Анны ан тамырыны бойымен озалысы негізінде ламинарлы аын болады. Біра кейде турбуленттік аын да болуы ммкін.

Математикалы задылытары

Ан айналым биофизикасы - анны ысымы мен озалыс жылдамдыыны арасындаы байланысты жне оларды анны, ан тамырларыны, жрек функцияларыны физикалы параметріне туелдігін зерттейді. ан айналым жйесін крделі гидродинамикалы жйе деп арастыру керек. Жректі жмысы периодты боландытан анны ысымы жне озалысы да периодты болады. ан тамырлары аса кп тарматалады жне р тарматы диаметрі р трлі болады. Сондытан тамырды серпімділігі тарматарды диаметрлеріні осындысына байланысты болады. ан таралу жйесіні осындай ерекшеліктері оны физика, математика трысынан талдау жасауа иынды туызады.

Ан айналым биофизикалы крсеткіштері жрек - тамырлар жйесіні биофизикалы параметрлеріні згерісіне туелді болады. Атап айтанда жрек жмысыны ерекшелігі (анны систолалы клемі) ан тамырыны рылысыны ерекшеліктеріне (оларды радиусы жне эластикалы асиеттері) жне анны асиетіне ттырлыы байланысты болады.

Сонымен атар ан тамырлары гуморальды сер тарайтын арнаны ызиетін атарады. ан айналым жйесі азаны температурасына да ыпал етеді. Сондытан осы тарауда ан айналым жйесін биофизика трысынан арастырамыз.

Анны реологиялы асиеттері

Реология ( rheos - аын, logos - ілім грек сздері) дегеніміз, заттарды деформациялануын жне ауын зерттейтін ылым. Гемореология (гемо – ан) - анды ттыр сйы деп арастырып , оны ан тамырларыны бойымен озалысын зерттейтін биофизика ылымыны бір саласы.

Сйыты ттырлыы деп оны бір абатыны екінші абатымен салыстыранда озалыс серінен пайда болатын кедергіні атайды.

Сйыты ттырлыыны басты заын Ньютон ашан

Мндаы - анны ттырлыы.

Ттырлы трысынан араанда ан - ньютонды емес сйы. Себебі ан - формалы элементтер суспензиясыны плазмадаы ерітіндісі. Ол элементтерді зіне тн ішкі рылысы жне асиеттері бар. Плазма - млдір, ньютонды сйы. Біра формалы элементтерді 93% - ы эритроциттер боландытан, анды эритроцит суспензиясыны физиологиялы ерітіндісі деп, жеілдетіп арастыруа болады. Эритроциттерді басты асиетіні бірі - эритроцит баанын руа бейімділігі. Егер анны жындысын микроскоппен араса, онда бір біріне жабысан агрегатты круге болады. Ол агрегатты эритроцит бааны дейді. Баандар жинаталан тиындара сас болатындытан оларды <<тиын бааны>> (монетный столбик) дейді. Диаметрі ртрлі ан тамырларында тиын бааныны пайда болуы шартты да ртрлі. Оан ан тамырларыны диаметрі, эритроцитті диаметрі жне агрегатты размері тікелей сер етеді. Мысалы: эритроцитті диаметрі dэр 8 мкм, ал агрегатты диаметрі одан бірнеше есе лкен болуы ммкін, яни

Жуан ан тамырларыны диаметрлері агрегатты диаметрінен лкен , сонымен атар ан тамырыны диаметрі эритроциттерді диаметрінен аса лкен. Мнда жылдамды згерісі аз, эритроциттер тиын баанасына жинаталып, агрегат райды. Осындай алыпты жадайда анны ттырлыы = 0, 005 Па/с болады.Егер тамырлар са болса са артериялар, артериолдар , яни тамырды диаметрі мен агрегатты диаметрлері эритроцитті диаметрінен 15 – 20 есе лкен

Болса, мндай тамырларда жылдамды згерісі артып, агрегаттар ыдырайды да, анны ттырлыы кемиді.

Микротамырларда капилярларда тамырды диаметрі эритроцитті диаметрінен кіші болады . Біра тірі тамырда эритроциттер жеіл деформацияланып, диаметрі 3 мкм капилярдан диаметрі 8 мкм эритроцит ешандай згеріссіз бзылмай теді.

Уаыт бірлігінде антамырыны клден имасынан тетін анны клемі Q мынаан те болсын

Q = S6

Мндаы S = r 6 ан тамырыны клдене имасыны ауданы, ан тамырыны клдене имасыны ауданы, R – тамырды радиусы, сонда

Мндаы анны ан тамырлар бойымен озалысыны отраша сызыты жылдамдыы; Р жне Р тамырды штарындаы ысым; l – тамырды зындыы; – анны ттырлыы. Бл тедеуді алаш ашан алымны рметіне Пуазейль тедеуі дейді.

Капилляр тамырларда эритроциттер жіпке тізгендей біріні соынан бірі орналасып, тамырды пішініне сйкес келетін, тиын баанасын райды. Тамырды диаметрі анша кіші боланымен, эритроцит пен тамыр абырасыны арасында плазмаа орын алдырады. Капиллярдаы анны ттырлыы те аз болады.

Жоарыда арастырылан мысалдардан мынадай орытынды жасауа болады. Жуан тамырлар шін анны ттырлыы сызыты теді, яни

Мндаы – анны бастапы ттырлыы; С – эритроциттерді таралымы, к – эритроциттерді пішініне, размеріне жне агрегатты ерекшелігіне туелді геометриялы параметр.

Егер анны рамындаы са блшектерді рылымы згерсе, онда к – коэффициенті де, анны ттырлыы да згереді. Олай болса капилляр тамырлар шін жоарыдаы формуланы олдануа болмайды. Себебі ан ньютонды сйы емес, оны ан тамырыны диаметріне, жылдамды згерісіне жне температураа да байланысты.

анны ан тамырыны бойымен озалысы негізінде ламинарлы аын болады. Біра кейде турбуленттік аын да болуы ммкін.

Аортаа келіп йылан анны озалысы турбуленттік боландытан, аортадаы анны озалысы да турбуленттік болады. анны озалыс жылдамдыы артанда мысалы, блшыетке кш тскенде ан тамырларыны тарматалу нктелерінде де турбуленттік аын болуы ммкін. Турбуленттік аын ан тамырыны диаметріні кенет кішірейген жерлерінде де тромба болуы ммкін. Сйы турбуленттік аынмен озалу шін оан осымша энергия ажет. Сондытан ан тамырыны бойымен озалан ан жрекке кш тсіреді. Турбуленттік аын кезінде пайда болатын шу жрек жне ан айнплым жйесіне диагноз ою шін олданылады.