жне ткізу дістемелері.

Дріс № 14. Объектілерде оу-жаттыу жмыстарын йымдастыру

Жоспар:

1. Командылы – штабты жмыстарды жргізу ерекшеліктері.

2. Нысандардаы натылы жмыстар.

Азаматты ораныс негізі.Сабаын отудін орны ерекше.

Негізгі масат: оушыларды АК саласында аткарылатын жмыстар мен діс-тсілдермен таныстырып, сонымен бірге ттенше жадайларда ораныс имараттарына жасырынуа йретіп жне дадыландырып, практика жзінде іске асыруа йрету. Оушыларды оу барысында здеріне сенімін арттырып, бейбіт жне соыс кезіндегі ттенше жадайларда іскерлікпен іс-рекет етуге, аса жауаптылыпен ораныс шараларын атаруа дадыландыру.

Кп жылды педагогикалы тжрибе крсеткендей, орта мектеп оушыларын тиімдіде, сапалы оытуда саба ту тсілдеріні дрыс тандалынып алынуыны маызы зор.

Сабаты ту трлері- оу процесін йымдастыруа жатады, бл оыту саласында белгіл структурада оушыларды оытып йрету. Оыту тріне оушыларды саны, категориясы, оу орны, саба оу уаыты, оу мерзімні затылыы, оушылармен оытушыны арасындаы арым-катынасты спецификалы ызыметі, материалды-техникалы жабдыталуы жатады. Бір ана саба трін ткізуге ртрлі оыту тсілдерін олдануа болады, орта мектептерде А пнін ткенде, кейіннен тараан оыту тріне теориялы саба (ауызша тсіндіру, не нгімелесу, тсіндіру) жне практикалы саба (арнайы оу блмелері, оыту алашытары) ту жатады. Кеінен тараан оыту тріне, сабатан тыс ткізілетін викториналар, олимпиадалы жарыстар жне А кндеріне арналан сабатар жатады.

Теориялы сабатарда негізіен оыту процесінде тетін таырыптарды шамалы ана блігін амтиды, буан А штабы жанында йымдастырылатын жмыстар реті, рль бейбіт жне соыс жадайындаы ТЖ халыты орау шараларын оытып, тсіндіру кіреді. Сабаты бл негізінен оыту блмелерінде р таырыптаы кино, диафильмдерді жне крнекілік жаттарды крсетумен шектеледі. Оыту сынаптарында ткізілетін сабатардан баса экскурсия жасау жне соыс ардагерлерімен кездесу жатады.

Практикалы сабатарда оушыларды білімін штап тередетіп, бейбіт немесе соыс жадайындаы дабылдар кезінде ораныс рекетіне дадыландыру, сондай-ак жекелей ораныс заттарын пайдалануды, санитарлы тазарту жмыстарын жасау, киім-кешектерді жне техниканы тазарту, дезактивация газсыздандыру т.б жмыстарды йрету. Бл жмыстар йреншікті трде жасалу шін арнайы жаттыулар жасалуы керек.

Оыту тсілдері оны кмегімен терен теориялы білім беріліп, іс жзінде дістеме тсілдерге дадаландарап, мектеп оушыларында жоары материалды психологиялы тзімділікті калыптасуына себеп болады.

Оыту тсілі малімні оушылармен тікелей араласуы болып табылады. Сабатын масатына жне саба тріне байланысты оыту тсілі тадалынып алынады. Егер, теориялы сабата оытушыны басты масаты оушылара жаа таырып тсіндіру не ткен сабаты тере ындыру керек болан жадайда, ауызша тсіндіру, гімелесу, крнекілік кжаттарын крсетуді ал егер сабата діс-рекеттерді алыптастыру керек болан жадайда, ртрлі жаттыуларды бірнеше рет айталатып крсету, тсіндірілген саба есте алу шін оушыларды ажет рал-жабдытармен т.б. саба барысында керекті материалдармен амтамассыз ету, саба мазмнын ауызша айтуды оыту барысында орыны ерекше. Бейбіт немесе соыс жадайындаы болатын ТЖ кезінде кніл-кйді тратылыын алыптастырады. Ауызша айту кезінде, оулытара лі ебеген кнделікті басылымда шыатын жаа деректерді айтуа болады. Ауызша айту те ызыты тартымды болып бастауыш сыныптарда 10-15 минут, ал жоары сыныптарда 45-минуттен арты болмауы керек. Сонымен бірге ауызша айту кезінде крнекілік материалдар кеніне колданылуы керек. Мысалы: жекелей ораныс заттары таырыбын ткенде міндетті трде, жекелей ораныс заттары оушылара крсетілуі тиіс. Оушыларды сабака ынталылыын арттыру шін татаа р трлі тсті борлармен схема, суреттер салынылуы тиіс. Ауызша тсіндіру кезінде салыстырудыда маызы зор. Мысалы: Арменияда болан YIII – X балл жер сілкінісімен, онда болан имараттар бзылуын, ядролы жарылыстар кезіндегі заымдармен салыстыру. Сабаты нгіме трінде ткізуді оыту процесінде алатын орны ерекше, бл диалог сра-жауап трінде теді. Оушыларды жаа ой-пікірлер калыптасады. гімелесу кезінде ткен материалдарды кашалыты тсінгендігі тексеріледі. гімелесу верестикалы трде тіп, малім оушылара срактар кою нтижесінде оларды здігінен ізденуіне жне ткен сабатарды талдауа ат салыса атысуына жадай жасайды.

