ауыздар, бзылан формалы элементтер, микроорганизмдер шін кшті фильтр ретінде ызмет атарады. Лимфа тйіндері – лимфоциттер тзілетін шеткі антзу мшесі. Лимфа тйіндерінде фагоцитозды кмегімен бгде заттар залалсызданады, Т- жне В-лимфоциттер, антиденелер тзіледі. Лимфа тйіндері ораныш жне антзу ызметтерін атарады. Тері - азаны сыртынан жауып жатан жабынды. Тері рыты дамуы кезінде екі жапырашасынан бастау алып дамиды. Тері эпидермисі- эктодермадан, ал оны астындаы днекер тінді— дерма абаты- сомитті туындысы дерматомнан дамиды. Теріні атаратын ызметі: 1. ораныш 2. Сезімталды 3. Ыдырау німдерін шыару. 4. Жылу реттеуші. 5. Тыныс алу Тері туындылары: шаш, тырна, бездер (май, тер жне ст бездері).    
2.3 Тыныс алу мшелері. Жалпы сипаттама, дамуы. Тыныс алу жйесі азаны мірлік маызы бар ызметтеріні бірі-сырты орта мн аза арасындаы газ алмасуды амтамасыз етеді. Сондай-а иіс сезу жне дыбыс шыарып сйлеу ызметтерін атарады. Тыныс мшелеріне мрын уысы,кмекей,кеірдек,екі бронхы жне екі кпе жатады. Тыныс алу жйесі екі блімнен трады: ауа тетін жолдар жне тыныс алу жйесіні респираторлы блімі кпені альвеолары. Мрынны кілегейлі абатында ан тамырлары кп болады.Мрын уысы кп абат кірпікті эпителиймен апталан. Эпителий абатында кптеген колба трізді бездер бар.Олар секреттерімен ылшытарды ылалдандырып трады.Соны серінен мрын уысына кірген ша тозадар сталынып алып отырады. Тыныс клемдеріне жатады: ТК, ТА, ТШ, ТС, К (ОО), ТМК.    
2.4 Тері жне оны туындылары. Дамуы. Тері - азаны сыртынан жауып жатан жабынды. Тері рыты дамуы кезінде екі жапырашасынан бастау алып дамиды. Тері эпидермисі- эктодермадан, ал оны астындаы днекер тінді— дерма абаты- сомитті туындысы дерматомнан дамиды. Теріні атаратын ызметі: 1. ораныш 2. Сезімталды 3. Ыдырау німдерін шыару. 4. Жылу реттеуші. 5. Тыныс алу Тері туындылары: шаш, тырна, бездер (май, тер жне ст бездері). Тер бездері тер бледі. Терідегі май бездері май бледі. Tepi майы шашты жне теріні стін майлайды, теріге жмсаты жне серпімділік асиет береді. Шаш жне тырна- блар теріні мйізделген рамы. Шаш денені жауып трады. Теріде шашты тбi болады. Оны тбіне ан тамырлары, жйке талшытарыны шы мен блшы ет талшытары штасып жатады. Шашты тсі ондаы бояыш заттара байланысты. Бояыш заттарды ыдырауынан шаш аарады. Тырна сауса басын закымданудан орайды. Кейбір адамдарды денесінде тсі згерген тepi блігі — ал жне брткен трізді ме болады; сондай-а ая пен олда мйізденген сінді — сйел кездеседі.    
2.5 Ас орыту мшесіне сипаттама, дамуы. Кілегей абыыны жалпы рылым ерекшелігі. Тілді рылысы. Сілекей бездеріні ерекшеліктері. Тісті рылысы мен дамуы. Ас орыту жйесіне ауыз уысы ондаы мшелер, жтынша, еш,асазан, жіішке ішек, то ішек, бауыр, йы безі сияты мшелер жатады. Бл мшелерді негізгі ызметі асты шайнау, езу, химиялы жолмен орыту, сатау, сору, сііру болып табылады. Ауыз уысы- асорыту жолыны алашы блігі. Ауыз тадай, тіл рмау, рт блшы еттері, ерін, тама тесігімен шектелген болып келеді. Тіл -имылдап тратын блшы етті мше . Асты жтылуына кмектеседі жне сезім мшелеріне жатады. Тістер ауыз уысындаы астыы жне стінгі жа сйектеріні иектеріндегі тіс яларында орналасады. Олар ст тісі жне траты тіс болып 2-ге блінеді. Траты тіс 32. Тіс атарында 8 тіс орналасады, 2-і крек, 1-і сйір, 2-і кіші азу, 3-і лкен азу тіс деп аталады.    
