Жер асты сулары гидрологиясы

Л-ФАРАБИ АТЫНДАЫ АЗА ЛТТЫ УНИВЕРСИТЕТІ

Факультет: география жне табиатты пайдалану

Кафедра: метеорология жне гидрология

СЖ

Таырыбы: Жер асты сулары гидрологиясы

Орындаан: Парымбек.А

Гидрология ІІ курс

Тексерген: Джусупбеков.Д.К

Алматы 2016

Жер асты сулары гидрологиясы

Атмосфера мен жер сті суларыны белсенді зара іс-имыл су ыртысыны амтылан жер асты суларыны (мхиттар, теіздер, зендер, клдер, сулы-батпаты) жне жер шарыны су циклында амтылан шаырылады. (- Жер бетіндегі жне атмосфералы тндыру су органдар кзі) жне эндогендік (кзі - литосфера зі) жер асты суларын бастапыда экзогенді блінеді. Атап айтанда, физикалы-географиялы былыстарды байланысты жер асты суларыны ызметі: Батыл - ауырлы кшіні серінен клбеу сусымалы рок массаны тмен жылжыту. Суа тзімді жне ылал аныан сулы кезектесіп байалады. Жер аындары деп аталатын тмен уатты абатыны ауыстыру. Suffusion - жер асты суларыны суспензия аыныны жою. Жабы депрессия бетінде (табатар, бункерді) алыптастыру жерасты уыстарын жне жабылатын шгінді жыныстарды кейінгі шгуін тзілуіне алып келеді. Karst - еритін тау жыныстарыны (ктас, доломит, гипс) тарату рылан таужыныстары мен су кешені нысандарын алыптастыру ландшафт ерігенге. Карстовая жерасты теріс бетіні формалары (кратеры, бассейндер, дытар) жне (гірлер, уыстарда, тоннельдер) болып табылады. Мгі салынды гидрогеологиялы былыстарды арасында термокарстовые Pingo, мз, жне термоэрозия термоабразия болып табылады. Pingo - крнекті нысандарын алыптастыру ландшафт (бл, мысалы, bulgunyahi gidrolakkolity амтиды) топыра мз алыптасу нтижесінде mgogoletnemёrzlyh sezonnomёrzlyh мен тау жыныстарыны жатан. Ice (12 м-ге дейін, алыдыы) жер асты суларыны жер бетіне эффузивті атыру кезінде алыптасады. Термокарстовые жер мз немесе мздатылан топыра еруінен балыту арылы алыптасады. Термоэрозия - аымдаы емдеу жылу серінен зен банктерге мздатылан жыныстарыны бзылуы. Термоабразия -. Мз жне mёrzlymi топыра рамына теіз, клдер, су оймалары, жаалауында жою процесі, атмосфера мен суды бірлескен жылу сері бар vadose аймаында еркін жне алыпты инфильтрациялы
жауын-шашыннан еніп андай
Сра 1. топыра - инфильтрация. алыпты еркін кіруін жне инфильтрация айырмашылы жргізу керек. Бірінші жадайда, су капиллярлы аын ошауланан нысаны кпіршіктеріне гравитациялы жне капиллярлы кштерді тмен келеді. Сонымен атар, бері бір блігі суды озалысы тур

Жер асты суы – жер ыртысын райтын тау жыныстарыны аралыындаы су.

Ол шгінді жне борпылда тау жыныстары блшектеріні арасын, са кеуектерін, магмалы жне метаморфты жыныстарды жарытары мен жіктерін, гипс, доломит, ктас жыныстарындаы карст уыстарын толтырып жатады. Жер асты суы алыптасу жадайына, тередігіне, арын кшіні млшеріне арай алыма су, грунт жне артезиан сулары болып 3 топа блінеді.

алыма су – кішігірім ойпаттарда, м-шаылдар арасында жауын-шашын немесе тасыан зен, кл суларыны топыраа сіуінен уаытша пайда болан, жер бетіне е жаын жатан арынсыз жер асты суы. Оны орына, химиялы рамы мен температурасына ауа райыны згерістері лкен сер етеді. Сондытан су орын райтын негізгі кз жойыланда, бл су рап алады. Жауын-шашын мол жылдары, зен атты тасыанда, ыста ар алы жауанда айтадан пайда болады.

Жауын-шашын мол жылдары, кктемде ар ерігенде, кзгі кп жауын кезінде бл суды дегейі едуір жоары ктеріледі, ал рашылы жылдары, ыс пен жаз айларында оны дегейі тмендеп, тередеп кетеді. Грунт суы нерлым тайызда жатса, оны ктеріліп-тмендеу млшері де сорлым кп болады. Тайыз жердегі грунт суыны дегейі бір жыл ішінде 1,5 – 2 метр жне одан да кп млшерде згеріп отыратын болса, тередегі суларды дегейі тек бірнеше см-ге ана згереді. Су дегейіні згерісіне, жыл маусымдарыны ауысуына байланысты бл суларды минералдылыы,химиялы рамы мен температурасы да згеріп отырады.

