рт сндіруші-тарушыларды психологиялы дайындыы

азіргі заманда кптеген трлі апаттар мен ттенше жадайларды пайда болуыны арындыы мен жиілігі арту стінде. андайда бір ттенше жадайды бастан кешкен зардап шегушіге оиа медициналы жне психологиялы сипаты бар ауыртпалытар келеді. Осындай ттенше жадай орын алан ортада рт сндіруші-тарушылара жмыс істеуге тура келеді.Ттенше жадайлар мен оларды салдарын алдын-алу жмыстарына рт сндіруші-тарушыларды психологиялы дайындыы кбінесе оларды ксіби алыптасу кезеіндегі алашы сапалы оыту дегейімен тыыз байланысты.рт сндіруші-тарушыларды психологиялы ауіпсіздігін амтамасыз ету барысында маызды рлді ксіби дайындыты рамды блігі болып табылатын психологиялы дайынды атарады.
Психологиялы дайынды авариялы-тару жмыстарыны наты тріне дайындалу кезеіндегі жеке рамда психологиялы дайынды пен тратылыты арастырады. Ол жоары эмоционалды-жігерлі тратылыты алыптастыру, яни орыныш сезіміне берілмеу абілеттігі, мірге ауіпті жадайларда сабырлы сатауды алыптастыру жолдарымен жзеге асады. Ксіби дадылармен психологиялы дайындыыны байланысы рт сндіруші-тарушыа рт сндіру жне баса да жауынгерлік тапсырмаларды жедел орындауа, белсенді, шешуші жне тиімді іс-рекеттерді жзеге асыруа кмектеседі. Дегенмен, ол рт сндіруші-тарушыны бойында зінен-зі пайда болмайды, оны барлы ксіби іс-рекетіні барысында оыту сабатары мен жаттыулар кезінде масаттылыпен жйелі трде алыптасып, бекиді.
тарушыларды психологиялы дайындыы келесі негізгі міндеттерді шешуге баытталан:
1. рт сндіруші-тарушыларды ксіби маызды асиеттерін алыптастыру мен дамыту;
2. рт сндіруші-тарушыларды ттенше жадайдарда жмыс атару шін психологиялы тратылыын дамыту;
3. ттенше жадайларда зардап шеккендер мен рт сндіруші-тарушылара психологиялы жрдем крсету (психологтар мен медициналы ызметкерлерді жо болан кезінде);
4. авариялы-тару жмыстарын атару жне оларды аяталу кезеінде бзылан психикалы функцияларды алпына келтіру.
араанды облысыны ТЖД «СжАЖ» ММ психологтарыны берілген баыттаы атаратын ызметі «КДМ курсты дайындыыны тыдаушыларын психологиялы дайындау бадарламасына»сйкес жргізіледі. Берілген бадарлама 18 саата есептелеген, оны ішінде 6 са. – дрістер, 12 са. – тжірбиелік сабатар (іскерлік ойындар, тренингілер). Сабатар топ жиналысымен алашы ш кн ішінде жргізіледі жне келесі аидалара сйкес ралан:
Оытуды бірінші кнінде жымды біріктіру жне тиімді командалы зара арым-атынасты дамыту масатымен жргізіледі. Негізгі міндеттері болып
- топтаы жаымды психологиялы ахуалды дамыту;
- топтаы атысушыларды зара арым-атынасын жассарту масатымен оларды састытарын табу;
- топтаы рбір атысушыны з рлі мен функциясын тсіну; командада жмыс істей алу дадысын дамыту;
- жалпы командалы рухты алыптастыру мен кшейту;
- тренигі нтижесінен эмоционалды жне физикалы анааттану;
- зін команда ретінде сезіну болып табылады.