Зертханалы сабатар      
2.1 анны физико-химиялы асиеттері. ЭТЖ. Гемолиз жне оны трлері. Автоматия. ан топтары    
2.2 ан жасаушы мшелерді морфологиясы: ызыл сйек кемігі, лимфа тйіні, ккбауыр.    
2.3 Спирометрия жне пневмография. кпедегі газ алмасу жне зиянды кеістікті манызы.    
2.4 осмекенділерді сырты крінісі, терісі, блшы еттері    
2.5 Ауыз уысындаы ас орыту    
БЖ      
2.1 ан тамырларыны эмбрионды дамуы. Кретамыр жне кктамырды жіктелуі. Эндокард, миокард жне эпикардты дамуы мен рылысы.    
2.2. ызыл сйек кемігіндегі эритроидты аралшаларды рылысы. Эмбриогенезде тимусты дамуы. Лимфа тйіндеріні, ккбауырды негізгі рылыс жоспары, ызметіні маызы.    
2.3 кпені респираторлы жне ауа ту блімдеріні эмбриональды дамуы. Трахея рылысы.    
2.4 Эпидермисті, дерманы пайда болуы жне рылысы. Эпидермисті пролиферативті бірлігі. Шаш тамырыны рылысы, тіршілік кезеіне сипаттама. Тер бездеріні рылысы, орналасуы жне алуантрлілігі.    
2.5 Тілді рылысы. Сілекей бездеріні ерекшеліктері. Тісті рылысы мен дамуы.    
Модуль 2 бойынша барлыы    
11-15 Модуль 3.      
Дрістер      
3.1 еш, арын жне ішектерді рылысы жне оларды жабынды эпителий клеткалары мен бездеріні ерекшеліктері. Асазан жне ішекті эндокрин элементтері. Жтынша зын еттерден тратын зын алташа. Онда 7 тесік бар. 2-уі хоана,2-уі Евстахий, алан шеуіне ауыз тесігі,ешті ауызы,кмейді ауызы жатады. Жтыншаты зындыы 12-14 смжне ш бліктен:мрын ,ауыз,кмей-жтынша блімдерінен трады. еш- асазан уысын жтыншаа жаластыратын блшы етті ттік.Оны абырасы 3 абаттан: кілегейлі,блшы етті,днекер лпалы абаттардан тзілген. еш 3бліктен:мойын,кеуде,рса блімдерінен трады. арын-ас орыту жолыны е кеейген блігі. арынны шыа беріс сйірленген блігін таз арын,жоары блігін денесі деп атайды. арынны кілегейлі абатында шырлар мен аладар, атпарлар дне бездер болады. . арынны блшы еттіабаты зына бойы,саиналы,ішкі иаш абаттардан трады. арынны сыйымдылыы 3 литр.зындыы 25-30 см ,ені 12-14 см. арында асты химиялы деу жне су сііріледі. Аш ішек арыннан басталып то ішекті бйен блігімен шектеле-ді,ол асорыту жйесіні е зын блігі.Тірі кезде зындыы 2,2-4,4 ,мйітте 5-6 метрге дейін жетеді. Жіішке ішек лтабар,аш ішек жне мыын ішек деп аталатын бліктерден трады. Аш ішекте ас ана сііріледі. То ішектер - асорыту жйесіні соы блігі.Ол мыын ішекті осылан жерінен басталып,тік ішекті арты тесігімен аяталады. То ішектер буыл-тытанып трады жне ш блімге: бйен ішек,жиек ішек,тік ішекке блінеді. Бйен ішек то ішекті алталанан блімі,оны тбінде зындыы2-12 см рт трізді сінді немесе соыр ішек болады. То ішекте нжіс пайда болады жне кейбір витаминдер жасалынады.    