Жаттыу тсілі дегеніміз оушыларды здігінен иындатылан діс-тсілдері бірнеше рет айталауы арылы алыптастырады. Жоарыда айтыландай орта мектептердегі оып йрету тсілдері іс жзінде оушыларды трбиелеуге алан білімдерімен тжрибелерін ауіпті жадайларда олдануа йретеді. Тіршілік ауіпсіздігі сабаын дайындау тсіліне: Малімні сабаа алдын ала дайындалуына, тетін таырыпты талдауы, керекті дебиетті тадап алуы мен оып танысуы сабаты масатын анытауы, жоспар жасау, оны бекітуі, практикалы діс тсілдерді айталау, оыту орнын дрыс тадап алу. Жасалатын жаттыуларды дрыс жасалу дістерін арастыру жатады.

Тіршілік рекеті негізіні ауіпсіздігі сабаын жргізгенде оытушы оу жоспарымен танысып оны мегеріп, таырып тсіндіргенде оны ткен таырыппен аншалыты байланысты екенін жне оушылара аншалыты таныс екенін анытауы керек.

Сабаа ажетті дебиеттерді дайындаанда методикалы нскаулармен мерзімдік басылымдаы материалдарды кеінен олдануды мні зор себебі жаа деректер оушыларды білімін арттырады. Бір сабата 2-3 сраты талдау жоспарланады. Оу сааттарын блу, таырыпты маыздылыына жне жалпы блінген уаыта байланысты болады. Практикалы сабатарда, оытушы алдын-ала жаттыуларды зі айталап жасуы керек. ажет болан жадайда саба барысында зіне кмектесу шін, бірнеше оушыны тадап алып олара жаттыу жмыстарды алдын алу керек. Саба алдында тетін таырып жасы тсіну шін, оытушы р-трлі сабаа атысты аспаптарды, ораныс заттарын жне оыту фильмдерін, диафильмдерді, рнекі материалдар плакаттарды дайындауы керек. Жоарыда айтыландай саба ту орны дрыс тандап алудын маызы зор оытушы сабаа дайындаланда міндетті трде жоспар-конспектісін дайындауы керек.

Жоспар конспектісі жмыс жаты жне онымен оытушы саба ткізеді. Таырыпты толы тсіндіруге, ткен таырыпты айталауа, саба уаытын дрыс пайдалануа, техникалы жне крнекілік оыту ралдарын пайдалануда ателеспеуге, практикалы сабатарда жаттыу жмыстарын дрыс жасауа белгіленген алыптан шыкпауа ажет. Бл ыса, рі мазмны жне крнекті болуы керек.

Жоспар конспектісіні бірінші блігінде практикалы немесе жаттыу сабаыны ретті, сабаты масаты, сабаты ткізу тсілі жне ту орны. Сабата талданатын сратар, олара блінетін уаыт, сабаты таырыбыны материалды амтамассыз етілуі, дайындалуа сынылан дебиет.

ысаша сабата аралатын сратар оларды тсіндіру тсілі, орытынды талдау жне таырыпа байланысты схема, суреттер немесе саба барысында оушылараа тсіндіру шін тактаа жазып, сызу сондай-ак техниканы кмегімен диафильмдер крсету. Оушыларды аншалыты ткен таырыпты тсінгендігін, крсетілген жаттыуларды аншалыты ынандыы жне йге тапсырма беріледі.

Саба ткізуде оытушыны шеберлігін арттыру шін, міндетті трде баса пн малімдеріні «алашы скери дайындык » т.б сабаына катысу ажет. Сонымен бірге ТК пніні оытушысына ауыл шаруашылы объектілеріне жне А орындарынын жмыстарымен танысу, кпшілік краныс . «Жер асты баспаналарында » болудын мні зор.