Оытуды екінші кнінде – «рт сндіруші-тарушыларды ксіби маызды асиеттері» таырыбында дрістік-тжірибелік саба ткізіледі. Берілген саба барысында рт сндіруші-тарушыларды ксіби іс-рекетте ажет:
тлалы мінездемелері:
- ттенше жадайлардаы эмоционалды тратылы, туекелге бару дайындыы, зін-зі баалау, рей дегейі, темперамент трі; психикалы процестерді динамикалы мінездемелері:
- есте сатау, зейін, ттенше жадайлардаы ойлау абілеттері сияты психологиялы ерекшеліктері арастырады.
Тжірбиелік сабатар барысында ажет ксіби-маызды абілеттерді даму дегейін, дадылары мен абілеттерін анытау масатымен тарушылармен тестілеу жмысы, соында нтижелерді талылау жргізіледі. Оытуды шініші кнінде – кнні бірінші жартысында «Стрестік жадайлардаы негізгі сер ету, кмек крсету тсілдері мен нышандары» таырыбында дрістік-тжірбиелік саба жргізіледі. Берілген саба барысында «шиеленіскен стресстік сер ету» тсінігі жне оны адам азасына тигізетін сері таырыбы ашылып арастырылады, шиленіскен стресстік сер етуді физиологиялы динамикасы, ТЖ зардап шеккендермен жмыс істеу аидалары сипатталан.
Тжірбиелік саба барысында ТЖ зардап шеккендермен тиімді арым-атынаса тсу тсілдерін йретуге баытталан, ТЖ шиеленіскен стресстік сер етуі бар зардап шеккендерге жедел психлогиялы кмек крсету дадыларын ныайту масатымен «тарушылар мен зардап шеккендер» рлдік ойыны жргізіледі.
Кнні екінші жартысында – «Ттенше жадайлардаы рекет барысындаы тарушыларды психикалы кйін басару дістері» таырыбындаы тжірбиелік саба жргізіледі. Берілген саба барысында КДМ тыдаушылары психологиялы зін-зі реттеу тсілдері, аутогенді жаттыулар, дем алу жаттыулары, зін-зі иландыру тсілдеріне йренеді.Психологтармен жргізілетін ш кндік оыту нтижесінде КДМ курсты дайынды тыдаушылары ксіби алыптасу барысында зіне кмектесетін немесе кедергі келтіретін жаымды жне жаымсыз аситетерін танып біледі; ттенше жадайлардаы трындарды жріс-трысыны психологиялы ерекшеліктерін жне алашы психологиялы кмек крсетуді; зіні психикалы кйін баылап, оларды басару жне олдану тсілдеріне йренеді.
араанды облысыны ТЖД «СжАЖ» психологтарымен берілген баыттаы атаратын ызметті тиімділігін арттыру масатымен «рт сндіруші-тарушыларды психологиялы дайындыы» таырыбында дістемелік оу ралы дайындады. Ттенше жадайлар мен оларды салдарын жою, білікті мамандарды зірлеу, трлі оамды баралы йымдармен бірлескен іс-шаралар ткізу, халы арасында ауіпсіздік саласында гіт-насихат жмыстарын жргізу – бл ттенше жажайлар комитеті ызметіні толы емес тізімі.
тарушы болу – бл ауіпсіздік ызметі емес, мір сру дадысы. Елімізде з ксіби дегейі мен шеберліктерін арттырып, жктелген ызметтік міндеттерін млтіксіз орындап жрген ттеншеліктер аз емес. Соларды бірі – батысазастанды рт сндірушілер мен тарушылар. Бгінгі тада Батыс азастан облысыны тару жасаында 77 тарушы ызмет жасайды.
