Суды пайдалану жне олдану

СУ – е маызды экологиялы ресурс жне тірі организмдерді басты рамды блігі. Сутекті оттекпен жай траты осылысы. Су – жер бетінде е кп таралан осылыс. Ол барлы гидросфераны райды, байланысан кйінде ртрлі минералдармен тау жыныстарыны рамына кіреді, топырата, атмосферада болады. Планетадаы суды жалпы млшері 1,5 *10 – 2,5 * 10 яни жер бетіні гектарына шамамен 50 млн. тонна судан келеді. Атмосфераны жер бетіндегі абатында жне топырата мекендейтін организмдер шін суды басты кзіне жауын-шашын жатады. Жер бетіндегі организмдерді сумен амтамасыз етуде грунт суы сондай-а су ойма суы маызды роль атарады. Суды маызды сипаттамасына оны сапасы жатады. Ол ластану салдарынан бірден нашарлауы ммкін.
Суды ртрлі шаруашылы мтаждыына пайдаланады.Суды олдануды мнісіне арай су ттынушылар мен су пайдаланушыларды айыруа болады. Су ттынушылар- шаруашылыты су ресурстарын су кзінен тыс жерде пайдаланатын салалары (шаруашылы трмысты мтаж шін, ндіріс, су шаруашылыы жйелері жне т.б. шін ажет су тоандары ), су пайдаланушылар – шаруашылыты су ресурстарын су кздерінен тасымалдып пайдаланатын салалары ( гидроэнергетика су транспорты, балы шаруа. т.б.) Су ттынушылар мен су пайдаланушыларды суды сапасына оятын талаптары р трлі олар суды андай ызмет атаруымен байланысты. Суды сапасына е атал талап оны ішу масатына, балы сіру шін олдананда ойылады. азіргі кезде нерксіп пен Ауыл.Ш. суды пайдалану клемі аса зор млшерге жетті. Жылына 150 км куб. Жуы су айтымсыз пайдаланылады ол аымдаы тщы су клеміні 1% райды екен. Тщы суа деген сраныс орташа жыл сайын 3,1 процент сіп келеді. азір адамдар жылына 3000 км куб. тщы су ттынады. Тщы суды е кп пайдаланатын салаа А.Ш. жатады мысалы 1 тонна бидай ндіру барысында 1500 т су пайдаланады. нерксіпті де суа деген сранысы жоары.
нерксіпте су ерітінділерді дайындауа, сйытытар мен газдарды суытуа жне ыздыруа шикізаттарды тасымалдауа, жылу энергетика масаттарына, алдытарды жоюа, рал жабдытарды, ыдыстарды т.б. жуып тазалауа пайдаланылады. Мыс: 1 т болат, шойын ндіру шін 15-20 м куб. су жмсалады. уаттылыы орташа химиялы комбинат тулік ішінде 1-2 млн. м куб су шыындайды . 1,5 млн халы бар алада тулік ішінде 1 млн м куб шамасында су жмсалады.
Сумен амтамасыз ету жйесі – кзден суды алуа, оны реттеуге ж/е ысммен жеткізуге арналан имраттар кешені С..е.ж. су алу имараттары, соры станциялары, суа ттыну асиеттерін беру ондырылары осалы ж/е реттеуші ыдыстар, су бырлары ж/е жабу, реттеу, су алу ж/е тежегіш арматуралармен жабдыталан су бырлары тораптары кіреді. С..е.ж. жер сті кздеріне су алу жаалы ж/е арналы ртрлі су тартыш рылыларымен жргізілетін зендер, клдер, бгендер, теіздер жатады. Жер асты кздеріне артезиан грунтты су, арна асты суы, бла кздері жатады. Олардан су алу ымалар шахталы дытар, горизонталь ж/е слелік су тартыштар, рату имараты ж/е жерасты суын жинау рылыстары арылы жргізіледі.
нерксіптік ксіп орындарда суды пайдалану сулбасына байланысты С..е.ж. суды тізбектеп пайдаланатын тура ау ж/е айналма болып жіктеледі. Тура ау жйесінде су технологиялы циклде пайдалананнан кейін суоймаа жіберіледі айтадан пайдалану жйесінде су ндірісті 1 технологиялы процесінде олданылады. Осы жйеде технологиялы процесте пайдаланылан су суоймаа жіберілмейді, деуден ткен со айтадан ндірістік циклге айтарылады.