ТК САБАЫНДА ЖАТТЫУЛАР ЖАСАУ ТСІЛДЕРІ

А сабаы жалпы абылданан структурада теді. детте 3 блктен трады: Кіріспе, негізгі жне ортынды блік, бірак шеуі тыыз байланыста болады.

Кіріспе блігінде оытушы оушыларды сабака катысуын, тетін таырыпты аншалыкты ынан жне сабака ынтыландыру мен кейінділігін арттыруын ойластыруы керек. Сондай-ак кіріспе блімінде сабаты масаты, талданатын срактар айтылады.

Сабатын негізгі блігінде оытушы оу материалын ауызша тсіндіріп р трлі оу ралдары крсетіледі. Саба барысында р трлі оу-тсілдері олдаланып, оушыларды сабаты ынта койып тындауын, пікір таластыруына кніл кою ажет. Саба кезінде оушылар сратар кою ажет, бдан тсіндірілген таырыпты аншалыкты гынандылыы тексеріледі.

Оушыларды сратар коюын ала ою дрыс, себебі оларды сабака ызыуы, ынтасы артып, ткен сабатарды жасы тсінеді.

Кортынды блікте сабаты кемшіліктермен жетістіктері оушыларды сабака атысу дрежесі, койылан сратара жауап беріліп, йде орындауа тапсырмалар беріледі.

Оушыларды ТК оытумен трбиелеуде орта мектеп тек здеріні мектебіндегі ана рал жабды, оу орындарын пайдаланып ана оймай бай халы шаруашылыы ораныс объектілеріндегі, мектепке бекітілген. ТЖ штабы жанындаы объектілерде практикалы саба ткізу, оушыларды з білімдеріне сенімін арттырып, моральды-психологиялы дайындауда пайдаланылады. Сондытан, жоары сынып оушыларымен ораныс жаттыуларын шын мніндегі объектілерде ткізуді манасы зор.

АК ораныс имараттары.

Оу масаты: 1. Кпшілік ораныс гимараттарыны, радиациядан орану орындарыны жне жпыны баспаналарды сипаттамасымен жабдыталуын сонымен бірге оларда жріп тру жне ораныс тртібін оып йрету.

Уаыт: -135 мин. (3 саба 45 минуттан)

Тсіл: - практикалы саба

Орыны:- жер асты баспанасы (радиациядан орану орны)

Оу методикалы нускаулар

Бірінші екі саба ораныс имараттарында ткізіледі. Оушылара ораныс имаратыны барлы орындарымен ішкі жабдытары, осалы шыу есігі, адамдар орналасатын бліктері рсетіледі. Сонымен бірге ораныс имаратыны беріктігіне жне паналаан адамдарды аншылыты уаыт жан сактай алатынына кіл блінеді. Оу сапасын арттыру шін сыныпты екі топа блуге болады, бір блікті алдын-ала дайындалан оытушынын кмекшісі баскарады. Ауыл мектептерінде практикалы саба жертлелерде ткізіледіде, жер асты баспаналары плакаттардан жне кино, диафильмдерден крсетіледі. Сабаты соы ораныс имараттарына жасырынумен аяталады. Ол шін оушылар жасыру орнынан 30 м сапка трызылады, малім дауыстап. «Барлыыныз тыдаыздар» деп белгі береді, сол уаытта оушылар тез арада жасырынулары керек. имарат ішінде малім оушылара ттенше жадайларда не істеу керек екенін тсіндіреді, мысалы: шартты трде негізгі есіктер сырттан бекітіліп калды, ашуа ммкіндік жок, сондытан «осалы есіктен» шыу керек, одан кейін оушылар осалы есіктен біртіндеп шыады. Бл жаттыуларды ортындысын малім жазып алып, келесі саба барысында талдауда олданады.

шінші сабата жпыны орану орны немесе ашы, жабы, жыраларда орану оытылады. Оушылара бл ораныс орнынын салыну схемасы, плакаттаы среттер рсетіледі, іс жзінде шрларды бетін жабуа ана жасалады. Бл шін екі оушы бйры бойынша ада аып, шныр бетін жабатын материалды тартадыда олардын жанын крекпен жыралайды. Саба барысында кп абатты имаратты астыы абатын ораныс орнына бейімдеу жмыстарын жасауа болады.

Бейбіт жне соыс уаытында болып алатын ттенше жадайларды нтижесінде пайда болатын жаппай заымдану ошатарында жргізілетін ж/е АШ азаматты оранысты (А) негізгі масаттарыны біреуі болып табылады.