Апат айтып келмейді деген сияты, кім-кім де андай да бір ттенше оиаа тап боларын алдын ала біле алмасы аны. Біра, сондай жадай туанда тарушылара жгінетінін жасы біледі. Ал тарушы мамандыы оай ксіп емес. р тарушы осы ататы алу шін арнайы дайындытан теді – олардан физикалы дайындыпен атар, психологиялы мінез тратылыы да талап етіледі. тару жмыстары кезінде жедел рекет ету шін р адам сабырлы болуы ажет. Ал тарушылар шін бл – блжымас аида. 2015 жылы суір айында жеке рамны 20 тарушысы Амола облысындаы кктемгі су тасыны кезіндегі ттенше жадайларды зардаптарын жоюа атысты. тарушылар кн-тн демей баса ызметті тарушыларымен біріге бірнеше кн бойы ттенше жадайды ауыздытады, дамбыларды бекітті, адамдарды кшірісті, ажетті азы-тліктерді жеткізіп отырды, йлері суа кеткен ауылды округтер Отаутскен, Ораза, Бірлік, осшы жне Тайтбедегі трындарды нды заттарын суа кеткен йлерден алып шыуа кмектесті. Жасаты тарушылары ттенше жадайларда суа кеткен айматан 62 зардап шегушіні алып шыты. Батыс азастан облысыны рлыты климатыны былмалылыы небір тосын табии былыстарды тудыратыны кпке аян. Алайда, тарушылар кез келген уаытта жауынгерлік дайындыта зір трады. Олар су тасыны, су басу кезінде адамдарды кшіріп, автокліктерде зардап шеккендерді бзылан автоклікті ішінен алып шыып, облысты автоклік жолдарында ар ттынына тап болан адамдарды жне техникаларды тарады. рбір тарушыдан осындай кптеген ызыты да, иын сттер туралы оиаларды естуге болады. Швейкин Алексей жасата 11 жылдан астам уаыттан бері жмыс істеп келеді. Ол лгілі отаасы, екі баланы кесі. зіні ызмет ткерген кезінде бір емес бірнеше мірді тарып алан. Алайда, ол зін батырмын деп санамайды. «Шынымды айтсам, анша адамны мірін таранымды санааным жо, мені жмысымдаы е бастысы, иындыа шыраан адама кбірек кмек беріп лгерсем болды», – дейді ол. «ртрлі жадайлар болады. Соны брінде де з мамандыымды сйетінім жанымды жылытады. Соны айаа, адамды ттенше жадайдан таран кезде мені уаныш сезімі билейді. Ондай кездер кп болады. Мысалы, бір бала велосипедті рамасына аяын ысып алды. уелі ата-ана зіні кмегімен шыарысы келген, алайда болмады, нтижесінде «112» телефоны бойынша оырау шалан. Біз шаыру бойынша келіп, арнайы ралдармен велосипедті рамасын кесіп, баланы темір расуынан шыаранда, оны жзіндегі уанышты крсеіз. Сондай-а, балалар олдарына жиі трлі саиналарды, дгелек теміршелерді салады, бастарына кастрлдерді киеді де, олар кептеліп алады. Осыан байланысты ата-аналара ескертерім, балаларыызды араусыз алдырмаыздар», – деп з ойын тйіндеді тарушы. «Сізді ойыызша, тарушы дегеніміз кім жне оны міндеттеріне не кіреді?» деген сраа Алексей: «тарушы – бл р мамандыты жасылыынан, ксіби біліктілігінен ралан маманды. тарушы – бл альпинис, сгуір, медицина ызметкері жне таы да басалар. Біз орынышпен кресу шін де парашютпен секіреміз. рине, брі орын алан жадайа байланысты. Біз есікті ааулы лпын ашудан бастап, табии апаттарды жоюа дейінгі жмысты барлыын жасаймыз. рбір ыста адамдарды ар рсауынан шыарамыз. атты жел жне ар мол кезде ішінде адамдары бар автомобильдер ар рсауында алып ояды. Соларды алып шыамыз», – деп жауап берді. «Е бастысы, батылдылы, табандылы, те кшті ерік кші, жылдам реакция, тзімділік, жауапкершілік. Аиатында е жасы алыс – адама мірін тараныды сезіну», – дейді ол. «Жмыста е иыны не?» деген сраа: «Айтуа иын. Жадайлар ртрлі болады. Е бастысы – сасалатамау, жедел шешім абылдап, рекет етуге ыраылыты сатау», – дейді кргені мен тйгені кп ксіби тарушы.