Паслухайце тэкст. Разгледзьце партрэты на дошцы.
Урок 25
Тэма: Мясціна, дзе я жыву. Славутыя землякі
Мэты:
— працягваць работу па выпрацоўцы артыкуляцыйных навыкаў; фарміраваць уменні аўдзіравання; працаваць над назапашваннем лексікі тэматычных груп, уключаць яе ў актыунае суразмоуніцтва па змесце праслуханых тэкстаў;
— вучыць чытаць па-беларуску, выкарыстоўваючы навык чытання, набыты на ўроках навучання грамаце; вучыць правільна вымаўляць пры чытанні гукавыя адпаведнікі літары г; фарміраваць першапачатковыя чытацкія ўменні пры адказе на пытаны па прачытаным;
— выхоўваць пачуццё гонару за сваіх славутых землякоў.
Абсталяванне: падручнік, партрэты Ефрасінні Полацкай, Я. Купалы,
Я. Коласа, У. Карвата.
Ход урока
І. Лексічная праца
Дамінуючы лексічны матэрыял: славуты, герой, зямляк, першадрукар, асветнік, знакаміты, партызан, воін, Герой Беларусі.
1) Успомніце, як называюць родных вам людзей? Як назваць іх адным словам? (Сваякі.) Людзі, якія жывуць у адной мясціне (у вёсцы, у горадзе, у адной краіне) называюцца землякі. Сёння мы пагаворым пра нашых славутых. знакамітых (известных) землякоў, якія праславілі беларускую зямлю на ўвесь свет.
2) 3 «Буквара» вы ўжо ведаеце некалькі іменаў славутых землякоў. Назавіце іх. Хто такая Ефрасіння Полацкая? Паслухайце верш і скажыце, каму ён прысвечаны?
Скарына
Асветнік, вучоны
I першадрукар.
Наш гонар —
Францішак Скарына.
Запомні ўсім сэрцам
Як велічны дар
Радзімы
Славутага сына.
— Пра каго гэты верш? Якія словы былі для вас незразумелыя? Хто такі Скарына? Як аўтар называе Скарыну? Як вы разумееце выраз: «Наш гонар — Францішак Скарына»?
Паслухайце тэкст. Разгледзьце партрэты на дошцы.
— Янка Купала і Якуб Колас —- народныя паэты Беларусі. Яны горача любілі сваю Радзіму. Янка Купала і Якуб Колас напісалі шмат цікавых твораў для дзяцей і дарослых. Гэта нашы славутыя землякі.
— Хто такія Янка Купала і Якуб Колас? Як яны любілі сваю Радзіму? Хто напісаў шмат цікавых твораў для дзяцей? Прачытайце словы на дошцы:
Янка Купала Якуб Колас
— Што вы ведаеце пра іх?
4) Шмат воінаў і партызан у гады Вялікай Айчыннай вайны сталі героямі, абараняючы родную Беларусь ад ворага. Ёсць героі і ў наш час. Паслухайце.
У лётчыка Уладзіміра Карвата падчас палёту загарэўся самалёт. Лётчыку была дадзена каманда пакінуць самалёт. Але ўнізе на зямлі былі вескі. Там жылі і працавалі людзі, гулялі дзеці, і самалёт мог упасці на іх. Уладзімір Карват адвёў самалёт ад вёсак, выратаваў жыхароў, а сам загінуў. Пасмяротна яму было прысвоена званне Героя Беларусі.
— Кім быў Уладзімір Карват? Што здарылася з яго самалётам? Чаму ён не змог пакінуць самалёт? Якое званне яму было прысвоена пасмяротна?
— Якіх славутых землякоў свайго горада (вескі) вы ведаеце? Раскажыце.
II. Аўдзіраванне
1) Казачнік Бай падрыхтаваў для слухання казку, якая называецца «Хітры мужык». Паспрабуйце здагадацца па малюнках, хто з дзеючых асоб хітры мужык?
Хітры мужык
Даўней мужыка за чалавека не лічылі. Нават прыказка ў паноў была: дурны мужык, як варона. А мужык — таксама чалавек. I не хацеў ён мірыцца з панскімі здзекамі (издевательствами).
Вёз адзін чалавек у горад дровы прадаваць. Даганяе яго пан у брычцы.
— Гэй, мужык! — крычыць пан. — Прэч з дарогі! Мужык быў востры на язык, хітры, як ліс. Надакучыла яму цярпець знявагу (унижения) пана, вось і вырашыў ён заступіцца за сябе.
Мужык пакінуў воз, сышоў з дарогі і кажа:
— Едзь, пане, хоць да д'ябла (к дьяволу).
