Арал өңіріндегі балық шаруашылығын дамыту проблемалары мен оны шешу жолдары
Балық шаруашылыңын Арал өнірінде дамытуүшін еліміздің заңды актілеріне өзгерістер енгізу қажет. Қызылорда облысында балық шаруашылығын дамытуына балықты устаумен айналысатын бригадалар, оны өсіру мен айналысатын жеке тұлғалар жағынан бірлігі болмау, олардың жұмыстарына көмек беретін ұйымдардың жоқ болуы. Соңдықтан бүл мәселені шешу үшін ассоциация қүру керек, ол ассоциацияны обылыс денгейінде ұлкен балық өндірушіге жегу керек. Соңымен қатар, мемлекет жағынан балықты көбейту мен айналысатын жеке тұлғаларға мемлекет жағынан белгіленген мөлшерде субсидия бөлу керек. Субсидияны балықтын түрлері мен олардың халыққа қажеттілігіне байланысты жыл сайын өнімнің мөлшеріне сәйкес жергілікті бюджеттен бөлгені жөн. Балық шаруашылығында соңымен қатар өндірістік кооперативтер қүру қажет, және де мемлекет жағынан кооперативтік ұжымдарды қолдау қажет. Балық шаруашылығы мен айналасатын жеке тұлғаларға мемлекет жағынан көмек қажет. Көлді мекенді ауылдарда балық шаруашылығын әлеуметтік кооперативтерге жұктегені жөнді болады, өйткені ауылды мекендерде кооперация құрылымдардын бүл түрі көп салалы қызмет атқарады.
Мамандардың көз қарасы бойынша балық шаруашылығын дамыту үшін елімізде кәзіргі нәтиже 40 пайызға көбетуге қажет етеді. Соңымен қатар, мемлекет жағынан балық шаруашылығын дамыту үшін экспорт пен импорт қатынасын реттеу қажет, ол үшін статистикалық департаменттерге, жергілікті басқару органдарға қосымша жұктеме беру керек. Статистикалық департаменттер мен аудандық статистикалық бөлімдер балық өндіріс бақылау мен қатар балық шапруашылық дамуының мониторингің жүргізу керек.
Былқ шаруашылығының негізгі бағыты Қызылорда облысы бойынша немесе Қазақстан бойынша өндірістік балық өндірісің дамыуна мүнкіндік келтіру керек. Ал, ол бағыт балық өндірісін өндірістік бағытқа айналдыруына керек. Бүл бағытта барлық облыстағы су қорлар мен көлдер балық өндірісін дамуына мүнкіндік келтіруіне жағдай жасау керектігін ескеруіміз қажет. Балық шаруашылығын дамыту бағытында облыста табиғи су қоймаларына кұз кезінде мемлекет жағынан алдын –ала суды жіберу мен қатар, негізгі ұлкен су қоймалары мен көлдерге күріштің қалдық суы мен Сырдария өзенінің суың жіберу керектігін ескерген жөн.
Қазақстанда үкімет жағынан соңғы жылдары балық саласына көп мән берілуіде. Мысалы, Үкіметтін 2013 жылғы 30 қантарда қабылдаған Қаулысында балық аулау Ережесі өзгерілген және де 2005 жылғы 18 наурыздағы «Балық ұстау Ережесін бекіту» туралы Қаулысына өзгерістер енгізілген. Осы ережесі бойынша балық аулау кезінде өндіріс балыө аулау кезінде балықтын ұзындығын өлшеу әдісі көрсетілген. Бекіре тұқымдас балықтарды үстау кезінде олардың ұрық шашу мен аналық түрлерін су қоймаларына жіберін талап етеді.
Соңымен қатар балық үстау түрлері бойынша нақты ережеге сай балықты ұстау көрсетілген. Балық шаруашылығын дамыту үшін Қызылорда облысында балық аулау ережесіне сай барлық балық үстау түрлерін дамыту қажет. Соңымен қатар, облыста туризмді дамыту бағдарламаны асыру үшін балық шаруашылығында күрделі өзгерістер атқару қажет.
Облыстиағы екі балық заутын жұмыс атқару үшін барлық балық шаруашылықтарымен келісім-шарт негізінде балық өнімдерін тапсыруы мен оны өндеуін іс жүзіне асыру керек. Соңымен қатар, балық шаруашылығындағы барлық заңды және жеке түлғалары мен экономикалық қарым қатынастарды жоғары денгейде жасау керк. Ол үшін тапқан табыстарынан барлық балықты аулайтын бригадалар мен келешекте құрылатын кооперативтер пайыздық аударымдар жасау керек., ал мемлекет жағынан балық шаруашылғындарғы әр түрлі заңды және жеке түлғаларға салық жағынан ынталандыру жасау керек.