Суды ластануы:

лем бойынша адамзатты толандырып отыран мселе ол су орларыны ластануы аладатып отыр. Суды ластануы су экожйесін блдірумен аяталады.

Су айдындарыны ластануы:

*биологиялы ластану: сімдік, жануар, микроорганизмдер жне аш бейімді заттар

*химиялы ластану: уытты жне су ортасыны табии рамын блдіретіндер

*физикалы ластану: жылу-ызу, электр-магнитті ріс, радиоактивті заттар.

Суды сапасы, ластану дегейі немі баылауа алынып отырады. Суды рамындаы химиялы оспалар, тзды рамы, еріген блшектер, температура р трлі болуы ммкін. Дниежзілік денсаулы сатау йымы ауыз суды 100-ден астам сапалы крсеткішін сынан. Ал азастанда ауыз су сапасы МемСТ 287482 бойынша 30 міндетті крсеткішпен аныталады. Су бассейніні ластануыны негізгі себептері — тазартылмаан аын суларды зен-клдерге жіберу.

Бан жол беретіндері:

трын-й коммуналды шаруашылытар;

нерксіп орындары;

ауыл шаруашылыын химияландыру:

халы шаруашылыыны баса да салалары.

Аын сулара йылатын лас сулар да бірнеше топа блінеді. Оларды оспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер), лас сулар (минералды, органикалы, бактериалды, биологиялы) деп жіктейді. Лас суларды ішінде трмысты сарынды суларда органикалы заттар 58%, минералды заттар 42 тей болады. нерксіпте пайдаланылатын сулар мен синтетикалы жуатын заттармен суларды ластануы те ауіпті. Блар –химиялы ластану кздері. Соны ішінде сулы экожйелерді пестицид, гербицид жне баса да химиялы улы препараттармен ластануы азастанда ке етек алан. Мселен, мата мен кріш, жеміс- жидек, бау-баша, теплица (жылы жай) зиянкестеріне арсы брыны Кеес кіметі кезеінде те кп химиялы заттар пайдаланылан Нтижесінде, су ластанып, оны сапасы мен микрфлорасы жне микрофаунасы, ірі хайуанаттар, стар зардап шеккен. з кезегінде химиялы заттарды зиянды осылыстары азы – тлікпен адам организмін кері серін тигізді. азіргі кезде ашы зен, кл суларымен атар жер асты сулары да сарынды, шайынды сулармен жне еріген зиянды заттармен ластанып отыр. Оны негізгі ластану кздері мыналар:

нерксіп німдерін сатайтын оймалар;

химиялы заттар жне тыайтыштар;

трмысты алдытар;

жер асты суларымен жаланатын бырлар;

ірі рылыс учаскелері;

кзгі аладар, бры-скважиналары болып табылады.'

Жер асты суларында ртрлі жпалы аурулар тарататын микробтар, вирустар кездеседі. азастан жадайында зен-клдерді ластануы кбіне нерксіп шоырланан айматарда, полигондар мен мнай-газ ндіретін жерлерде жаппай сипат алуда.

Су ттыну нормасы— арнайы рылыс нормасы мен ережесі бойынша суды сапасына сйкес ттынушыны белгілі бір уаыт аралыында суды пайдалануыны санды крсеткіші немесе кез келген нім трін ндіруге жмсалатын ажетті суды санды клемі.

 

Су ттынуды ата кестесі— су кздерінде су млшері белгілі бір клемнен 10 пайыздай тмендеп кеткенде, рбір жымны, шаруашылыты, жеке тлаларды су пайдалануын ата шектеу.