Жұмыстың тәжірибелік бөлімін орындау әдістемесі
Кәсіпорындардың жылдық есептерін зерттеу негізінде келесі 15-кестедегі мәліметтер алынды;
x – ППП орташа тізімдік санының әрбәр жұмыс істеуішке шаққанда өзгеріссіз бағада жалпы өнім жасау, млн. тенге;
y – негізгі өнеркәсіптік-өндірістік қордың орташа жылдық құнының 1 тенгеге шаққанда жалпы өнім шығару, тенге;
z – құндық мәндегі материал сыйымдылығы, өзгеріссіз бағадағы жалпы өнімдегі материалдардың құны, %.
Коррециялық талдау жүргізу үшін осы режимнің Талдау модулін Сервис меню-жүйесін пайдаланып, онда корреляция талдау аспабын белсендіру қажет. Мұнда Корреляция диалогтік терезесі ашылады, соған болжамды өрісті толтыру керек.
Толтыру реті мұндай болуы мүмкін:
- Кіру диапазоны. Талданатын мәліметтер бар $B$7:$D$31 ұялар диапазонына сілтеме кіргізіледі.
15-кесте – Есепке бастапқы мәліметтер
| Кәсіпорынның номері | X | Y | Z |
| 6,0 | 2,0 | ||
| 4,9 | 0,8 | ||
| 7,0 | 2,7 | ||
| 6,7 | 3,0 | ||
| 5,8 | 1,0 | ||
| 6,1 | 2,0 | ||
| 5,0 | 0,9 | ||
| 6,9 | 2,6 | ||
| 6,8 | 3,0 | ||
| 5,9 | 1,1 | ||
| 5,0 | 0,8 | ||
| 5,6 | 2,2 | ||
| 6,0 | 2,4 | ||
| 5,7 | 2,2 | ||
| 5,1 | 1,3 | ||
| 5,2 | 1,5 | ||
| 7,3 | 2,7 | ||
| 6,1 | 2,4 | ||
| 6,2 | 2,2 | ||
| 5,9 | 2,0 | ||
| 6,0 | 2,0 | ||
| 4,8 | 0,9 | ||
| 7,3 | 3,2 | ||
| 7,2 | 3,3 | ||
| 7,0 | 3,0 |
Ескерту. Сілтеме баған немесе жол күйінде ұйымдастырылған мәліметтердің ең кемі екі аралас диапазонынан тұруы керек.
- Шығу диапазоны. $S$7 шығыс диапазонының сол жақ үстіңгі ұясына сілтеме енгізіледі.
Ескерту. Мәліметтердің екі жиынтығының корреляциясының коэффициенті олардың өнделу ретіне қатыссыз болғандықтан шығу саласы өзіне арналған орынның жартысын ғана алады. Жолдары мен бағандарының координаттары дәл келетін шығу Диапозонының ұяларында 1 мән болады, себебі әрбір жол мен баған кіру диапазонында өзін-өзі толығынан корреляциялайды.
Топтандыру. Ол үшін бағандар бойынша жағдайға ажыратқыш орнатып, ОК-ны басу керек.
S7:V10 ұялар блогына шығу мәліметтері бар корреляциялық матрицасы қойылады.
Алынған есептер диагональ асты элементтері корреляцияның қосарлы коэффициенттері: rxy, rxz, rvz екенін көрсетеді.
Корреляция коэффициентінің – 1-ден +1-ге дейінгі интервалдан мән алатыны белгілі.
Корреляция коэффициентіне +1 мәні тиісті ауытқулар арасында (хi - 
) және (yi - 
) тікелей байланыс, ал – 1 мәні олардың арасында кері байланыс болғанда жетеді. Осы шамалар арасындағы байланыстардың мәні тікелей немесе кері байланыстар көбірек ауытқыса, ауытқу сомасы сонша көп болып, нөлге жақындайды.
Корреляцияның оң коэффициентінде оң корреляция, теріс коэффициетінде теріс корреляция туралы айтылады. Корреляция коэффициенті ±1 мәніне неғұрлым жақын болса, байланыс та соғұрлым тығыз да қарқынды. Желі үдемелі функциональдық тәуелділікте өзгермелі у пен х арасында ryx= +1, желі бәснңдігінде ryx= -1. Корреляция байланысы нөлге жақындаған сайын зерттелетін байланыс нашарлау. Екі өзгермелілер арасындағы желі байланысы жағдайында тек бір корреляция коэффициенті болады.
Мәліметтердің екі жиынтығының арасындағы корреляция коэффициентін есептеу үшін КОРРЕЛ статистикалық функциясын пайдалануға болады.
Ұяларға формулалар енгізіледі:
rxy V15: =КОРРЕЛ(В7:В31; С7:С31);
rxz V16: =КОРРЕЛ(В7:В31; В7:О31);
rvz V17: =КОРРЕЛ(С7:С31; О7:В31).
Ол үшін Мастер функций терезесінде Статистикалық категорияны, ол онда КОРРЕЛ функциясын таңдап, функция мастерін пайдаланамыз.
1 массивте – мәндер интервалының ұясы, 2 массив – мәнді ұялардың екінші интервалы.
Бұл функция массив 1 және массив 2 адрестері бойынша анықталған ұялар интервалдары арасындағы корреляция коэффициентін оралтады. Корреляция коэффициенті екі айырықшылық арасында өзара байланыстың бар-жоғын анықтау үшін пайдаланылады.
Алынған есептер негізінде мынадай қорытынды жасауға болады.
Кәсіпорынның басқаларымен жұмысының тиімділігінің зерттелген көрсеткіштерінің әрқайсысы өзара тығыз байланысты (детерминацияның барлық көбейтінді коэффициенттері мәнді және 0,8-ден асады).
Әсіресе қор қайтарымы мен қалған екі көрсеткіш – еңбек өнімділігі мен материал сыйымдылығы тығыз байланыс бар. Қор қайтарымының орташа 84,25%-ға өзгеруі еңбек өнімділігі мен материал сыйымдылығының өзгеруімен түсіндіріледі (қор қайтарымының орташа 15,75%-ға өзгеруі бақыланбайтын факторлардың, нышандардың ықпалымен түсіндіріледі). Мұнда еңбек өнімділігі 1млн. тенгеге ұлғайғанда қор қайтарымы негізгі өндіріс қорының рубліне шаққанда орташа 0,55 тенгеге ұлғаяды. Материал сыйымдылығы 1%-ға кемігенде қор қайтарымы орташа 0,48%-ға ұлғаяды. Зерттелген көрсеткіштер өздерінің орта деңгейлерінен шағын мөлшерде ауытқыған жағдайда көрсетілген нормативтер салыстырмалы түрде тұрақты (тұрақтылық сенімді интервалдармен және 0,95 ықтималдығымен көрсетіледі).
Бұл жағдайларда материал сыйымдылығы мен еңбек өнімділігінің арасындағы өзара тәуелділік (қор қайтарымын есептегенде) дәлелденбеген (корреляцияның жеке коэффициенті pxz/y елеулі емес). Мұндай тәуелділікті барынша сенімді тексеру үшін біздің қолымыздағыдан көбірек іріктеу көлемі қажет.