Жаппай заымдану ошатарында жргізілетін ж/е АШ масатына адамдарды тару жне заыма шыраандара дргерлік кмек крсету, аварияларды жайылдырмау жне тару жмыстарына кедергі жасайтын блінген рамдарды жою, халы шаруашылыы объектілеріндегі алпына келтіру жмыстарын кейін жргізу шін жадайлар жасау жатады.

тару жне авариялы шыл алпына келтір жмыстары-заымданан ошатарда, табии апата (жер сілкінуге, су толынына, орман ртіне, ндірістік аварияа) шыраан аудандарда жргізіледі.

жне АШ жргізу шін азаматты оранысты республикалы, облысты жне алалы, ауданды басытытары ажетті кш-ралдар тобын райды. Оларды рамына объектілерді жне дайындыы жоары территориялы жасатары кіреді. ажетті жадайда А кш-ралдар тобына селолы аудандар мен жаын жердегі заыма шырамаан алаларды жасатары да енгізіледі.

ж/е АШ: тару жмыстары, авариялы шыл алпына келтіретін жмыстар болып екіге блінеді.

тару жмыстарыны аукымына:

- заымданан ошаа барлау жргізіп істелетін жмыстарды клемін белгілеп, басылып алан паналау имараттары мен ираан йлерге кіру шін йінділер ортасынан ткел жол салуа лайыты участкелерді табу;

- тару жмыстары жргізілетін объектілердегі ртті сндіріп, оны рі ршуіне жол бермеу;

- йінділерді ортасынан колонналы жолдар мен ткелдер жасау, паналау имараттарында, жасырыну орындарында жне жанып жатан жартылай ираан йлерде алан адамдарды жедел тару халыты радиоактивтік, химиялы заым жне су басып алу ауіпі бар аудандардан шыару;

- адамдарды санитарлы тазартудан ткізіп, оларды киімдерін жне имараттарды, транспорт ралдарын, арнайы техниканы заымнан тазарту;

- малдара санитарлы мал дрігерлік тазарту жасап, радиоактивтік, химиялы заым ауіпі бар аудандардан шыару;

- жарааттанан адамдара алашы дрігерлік жрдем крсетіп, оларды емдеу мекемелеріне жнелту жмыстары кіреді.

Жарылыс беру ауыпы туатын жадайда, рт сндіру жасатары ауыпсыз жерлерге шегініп, апат ауыпы жойылсымен айта жмыса кіріседі. Егер апат ошаынан адамдарды тару жне рт кздерін сндіруге, адам жне техника кші жеткіліксіз болан жадайда, бірінші кезекте тару жмыстары жргізіледі.

ндіріс орындары апаттарында тару жне шыл алпына келтіру жмыстарын сол нысанны арнайы штабта ран тарушы жасатары атарады, Азаматты оранысты нысанды жне айматы жасатары мен атар, Азаматтты ораныс пен ттенше жадайларды жасатары жргізеді. Газ ндіру, деу жмыстары мен тыыз байланысты нысандарда, апат салдарын жою, тару кшіру жне шыл алпына келтіру жмыстарымен, улану, жаралану кезінде дргерлік кмек крсетуді сол нысандарды арнайы жасатары жргізеді. Азаматты ораныс жасатары газндіру ндірісіндегі рт апаттарында, сол нысандарды жасатарымен бірлесіп жмыс атарады.

тару жне шыл авариялы алыпына келтіру жмыстарын нысандарда жргіз барысында, бірінші кезекте барлау жмыстары жргізіледі.

Барлау жмыстарыны міндеттері:

- заымдану ошаында ирау-бліну жне авариялы алпына келтіру жмыстарыны ауымын анытау;

- заымданан нысандара технологиялы жабдытар барлыы жне рылыс материалдары ерекшелігін анытау;

Барлау жмыстары барысында, істен шыан имарат конструкциялары аныталып жне андай техника олдану ммкіндіктері белгіленеді .

Барлау нтижесі бойынша , Азаматты ораныс штабы басшылары апат ошаында атарылатын жмыс клемін жне ткізілу трін, орындау уаытын жне трін, жмыса атынысатын кш рамын, сондай-а имараттарды салыну ерекшелігін анытайды. Апат ошаында тару жне шыл алпына келтіру жмыстарын жргізуде, рбір жауапты жмыс баытына арнайы басарушылар таайындалады. тару жне шыл авариялы алпына келтіру жмыстарын тыылыты жне уаытылы орндалуы шін, таматану жне тыныу сияты жадайлар жасалады.