3.2 Бауыр жне йы безіні дамуы, анмен амтамасыз етілуі, ультрарылымы жне лпалы ызметі. Бауыр рса уысыны о жаында, диафрагма астында орналасан. Трт блімнен трады. Биохимиялы лаборатория болып саналады, себебі бкіл орытылан асты німдері химиялы заттар, токсиндер бауыр арылы тазартылады. йы безі – рса уысыны сол жаында, арынны артында орналасан аралас бездер болып табылады. йткені, йы безі екі трлі ызмет атарады: экзокринді жне эндокринді. Экзокринді он екі елі ішекке зіні зегі арылы йы безіні слін бліп трады, сйтіп ас орытуа кмектеседі. Ал екінші ызметі: Лангерганс ошатары арылы ана гормондар бліп трады – инсулин жне глюкагон. Бл гормондар андаы антты млшерін алыпты жадайда стап трады.    
3.3 Сырта шыару мшелері. Бйректі жалпы рылым ызмет сипаттамасы. Бйректі эмбриогенезі. Несеп жыныс мшелері физиологиялы жаынан р трлі ызммет атаратын 2 жйеден несеп жйесі жне жыныс жйесінен трады . Несеп жйесі зрді сырта шыару ал жыныс жйесі кбю ызметтерін атарады. Несеп мшелеріне мыналар жатады: 1) о жне сол бйрек 2) о жне сол зраар ттіктер 3) уы 4) зр шыаратын рпі жолы. Бйрек рса уысында І-ІІ бел омыртаалаарды тсында орналасан жп безді мше. Бйрек рса уысыныы артын ала ішпердені сыртындаы байламдара байланып трады. О бйрек сол бйрекке араанда жарты омыртадай тмен орналасады. Бйректі зындыы-12 см, алыдыы-4 см,ені –6 см, салмаы 120 г, шеткі жиегі дес, ортаы жиегі ойыс болып келеді.Ішкі артерия ,жйке кіретін, вена,сарысу тамырлары зраар ттігі шыатынжаын бйрек апасы деп атайды. Бйректі екіге а жарып араанда оны ішкі ойнаудан жне оны айналдыра оршап жатан бйрек затынан тратыны крінеді. Бйрек заты екі бліктен трады: 1.ыртыс заты 2.милы(жмса) заты. ыртыс зат ызыл оыр тсті алыдыыы 4 мм болады.    
3.4 Нефронны микроскопиялы жне субмикроскопиялы рылысы жне ызметі. Бйректі анмен амтамасыз етілу ерекшеліктері. Бйректі эндокрин ызметі. Бйректі рылымды бі-рлігі-нефрондар осы ыртыс затты райды.Нефрон капилляр тамырлары жне Шумлянский –Боумен капсуласынан тзілген.Жмса зат сййір пішінді бйрек пирамидаларынан тзілген. Нефрон – бйректі рылым-ызмет бірілігі. Нефрон рамы: Шумлянский-Боумен капсуласынан; бірінші жне екінші иірім ттікшелерінен, Генле ілмешегінен жне жинаыш ттікшелерінен трады. Бйректе анмен амтамасыз ету здігінше, оларда тамыр торшалары ерекше. Соматикалы капиллярдан бйректі капилляр тйіндерінде гидростатикалы ысым жоары, яни 50-70 мм сынап баанасын райды. Мны себебі, бйректі олаа жаын орналасуы. Екінші жаынан, капсула тйінінен шыатын тамырды диаметрі кіші боландытан, капиллярлы тйіндер торында ан ысымыны жоарылауына ммкіндік туады да сзу процесі кшейеді. Бйректі эндокриндік ызметі, яни ренин гормонын бледі. Ол ана тсіп, андаы белсенді емес ангиотензин-I-мен байланысып, оны белсенді ангиотензин-II-ге айналдырып, ан тамырын ысады, сйтіп ан тамыры ысымын кбейеді.    
