Трмысты дстрлер

Тлім-трбие, лгі дстрлері

Шілдехана.“ Шілдехана ” - жаа туан балаа арналан той. Кешке жиналандар сбиге тты болсын айтып, н салып, домбыра тартып тойлайтын болан.

Кіндік кесер. азатарда “ кіндік шеше ” ымы бар. “ Кіндік кесу ” рсімі е рметті йелге, аыл тотатан жеге тапсырылады. Бдан кейін ол йелге “ кіндік кесер ” жоралысы тапсырылады. Кіндік кескен йел ол отбасыны е рметті адамына айналып, баланы екінші анасы саналады. Жаа босанан йел келінетін ет таамы “ алжа ” деп аталады.

Ат ою. азатар осы салтанатты рсімге ерекше мн берген. демі аттар мен ататы адамдарды есімдерін беру арылы солара балам сас болса екен деген пиылды аару иын емес. XVIII – XIX асырларда мір срген адамдарды кпшілігі не “ бай ” атын ( Мырзабай, Иманбай, Оайбай, т.б ) беру ата – аналарды дулетке мтылысы, балам бай болса екен сияты армандарыны нтижесі деп тсіну ажет. Сонымен атар, ат оюа бала туан кезде алыптасан р трлі жадайларды ыпалы аз болан жо. Мысалы, Наурызда туандар Наурызбай, жайлауда туандар Жайлаубай, айтта туандар Айтбай, т.с.с болып кете берген. Баласы трмаандар, балаларын лаа трпідей тиетін аттар ойып, рпаын сатап алуа тырысан. Кшікбайлар, Тлкібайлар, асырбайлар осыдан келіп шыан. Ыли ыз туан ата – аналар л кру арманына ыздарына лбосын, лтуан, Жаылсын, лмекен аттарын ойып жетпек болан.

Бесікке салар. “ Бесік ” - халы ымында асиетті жне бала шін те ыайлы я. Салт бойынша бесікке баланы ру анасы, жртты бріне аса рметті жасамыс ана салады. Салт дстрлері “ Бесік жырымен” абат жреді. Бесікке бала салынаннан кейін,жеге “ бесік салар ” сыйы тарту етілді.

ырынан шыару. Туанынан бастап ыры кн ткен со, йелдер баланы суа тсіріп, шашын жне тырнатарын алады. йелдерге баланы ата- анасы сыйлытар тарту етіп, жиналандарды дастархана шаырады.

Тсаукесер. Бл салтанатты бала жре бастаан кезде ткізеді. Жіішке ала жіппен баланы аяын тсаулааннан кейін, шапша, пысы, кп балалы салиалы адама тсау кесуді сеніп тапсырады. Салт н-кймен, игі тілектермен оса жргізіледі. Ертеде тсауды кесілген балаа ат жне ер тарту етілген.

Базарлы. Алыстан жолаушылап келген адамны жаындарына жне таныстарына келетін аса ымбат емес сыйлары.

Бастаы. Ата-аналар йден жолаушылап кеткенде, ересек балаларды з атарына йымдастыратын жастар кеші. Ол ойын-сауыа толы болан.

Енші. ке йінен блініп, отау тігетін балаларды лесі. Ол дние жне мліктен тран.

Кгентп. Егер онаа туыс адам немесе жасы таныс баламен келсе, й иесі балаа мал (бзау, лын, озы ) тарту еткен.

Ашамайа мінгізу. Бл салтанатты дстрді бала трбиесі шін лкен маызы бар. Бала 6-7 жаса келгенде, туысандар жиналып, оны ерттелген ата мінгізеді, олына амшы береді, оан жігіт болды дейді. Атасы бата беріп, жесі шашу шашады, арты лкен тойа ласады.

Сндет тойы. Та жаса ( 3, 5, 7 ) келген баланы сндетке отырызады. лкен тойа кп адам жиналып, салтанат иесіне ат немесе баса сый тарту етіледі.

Трмысты дстрлер

Аманат. Отбасылы ымбат заттарды біреуге берілуін бір уаыта сатауа берілуі. Аманат сатау лкен адамгершілік белгісі саналан. Халы сзі “ Аманата иянат ылма ” тегін айтылмаан. Аманат дстрі ел басына кн туан “ Атабан шбырынды, алакл слама ” жылдары басталып, з жаласын Кеестік саяси уын-сргін жылдары тапан шыар деп пайымдауа болады. Ертеде аманата балаларын да беріп отыран.

Ат тергеу. лтты дстр бойынша келіндер атасыны, кайнаасыны, кайынсілісіні атын атамай, р трлі жаымды есімдер ойып “ Бай ата ”, “ Мырза айнаа ”, “ Еркежан ”, “ Кркем жігіт ”, т.с.с айтатын болан.

Айып. “ Айып, айып тлеу” - кін, кінлі болу; соан байланысты айып тленеді. Барымта, ылмыс жасааны шін ылмыскерлерге айып тлеткен. Айып трлері кп, олар жасалан ылмыса байланысты олданылады. Ауыр ылмыс шін “ тоыз айып ”, яни тйеден бастап тоыз мал тлеткен. сіресе, рлы ата жазаланан.

мегерлік. Отбасында айтыс болан адамны йеліне сол адамны інісіні немесе аасыны йленуі. Бл шараны астарында балаларды зге руа жібермеуді амалы жатанын тсіну иын емес.

Бата. Елге сыйлы абыздар, асаалдар, азаматтар, аналар беретін баалы рухани тілектер. Олар “ дастархан бата ”, “ алыс бата ”, “ ел батасы ”, “ жаа ай батасы ”, “ Наурыз бата”, т.б блінеді.

Теріс бата. арыс. Ата-ана мітін атамаан, руды ята алдыран балалара теріс бата берілетін болан. Ондай адамдар елден аластатылан.

Дау. Дау – талас. азатар арасында айып млшері, жесір, жетім, барымта, рлы, жер, су шін таластар туып отыран. Дауласан адамдар ділдікті ара ылды а жаратын билерден іздеген. Олар дауларды діл шешіп, трелік айтан. Асаалдар шешімі екі сзге келмей, млтіксіз орындалан.

Жылу. “ Жылу ”-материалды кмек. р трлі нубетке ( рт, жт, топан су, т.с.с) шыраан адамдара мал, дние трінде жиналатын халы кмегі. “ Кп ткірсе кл ” маалы соы мезейді.