Жер сілкінісі кезінде тару жне алпына келтіру жмыстарын жргізу. Жер сілікінісі зардаптарын жоюда бірінші кезекте мынандай жмыстар жргізіледі:

- Заымданушыларды кірпіш сынытары жне т.б. йінділер астынан шыару;

- Азаматты ораныс жасашылары жмыстарына кедергі жасамау шін, апат ошаына тер жолды тазалап заымданушыларды кшіруге жадай жасау;

- Адам міріне ауып тндіретін рт ошатарын сндіру, коммунальды-электр жйесіндегі, газ быры жне тазалытораптары мен су бырларындаы апаттарды жндеу жмыстары;

- лайындеп тран имарат абыраларын бір жола лату немесе бекітіп ныайту;

- тару жне шыл-авариялы алпына келтіру жмыстарын жргізуге бгет болатын себеп салдарды жою;

- Заымданушылармен жарааттанушыларды, белгілі жерге жинатап жне дргерлік кмек крсетуде йымдастыру;

- Жер сілкінісі ошаында алан адамдарды ас суы жне азы-тлік орымен амтассыз ету

Арнайы мамандарды атысуы жне ртрлі техниканы жмылдырады ажет ететін жмыстарды, инженерлік жне арнайы жасатар атарады. Атарылатын жмыстар кезегін жне ткізілу мерзімін Азаматты ораныс штабыны бастыы белгілейді. Апат ошаындаы натылы жадайа байланысты, атарылатын жмыстар кезегі аныталады. Ол шін жер сілікінісі ошаына барлау жмыстары жргізіліп, блініп-ирату млшері жне адамдарды мірін сатау шаралары аныталады. Барлау тобы апат ошаында жаяу немесе арнайы кліктермен жмыс жасайды.

Барлау міндеттеріне:

- ирап –блінген нысандара жету жолдарыны е ысасын жне ауіпсізін анытау;

- имараттарды, коммунальды-энергетикалы шаруашылы блініп істен шыу дрежесін анытау;

- ошаты жне жалпы рт ошатарын, жарылыс беру ауіпі бар нысандарды белгілеу;

- йінділер, кп абатты птерлерді астында алан адамдарды тауып жне андай жадайда екенін анытау;

- су бырлары орналасан жерлерді тауып, оларды ас суына, рт сндіруге жне т.б. шаруашылыа олдану ммкіндігін анытау;

- тару жне шыл-алпына келтіру жмыстарын жргізу шін аншалыты техника олдану ммкіндігін анытау.

ндіріс орындарында жарылыс беретін жне химиялы улы заттар болса, аншалыты осымша –ауп тндіру ммкіндігі аныталады. Барлау мліметтері белгілен уаыта сйкес, Азаматты ораныс штабы бастыына баяндалады. имарат сынытары мен конструкциялары астында алып ойан адамдарды тару бірінші кезекте жргізіледі. тару жмысы те ыптылыпен жргізілуі ажет, себебі тарушыларды здеріні заымдануы бден ммкін. Бл жмыстарды барлыы белгілі тртіппен, йымдасан трде жргізіледі.

Коммуниальды – энергетикалы жйелердегі аварияларды алпына келтіру жмыстары.

Бл шарушылы салысындаа апатты салдарын жоюды, арнайы дайындытан ткен жне толы рал-жабдытармен амтассыз етілген топтар жргізеді. Басаша осымша жмыстарды атару шін Азаматты оранысты баса жасатары атыстырылады. Электр жйесіндегі апаттар, міндетті трде то кзі сндірілгеннен кейін ана жргізіледі. Апат зардаптарын жою жмыстарын жргізу шін, заымдантаан электр жйесінен жіберілетін жары аса сатып пен іске осылады.

Су бырлары жйелеріндегі апат зардаптарын жоюда, адаалау дытарыны бтіндігі, аншалыты заымдананы жне заымданан имараттара су толу дегейі аныталады. Су беру ажетілігі бірінші кезекте тран жадайда, уаытша алпына келтірілген су бырлары іске осылады. Газ бырындаы апат салдарын жою, сакты пен жргізіліп, бірнші кезекте быр бойынша газ келуін тотату ажет. Негізгі жмыстара газ бырындаы жоары ысымды тмендетіп содан кейін толы бір жола тотатылады. Апаттан кейін ндіріс орындары жне птер жайларды, айтадан амтассыз етілу авариялы толы жнделіп жне тексерістен ткеннен кейін ана жргізіледі. рт жне жарылыс ауыпынан сатандыру шін, газ жйесіндегі, газ тасмалдау бырларындаы жндеу жмыстарыны барлыы жауапты ызметкерлерді адаалауымен жргізіледі.