Балық шаруашылығының тиімділігін жақсарту бағытында балық өсіру су арналары мен қоймалары мен көлдерде олардың типің ескергені жөн, ал шағын көлдерде өте интенсивті түрде балық аулау пайдаланбайды, өйткені үлкен көлдер мен су қоймаларында балық аулау бригадаларының балық ұстау көлемі өте көп және де 2-10 есеге дейін шағын су арналары мен көлдерінен асады.
Балық аулау ережесіне сай қандайда мөлшері болмасын су қоймалары мен көлдердің балық аулау рациональды және тиімді жүргізілуы қажет. Бүл жөнінде жиы-жиы балық аулау технологиясын пайдаланғаны жөнді болады. Соңымен қатар балық аулау бригадалары мен құрылатын өндірістік не болмаса әлеуметтік кооперативттердің параметрлері отпимальды денгейде болағы жөн, және де ғылыми түрде дәлелденген болу керек.
ОРЫТЫНДЫ
Қызылорда облыцсында мемлекеттік қолдаумен соңғы жылдары балық шаруашылығы дамып келеді. Бүл салада соңғы жылдары жас балық өнімін аулау өсіп келеді, бірақ соған қарамастан ауланған балыктар басқа елдерге экспорталанып отыр. Мысалы, Арал тенізінде ауланған Камбала балығы соңғы жылдары Европа елдеріне экспорталанып отыр. Арал тенізінде мекіре балықты өсіру мен қатар оның саның көбейту қарастырылып отыр. Бірақ балық өнімін аулауының көбейуіне қарамастан Қызылорда облысы бүкіл Қазақстан еліндегі дей импорттық океандық балықтарды пайдаланып отыр. Соңдықтан, жергілікті мемлекеттік билік органдар жағынан бүл проблеманы шешу үшін балық шаруашылығындағы заңды және жеке түлғалардың экономикалық қатынастарының механизмі арқылы және мемлекеттік субсидиялау арқылы шешім табу керек.
Кұзгі кезде облыстағы барлық көлдер мен су арналары мен қоймаларына артық суды жоспарлы түрде жіберіп, балық шаруашылығын дамуына барлық мүнкіндік жасау керек. Бүл бағытта күріш алқаптарындағы пайдаланған қалдық суларды дер кезінде қайтадан пайдалану арқылы және де балық ресурстарын көбейту үшін балық питомниктерін дамыту қажет. Балық шаруашылығын дамыту тек қана комплексті және де жүйелі түрде дамуы мүнкін. Соңдықтан, Қазақтын балық шаруашылығы гылыми-зерттеу институтының зерттеу нәтижесін іс-жүзінде асыру керек.
Қызылорда облысында жергілікті әкімшілік туризм саласын дамытуын ескере отырып Арал өнірінде әуесқойлық балық аулауды да дамыту керек екенің ескергені жөн. Соңымен қатар, балық шаруашылығында әр түрлі меншіктегі ұйымдастыру-құқықтық формадағы шаруашылықтарды дамыту дұрыс болар еді.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Концепция развития рыбного хозяйства Республики Казахстан на 2007-2015 годы (постановлением Правительства Республики Казахстан
от 6 октября 2006 года N 963).
2. Рафеенко.В.Д, Смехов.А.М, Зарайский.Д.А. Рыболовные самоделки. Эксмо, СКИФ-2007 г
3. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 января 2013 года №64 «О внесении изменений и дополнений в постановление Правительства Республики Казахстан от 18 марта 2005 года № 246 «Об утверждении Правил рыболовства», Казахстанская правда от 13 апреля 2013 г.
4. Приказ и.о. Председател Комитета лесного хозяйства и лесного мира Министерства сельского хозяйства РК от 24 июля 2015 г. № 190 «О введении ограничений и запретов на пользование объектами животного мира, их частей и дериватов, установление мест и сроков их пользования с изменениями от 01.10. 2015 г.
5. Источник: delonovosti.ru
6. Казахский информационный портал ZAKON.KZ
7. Правила ведения рыбного хозяйства Аннотация к документу: Приказ Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 31 марта 2015 года № 18-05/290 "Об утверждении Правил ведения рыбного хозяйства" Настоящие Правила ведения рыбного хозяйства (далее - Правила) разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 июля 2004 года «Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира» (далее - Закон) и определяют порядок ведения рыбного хозяйства на рыбохозяйственных водоемах и (или) участках