3.5 Кбею мшелері. Дамуы, йелдерді жмырта бездері, оларды дамуы. Овуляция жне сары денешік циклы. Жатыр кілегей абыындаы циклдік згерістер. Эмбрионды дамуды негізгі кезедері (эмбриогенез). рытану жне оны биологиялы маызы. рытану — аталы жне аналы жыныс клеткаларыны осылуынан зиготаны пайда болуы. Ол – эмбрионды дамуды бірінші кезеі. Ерлер мен йелдерді жыныс мшелері жатады. Ерлерді жыныс мшелері: 1)Ішкі жыныс мшелері. 2) Сырты жыныс мшелері болып блінеді. Ішкі жыныс мшелеріне ен, ен осымшасы, ры шыаратын шашатын жолдар,шует уышасы, уы алды безі,бадана безі жатады. Еркекті ішкі жыныс мшелері ры тзуге оны шуетке айналдыру ызметін атарады. Еркекті сырты жыныс мшелері ма жне еркекті жыныс мшесі болып екіге блінеді. Аналы жыныс мшелері былай жіктеледі: 1)Ішкі жыныс мшелері. 2) Сырты жыныс мшелері болып блінеді. Ішкі жыныс мшелеріне аналы жыныс безі,безді сааы, жатыр ттіктері, жатыр, ынап жатады. Сперматозоидтарды даму процесі – сперматогенез еркек жануарларды жыныс безінде жреді. Бл процесс кезегімен тетін трт кезенен трады: кбею; су; жетілу; алыптасу. Овогенез кезегімен жретін ш кезенен трады: кбею; су; жетілу. Кбею кезеі жмырталыты фолликулалы аймаында жреді. Гаметобластардан жас жыныс торшалары – овогониялар тзіліп, митоз арылы блініп кбейеді. Бліну процесі тотаан овогониялар сыртынан оректік зат орымен амтамасыз ететін бірабат жалпа фолликулалы торшамен апталып, рашы жануарларды жынысты жетілу мерзіміне арай су кезеіне теді. Жмыртаны Граафов сауытынан аналык жыныс безіні стіне тсуіп овуляция деп атайды. Граафов сауытыны орнына жаа орган сары денешік дамиды. Егер жмыртка урыктанса, жуктілік сары денешік, ал жмыртка рыктанбаса, жалан сары денешік дамиды. Жктілік сары денешік жалан сары денешіктен ірі болады. Сары денешікті дамуы фолликулярлы клеткаларды кбеюінен басталады. Оларды кбеюімен атар зін оршаан днекер тканінен ан капиллярлары сіп дамитын органны ішінде кптеген ан тамырлары тзіледі. Фолликулярлы клеткаларды протоплазмасында пайда болан пигмент-лютеин денешікке сары тс беріп трады. Сары денешік тез арада жойылып кетеді. Сары денешік гормон шыарып овуляцияны уакытша токтататы без. Адамда Граафов сауытыны пісуі жне овуляция аналы жыныс безінін бірде он, бірде сол блігінде болып отырады. Аналы жыныс безіндегі циклді згерістер Граафов сауытыны пісуі, овуляция жне сары денешікті тзілуі жатынны абырасындаы згерістермен тыыз байланысты. Сары денешік гормоныны сер етуінен жатыннык шырышты кабыы жуандап, рытанан жмыртаны кабылдауга, оны оректендіруге дайындык жасайды.    
Зертханалы сабатар      
3.1 Сілекейді физико-химиялы касиеттері мен рамын анытау, ферменттерінід се-рін зерттеу. арындаы ас орыту. арын слін зерттеу.    
3.2. Ішектегі ас орыту. йы безі сліні ферменттері. Сііру. тті рамы, ызметі    
3.3 Зр блінуіні реттелуін зерттеу.    
3.4 Блу жйесі. Зрді фильтрациясы жне секрециясы    
3.5 Гаметогенез. Кйіт пен овуляцияны сйкестіру тсілдері    
БЖ      
3.1 Жтынша, арын жне ішектерді рылым ерекшеліктері.    
3.2 Эмбриогенез кезеіндегі бауырды, йы безіні дамуы. Бауырды, йы безіні рылысы, ызметі.    
3.3 Адам эмбриогенезінде про-, мезо- жне метанефросты дамуы.    
3.4 Бйрек денешігіні рылысы жне ызметі. Бйректі эндокринді аппараты жне оны функциональды рлі.    
3.5 Эмбриогенездегі ры безіні, аналы жыныс безіні дамуы. ры безіні, аналы жыныс безіні рылысы. Сперматогенез. Овогенез. Фолликулалар су кезедеріні реттілігі. Сары денешікті алыптасуы, рылысы, маызы. Жатырды, жмырта жолыны, ст безіні дамуы мен рылысы.    
Модуль 3 бойынша барлыы    
БАРЛЫЫ