Жер сілкінісі кезінде су быры, тазалы тораптары жне электр, газ жйелері апаттары белгіленген жоспар бойынша ыса мезгілде атарылып, тару жне т.б. шыл атарылатын жмыстара бгет болмауы тиіс.

Содан кейін тіршілікке маызды су коймалары мен дытар, тазалы тораптары мен газ жйелерін жндеу жне алпына келтіру жмыстары жргізіледі. Жер сілкінісі кезінде кп абатты имараттар абырасы жне т.б. конструкциялары беріктігін жойып, лау кауыпын тудырады, мндай жадайларда барлы саты шаралары жргізіліп, адамдар аупсіздігі амтассыз етілуі ажет, жарааттанандар мен заымданушылара алашы дргерлік кмек крсету шін, ирамаан тасмалдау жргізуге ыайлы имарат тадалынып алынып жне ажет болан жадайда су, газ быры жне тазалы тораптары ыса мезгілде жнделіп, пайдалануа беріледі.

Заымдану дрежесі жоары болып имараттар мен птер-жайлара заымданушаларды жинап, алашы дргерлік кмек крсету ммкін болмаан жадайларда, арнайы шатырлар тігіліп жне баспаналар жасалады.

Апат аймаанда алан халыты жне тару жмыстарын жргізуші жасатарды, ас суымен амтассыз ету шін бірінші артезиан сулары, блінбеген дытар жне су оры жиналан осымша сумен амтассыз ету жйелері пайдаланылады.

Кшті сер ететін улы заттар пайдаланылатын нысандардаы улану ошаы салдарын жою, сол апат болан нысанны Азаматты ораныс штабы бастыыны басаруымен жргізіледі. Егер улану ошаы, улы заттарды тгілуімен байланысты болса, нысанны газ ауіпын алдын – алу жасатары атарады.

Газ ауіпінен тару жасааны міндеті:

тару жмыстарын жргізу, ауіпты айматардан адамдарды кшіру;

Зардап шегушілерге алашы дргерлік кмек крсету;

Кшті сер ететін улы заттар заымдану ошатарында радиация жне химиялы уланулара арсы жасатар жмыс атарады;

Бл жаса топтары газ аупін алдын – алу жасатары мен бірлесе отырып жмыс жасайды. Залалдану ошаында тару жне авариялы шыл алыпына келтіру жмыстарын ыса мезгілде бітіру шін А-ты баса кштері жмылдырылады. Мндай кштерге медициналы, рт сндіру жне оамды тртіпті адаалау жасатар жатады. Залалдану ошаы хабары тіркелсімен, апат ошаына барлау жмыстары жасалады. Барлаушылар белгіленген жол бойынша жріп, арнайы аспаптар арылы ауа, топыра жне оршаан орта заттарыны аншалыты ластананын анытайды. Заымдану аймаын толыымен зеріттеп, залалдану шекарасын, рлыс имараттарыны жне ндіріс орныны аншалыты ирааны, сондай-а улану ошаына оай жету жолдарын анытайды. Барлау тобы уланан ауа блтыны андай баытта жылжуы жне т.б. басада ажетті мліметтерді штаба баяндайды. Барлау мліметтері бойынша апат ошаында атарылатын жмыстар кезігімен тртібі аныталады:

- санитарлы топ саны, апат ошаынан адамдарды іздеу аударын анытау, зардап шегушілерді улану ошаынан алып шыып жне кліктерге отырызу орнын белгілеу, кшіру жмыстарын жргізу жолдары мен емдеу мекемелері адрестерін белгілеу;

- залалсыздандыру топтары жргізетін жмыс клемі белгіленіп , дегазация жасалатын аудандар мен нысандар аныталады;

- аварияны алпына келтіру жмысын жргізетін техникалы топ, коммундальды – энергетикалы жйелердегі улы заттарды залалсыздандырады;

- рт сндіру жасатары нысандардаы рт ошатарын шоырландырып жне сндіру жмыстарын жргізіп, дегезация жмыстарын атаратын топтармен бірлесіп жмыс жргізеді.

КУЗ- саталатын коммуникацияларда апат салдарын жою барысында, улы заттарды сырта латырылмау ммкіндіктері арастырылып, алдын - алу жмыстарын жргізеді. Апат ошаынан заымданушылар мен атар бара халыта кшіріледі. Кшіру кезінде жел баыты еске алынып, ажет болан жадайларда жекелей ораныс заттары пайдаланып жне улану аймаынан шысымен дегзация мен жартылай санитарлы тазарту жмыстары жргізіледі.