Жер асты суыны оры – жер асты суларыны кп жылдар бойы шаруашылы масаттара пайдалануа болатын, здіксіз жиналып, толыып отыратын млшері. Ол табии ор, табии ресурс, пайдалану оры болып блінеді. Табии ор – геологиялы мерзімде немесе кп жылдар бойы сулы абаттарда, гидрогеологиялы рылымдарда жиналан су млшері. Табии ресурс – жауын-шашынны, зен суларыны жер бетінен оны астына р мезгілде р трлі млшерде сіуіне, Жер бетіні кп жылды мерзімде ылалдану режиміне сйкес жер асты суыны толыып отыратын блігі. Жер асты суыны пайдалану оры – аумаы белгілі сулы абаттардан белгілі бір уаыт бойы, техникалы-экономикалы трыдан тиімді трде арнаулы су абылдаыштар арылы тулігіне алынатын суды млшері. Олар халы шаруашылыындаы маыздылыына, экономикалы тиімділігіне байланысты баланстаы жне баланстан тыс орлар болып 2 топа блінеді. Зерттеліп барлананнан кейін жоары сапалы жер асты су оры мемлекеттік баланса алынады. Баланса алынан су орын пайдалану экономикалы жаынан тиімді болады.

Артезиян сулары

Республикада артезиан алаптары табылды. Оларды ауданы Балаш сияты 70 клді клеміне те. «Артезиан» сзіні тркіні Францияны Артуа провинциясында 1126 ж. шыырау ды азылып, су алынуына байланысты аталан. Бл - су ткізбейтін абаттар арасындаы кездесетін ысымы кшті жер асты суы. Артезиан сулары платформалар мен ойпаттарда, тау аралы ойыстарда кездеседі. азастанда тщы артезиан сулары 50-2700 м, ал тзды жне ащы су онан да тереде жатыр. Каспий маы ойпатында 10-23 км-ге жетеді. Мысалы, Мойынмда 300-500 м тередікте 50 мы шаршы км жерді алып жатан ттас сер асты теізіні бар екені аныталды. Оны суы ішуге де, егін суаруа да жарамды. ызылмда 80-300 м тередікте жатан орасан зор жер асты су алабы табылды. Жер асты суы республиканы баса да аудандарынан, атап айтанда, солтстік облыстардан да табылды. Алматы аласы, 14 облыс орталыы, 200-ден астам аудан орталытары, нерксіп жне 3500-ден астам ауыл шаруашылы ксіпорындары мен елді мекендері азірді зінде жер асты суымен камтамасыз етіледі. 100 млн гектардай жайылымдарды суландыруа, 50 мы гектардай егістікті суаруа ммкіндік алады. Таяу жылдар ішінде жер асты суы бдан да ке пайдаланылатын болады. азастанда жер астынан ысты (термальды) су табу шін барлау жмыстары жргізіліп отыр. Термальды жер асты суы нерксіпте, сондай-а йлерді, жылыжайды, фермаларды жне моншаларды жылыту шін пайдаланылады.

Грунт сулары

Грунт (еспе) суы жер бетіне таяу орналасан, бірінші су ткізбейтін абатты стінде жатан сулы абаттаы жер асты суы. Оны ысымы жо, су дегейі 1 жыл ішінде маусым сайын згеріп отырады. Жауын-шашын кбейсе ктеріледі, жер беті тілімденсе тмендейді. Еспе суы 3-30 м тередікте таралан. азастанны зен жйесі сирек ірлерінде еспе суы мен тере абат аралы жер асты суыны лкен маызы бар. Халы еспе суын кне заманнан-а пайдаланып келеді. Шлейт айматарында негізінен ды суын пайдаланады, ал шлді жерлерде ды болса ана мал шаруашылыымен шылдануа болады. Біра халы шаруашылыыны суа деген ажетін еспе суы амтамасыз ете алмайды. Сондытан суды жаа мол кзін табу керек болады. Мндай су кздері де табылды, бл — тере абат аралы жер асты суы.

Жер асты суыны кен орны – жауын-шашынны, зен суларыны жерге сіуінен пайда болатын жер асты суларыны шоырланан орны. Суды сапасына, химиялы рамына, температурасына арай тщы, ашылтым, термальді, шипалы (минералды), ндірістік азба байлыты су кен орны болып блінеді. Ал алыптасу жадайларына арай зен арналарыны грунт сулары, тау жыныстарыны жарышаларыны, карст уыстарыны грунт сулары, артезиан алаптарындаы арынды сулар, тектоникалы жарытардаы сулар, тау етегіндегі ысырынды конус сулары, м массивтеріні грунт сулары, т.б. болып блінеді. Е ірі жер асты суыны кен орындары таулы аудандара жанаса орналасан иыршым, шаылм, малтатастардан ралан ысырынды моллас кешендерінде, зен арналарыны аллювиальдік шгінділерінде, ірі артезиан алаптарында кездеседі. Жер бетіне таяу (10 – 30 м) жатан жер асты суыны кен орындары зен арналарындаы аллювиальдік шгінділерде орналасан.

Термальді су кен орындары, негізінен, тереде жатан артезиан сулы абаттарда, кейбір таулы аудандарды тектоникалы жарытарында таралан. Температурасы 100°С-тан асатын тщы термальді су кен орындары Жаркент (Алматы облысы) артезиан алабында 4000 – 4500 м тередіктен табылан. Бл бкіл жер шарындаы тщы суларды е тереге сіген дегейі. Баса жерлерде мндай тщы сулар 2000 м тередіктен аспайды. азастанда 623 жер асты суыны кен орындары зерттеліп, оры аныталан. Жер асты суыны кен орындары елді мекендерді, алаларды, ірі ндіріс орындарын, санаторий, профилакторийлерді ауыз сумен, емдік асиеті бар минералды сулармен амтамасыз етуге пайдаланылуда.