Пан падумаў, што мужык дурны, не зразумеў яго.
— Прэч з канем! — растлумачыў ён мужыку. Мужык выпраг каня, звёў убок, а воз пакінуў на дарозе. Узлаваўся пан на мужыка:
— Прэч з возам, пся крэў!
— То так бы ты адразу і казаў! — усміхнуўся мужык.
Запрог каня і з'ехаў з дарогі.
Прыехаў пан у горад, пераначаваў, а назаўтра пайшоў на кірмаш шукаць аўса. Ходзіць па рынку ды распытваецца, хто прадае авёс. Падышоў і да таго чалавека, якога ўчора дагнаў на дарозе. Людзей на кірмашы многа, і пан яго не пазнаў.
— Ці не чуваць тут аўса? — пытаецца пан.
— Аўса? — перапытаў мужык.
— Але, аўса.
Мужык зрабіў выгляд, што не зразумеў пытання пана.
— Пачакай, пане, — кажа мужык, — зараз даведаемся.
Узлез ён на воз і ветрыць носам. Панюхаў, панюхаў і адказвае:
— Не, пане, не чуваць...
Бачыць пан — жартуе з яго мужык. — Ці не ўчарашні ты? — пытаецца пан. А мужык зноў смяецца:
— Бадай цябе, пане, качкі стапталі! — адказвае мужык. — Мне ўжо гадоў за сорак мінула, а ты кажаш — учарашні!
Пан злуецца:
— Чый ты, мужык?
Ён хацеў пачуць, якому пану належыць мужык. А той зноў жартуе:
— Мар'янін.
— А хто Мар'яна?
— Жонка мая.
Пан аж пачырванеў ад злосці:
— А хто ў вас старэйшы?
Мужык зноў прыкінуўся, што не разумее пана:
— Ёсць у нас, пане, адна бабка, Даміцэля, дык ёй ужо гадоў за сотню будзе: яна за ўсіх старэйшая.
Плюнуў пан і аж зайшоўся ад злосці:
— Я не аб тым цябе пытаю: каго вы слухаеце?
— А-а... То так бы і казаў! Ёсць у нас у вёсцы хлопчык гадоў васьмі ці дзевяці. Ён як пачне іграць на дудачцы, дык уся веска збягаецца слухаць.
— Ды не! — тупае пан. — Я пытаюся: каго ты баішся?
— А-а... Ёсць у нашага Піліпа сабака паганы, дык мы ўсе яго баімся: хто каля Піліпавага двара ідзе, палку нясе.
— Вось жа бесталковы мужык! Я пытаюся, хто у вас вышэйшы.
Бачыць пан, што з мужыком не згаварыцца, пачаў у другіх дапытвацца, чый гэта мужык — якога пана?
Дапытаўся і паехаў да тага пана.
— Твой мужык з мяне жартуе, — скардзіцца ён пану.
Загадаў пан прывесці мужыка. Павялі мужыка ў панскія пакоі.
— Што з ім рабіць?
— Даць розгаў! — раіць пан-госць.
— Гэй, даць мужыку розгаў! — крыкнуў пан. Прынёс слуга пук розгаў. А мужык узяў розгі:
— Яны мне ў гаспадарцы спатрэбяцца, — і шусь за парог.
Паны так і аслупянелі.
2) Калі вам хацелася смяяцца, слухаючы казку? Раскажыце самы смешны зпізод, гледзячы на малюнкі.
3) Хвілінка адкрыццяў.
— Пра каго гавораць, што ён легкі на слова? Спрытны на язык? А пра каго кажуць, што ён языком меле, балбоча, як цецярук, языком звоніць, язык распусціў?
III. Навучанне чытанню
1) Успомніце, якія словы з гукам [г] вы пачулі, калі слухалі казку? Як вымаўляецца ў беларускай мове гук [г]? Якой літарай ён абазначаецца? Растлумачце, чаму мастак намаляваў літару г менавіта так?
2) Чытанне слоў першага, другога, трэцяга слупкоў.
— Што значыць «загад»? Хто можа аддаць загад? Каго называюць гаспадаром?
3) Чытанне сказаў у падручніку з папярэдняй падрыхтоўкай (гл. папярэднія ўрокі).
4) Адказ на пытанні.
— Навошта мужык ехаў у горад? Хто яго дагнаў? Якім быў мужык?
IV. Вынік урока
— Каго называюць землякамі? Што значыць славутыя землякі? З якой літарай пазнаеміліся? У чым асаблівасць вымаўлення гука, які абазначаецца гэтай літарай?