Заымдану ошатарында тару жне басада шыл атарылатын жмыстарды йымдастыру.

Бл жмыстар бейбіт мірде алдын – ала жоспарланып белгіленіп, тек ттенше жадайлар кезінде натылы апат ерекшелігіне байласты іс рекет жасалады. Заымдану ошаында апат салдарын анытау, баалау, жергілікті жер ерекшілігіне жне техникалы жабдыты ммкіндігіне сондай-а олданылын аруды ирату кшіне байланысты, басты масат амдар мірін сатап, халы шаруашылы нысандарын ирап-блінуден орау. Бл масаттарды ойдаыдай орындалуы мынандай факторлара байланасты:

- физико-географиялы, табии-матреологиялы, экзогенді уланулар жне заымдану аймаанда санитарлы-эпидемиологиялы талаптарды жоары дегейде болуы;

- адам жне техника кшіні жеткілікті болуы;

- елді мекендермен алаларды салыну ерекшелігі;

- кпшілік ораныс имараттары жне жекелей ораныс заттарыны жеткілікті болуы;

- азаматты ораныс кштеріні материалды техникалы жабдыталуы жне апат ошаында шыл жмыстарды атару ммкіндігі;

- заымдану аймаында осмша ауіп тндіретін ірі химиялы жне т.б. ауіпты ндіріс орындарыны болуы;

Блара оса адамдар арасында болуы ммкін шыын саны, рлыстармен имараттарды аншалыты лап иратылуы, коммуникальды-энергетикалы жне байланыс жйелеріні істен шыу млшері аныталады. Азаматты ораныс штабы ммкін болатын заымданулар мен атар, тару жне авариялы шыл алпына келтіру жмыстарыны аудан жне облыс клемінде жргізу барысында аншалыты кш ажет ететін анытайды.

Заымдану ошаында жргізілетін тару жне шыл авариялы алпына келтіру жмыстарын жргізуде мынандай маызды шараларды еске алады;

- апат ошаындаы жадайды баалау;

- жне АШКЖ шешім абылдау;

- жне АШКЖ жргізуді жоспарлау;

- жне АШКЖ жргізу барысында Азаматты ораныс кштеріні бірлесіп рекет жасауына басшылы ету;

абылданан шешімге байланысты Азаматты ораныс штабы, алдын - ала атарылатын жмыстар ауымын анытап, жне ШАК жмыстарын жргізетін жасатарды рал – жабдытармен амтамассыз етіп алдарына міндеттер ояды. Азаматты ораныс кштері мынандай талаптарды орындауа мрделі:

- ыса мерзімеде ауіпты айматарда атарылатын жмыстара дайын болуы;

- тару жне т.б. шыл жмыстар атарылатын апат аймаына уаытылы жетіп, жмыса кірісу жне бірнші кезекте басты мселерді шешуге кіл аударып, сондай- а жмысты зілісіз жргізу;

- олдаы бар кшті толыымен пайдаланып, тару жмыстарын мейілнше ыса мерзімде орындау;

- тару жмыстарын жргізу барысында адам жне техника кшін белгілі кезектілікпен пайдаланып, жмыс арынын арттыру;

- Азаматты ораныс кштеріні з ауіпсіздігін амтассыз ету;

- жне ШАКЖ жргізу барысында орталыты барлы атарылатын жмыса басшылы жасауы;

Топ жне кштер йымдастру шін А штабы:

- ндіріс орындары, халы шаруашылы нысандары жмысшы, ызметкерлерін жне айматы принцип бойынша ала мен аудан халыы арасынан жасатар жабдытайды. Сонымен атар Азаматты оранысты жоары басшылыыны шешімімен йарымына байланысты скери кштер блімдері де жнне ШАКЖ ат салыса атынасады;

- апат ошаында жне ШАКЖ здіксіз жргізумен, апат салдарын ыса мезгілде жою шін, жаын мадаы аудан жне обылыс А- де жмылдырылады;

Ттенше жадай аймаына барлау жмыстары жасалып, млімет бойынша бірнеше топтар рылады. Алдыы топа механикаландырылан жне инженерлік скери блімдер мен А кштері енгізіліп, ттенше жадай аймаана тез жетуге жадай жасайды. Бірінші эшолона шапша рекет ететін, рал-жабдытармен толы амтассыз етіліп жне арнайы дайындытан ткен жасатар белгіленіп, тез арада жне ШАКЖ кіріседі. Екінші эшолон міндеті жмыс арынын артырып, тару жмыстарыны барынша жылдам жруіне ммкіндік жасап, бірінші эшолон жасатарын алмастырып отыру. Бл топтара кірген скери блім жауынгерлері жалпыа орта жоспар бойынша жмыс атарады. жне ШАКЖ барысында пайда болан ыйындытарды жою. Тез ыса мерзімде жмысты аятау жне жаа пайда болан апат ошатарында шыл жмыстарды орындау масатында осымша ажетті ралдармен жабдыталан кштер йымдастырылады.

