Тұлға өмірлік жолының субъектісі ретінде
Тұлғаның ерекше қасиеті белгіленгендей, өмірдегі қарама-қайшылықтарды жеңуі,оның субъект ретінде қасиетін білдіреді. Тұлғаның өмірлік субъект қажетінің категориясы, тек тұлғаның өз өмірін жасап, жүзеге асырып қоймай, сонымен өатар ол өз өмірін қандай деңгейде өткізіп жатқанын тереңірек түсіну.
С.Л.Рубенштейн субъект өмірін 3-ке бөліп қарастырды: рефлексияға,өмірге көзқарас сезімі және жауапкершілік қабілеті.
Рефлексиялық қабілеттілік – бұл өмір жолын «құрастыру» қабілеті, ол тұлғаның,міндеттеріне,болған жайттарына,қайғырғанына объективті қарап,өзін,өзінің жетістіктерін,сәтсіздіктерін,өмір әрекетін бағалап өзінің мәселелерін шешу. Г.Олпорт атап өткендей, шынайы сезім,шынайы қабылдау ол өзінің қандай болса қалпында өабылдау қабілеті.
Өмірге көзқарас сезімін Рубенштейн өмірдің эмоциональды мәнін атап көрсетті: қайғылы,қуанышты сезім,оптимизм сезімі.
Жауапкершілік негізінде «рухани байыпты» өмірге өтірік қарамай,байыппен қабалдау және де басқа да адам тағдырына жауапты болу.
Технологиялық-философия ойларына сүйене отырып,біз тұлғалық теорияны өмірлік жолдың субъекті ретінде шығардық,соның критерилері:
- Оптималды үйлесімді өмірлік позицияны құрастыру қабілеті;
- Өмірлік. Сызба түрінде уақыт бойынша жүзеге асыру, тұлғалақ типтің (қабілетіне,қажеттілігіне,мотивтеріне,өзін түзетуіне,қанағаттануына) және өзін жетілдіруде оптималды қабілетіне жауап береді.
- Өмірінің болашағына байланысты өз типіне сәйкес келу, ең бастысы басынан өткізу,өмірінің мәнін жүзеге асыру.
Өмірлік жолының субъектісі ретінде тұлға жоғары өмірлік қабілеттермен иемденеді - саналалақпен,белсенділікпен және уақытын ұйымдастыру қабілетімен. Мұндай түсінік технологиядағы тұлғаға берген түсініктемеге байланысты саналылықпен болған талас-тартысты шешеді.Кейбір технологтар,тұлға анықтамасы оның саналылығына байланысты деп есептейді.(С.Л.Рубенштейн,Д.Н.Узнадзе)басқалары саналылықты тұлғалық ұйымдастықтың басты деңгейі деп есептемей, сонымен қатар ол санадан тәуелсіз оның басты рөлін санасыздық атқарады дейді(З.Фрейд)
Сана тұлғаның қабілеті ретінде өмірлік жолын масштабымен,құндылықтарымен,өзгертулерімен байланысты көрсетеді.Сана саналылыққа негізделеді.Ол сонымен қатар тұлғаны басты жолғы бағытталуға көмектеседі және өз өмірін кең көлемде қарастыру – психоәлеуметтік, тарихи-мәдени,әлеуметтік. Өмірлік жолының субъект ретінде санасы – тұлғаның мәдени қалыптасу механизмі (А.А.Деркач)
Белсенділік отандық психологияда ойсалу ретінде қарастырылады. «Белсенді тұлғалақ орны» тезисі идеология жағынан жойылып қалуға жақындаған.Гуманистік психологияда белсенділік өзін-өзі жетілдіру (Ш.Бюлер) қажеттілігімен байланысты және тұлғаның даму күші ретінде дәләлденген.
Біз белсенділікті тұлғаның өмірлік субъектісін жоғары тұлғалақ қабілет ретінде анықтаймыз, оның индивидуальды-психологиялық типінің сәйкес келуін ұйымдастыру.
Белсенділік саналылықты, қарым-қатынаста,қызметте көрінеді.В.Н.Мясищева қарым-қатынас теориясында позитивті қатынаста сәйкес келеді.Белсенділік әрбір тұлға типінде әр түрлі болып келеді – ой салу және жауапкершілік,олардың қарама-қайшы жақтарын қоса, белсенділік деңгейін төмендету.Әр түрлі деңгейлер,ең төменгі белсенділікке қоса – енжарлық.А.Адлер, ол басқа түсінікті қолданды-өмірлік жол емес, өмір сүру сонымен қатар белсенділік деңгейіқұрылымдық немесежойылу деңгейінде болады деген.Ол екәі негізге сүйнен отырып типологияны ұсынды;Оның бірі белсенділік(В.И.Ковалева типологиясы бойынша) «әлеуметтік қызығушылық» деп атады.\
Соңында өмірлік қабілет өмір уақытының ұйымдастыру қабілеті болып тпбылады.Өмірлік перспиктива ретінде көрінбей, басқа да түрде кездеседі.Қызметтің бірдей уақытта сәйкес келуі (тәртібімен,әс-әрекеті т.б.) (Сонымен қатар бірдей уақытта ауысу қабілеті,адамның бірдей уақытта тыңдап, аударып,сөйлеп тұруы)
Дәріс 23
Тақырып: Адамның даралық даму контекстіндегі акме
Дәрістің мазмұны
Акме және тұлға сапасы жүйесіндегі индивидуалдылық