Дшпан жаппай шыыны шырау аруын олдану ауыпына байланысты, Азаматты ораныс штабы соыс жадайына байланыстырып жоспар дайындайды. Бл жоспар бойынша жаса топтары ысартылып, апат ошаында алан айма, нысанды жасатар кіреді. А кштерін жасатап дайындауда, оларды эшолондара кезетілікпен белгілі талап бойынша жмыс атараруына кіл блінеді. Негізгі эшолон кштері ала сыртындаы ауіпсыз айматара немесе соыа шырау ауыпы бар аладан белгілі ашытыа орналастырылады. Екіншісі кпшілік шыыны шырау ауіпы бар аладан ашы жерге орналастырылады. Заымдану ошаында атарылатын жмыстарды жоспар бойынша ойдаыдай жргізу шін, А- штабы кшірілген халы арасынан жасатар жабдытайды. тару жне шыл авариялы алпына келтіру жмыстарын йымдастыру барысында, жасатар ажетті рал – жабдытармен толы амтамассыз етіліп, А – штабы шешімі бойынша ауіпсыз аудандара шоырландырылады. ндіріс орындарында осымша жасатар жабдытау жмысна кедіргі жасамайтын болуы тиіс, азаматты оранысты жоары басшыларыны шешімі бойынша, белгілі жаса рамы алдын – ала ауіпсыз аудандара орналастырылып жне кпшілік ораныс орындары мен кшірілген халыты жайастыру жмыстары мен айналысады. Жасатар міндеттері:

- ктпеген жадайлара жйелі трде дайын болу;

- ыса мерзімде ктпеген жадайлара дайын болып, апат ошаына бет алу;

- санитарлы – эпидемиологиялы сатану шараларын йымдастыру;

Азаматты ораныс кштері апат ошаы баытында тару жне шыл авариялы алпына келтіру жмыстарын жргізу шін, белгілі аудана жиналып жне алдарына ойылан міндеттерді атаруа толы дайындыы тексеріледі. Сонымен атар Азаматты ораныс кштеріні заымдану ошаына таяу аудана шоырланып, апат ошаында бірінші кезекте андай жмыстарды атарылуы, жаса блімдеріні бір – бірімен байланыста рекет етуі, жергілікті нысандар жасатарын тиімді пайдалану, сондай-а осымша кштерді атаратын міндеттері сияты сратарды шешеді. Басты масат ажетті материалды рал – жабдытармен амтамассыз етілу, бір – бірімен немі тыыз байланыста болу мселері талыланады.

Дшпан жаппай шыыны шырайтын арулар олданан жадайда, тару жне шыл авариялы алпына келтіру жмыстарыны ойдаыдай тымды жргізілуі, мыналара байланысты:

- сапалы жне немі барлау жмыстарын жргізу;

- Азаматты ораныс штабы, уаытылы апат ошаында жмыс атаратын топтар мен кштерді жасатап тиімді басшылы етуі;

- топтар мен кштерді немі бір – бірімен тыыз байланысын амтассыз етіп бірлесе рекет етуіне жадай жасау;

- Азаматты ораныс кштерімен жасатарыны жоары моральды -психологиялы дайындыта болуын амтамассыз ету;

- тару жне шал авриялы алпына келтіру жмыстарыны жоары дегейде тымды туі шін, алдын – ала мият дайынды жмыстары жргізіледі.

те ауыпты заымдану ошатарында жргізілетін тару жне шыл авариялы алпына келтіру жмыстарына, облыс Азаматты ораныс штабыны бастыы тікелей басшылы жргізеді.

ДЕБИЕТТЕР:

1. Учебное пособие «Основы безопасности жизнедеятельности » Топоров Н.К., М. 1985г.

2.Руссак Л.И. Краткий курс лекции по ОБЖ.

3.Постановление Кабине Министров РК от 3.07.96г. «О Республиканской чрезвычайной противоэпидемической комиссии».

4. Садыков К.И., Баймуханов М.Г. Учебное пособие по «основам безопасности жизнедеятельности» Караганда-2008г.

5. Садыков К.И., Баймуханов М.Г. Учебно-методическое пособие по «Военно-медицинской подготовке» Караганда-2008г.