Философияны бір категориясы ретінде
Егер де адам философияны негізгі обьектісі болса, онда адамзат махаббаты атты таырып те маызды философиялы ой кешулерді бірі болуы керек. Маххабат е алдымен нерді обьектісі болып табылады, біра сонымен бірге философиялы трыдан ойлануды ажет ететін махаббатты лшемдері болады. нер образдарды тілімен сйлесе, философия ымдар тілімен сйлейді, яни нер де философия да бір мселе жнінде айтып отыранымен, мны олар р трлі маынада айтады. Махаббат философиядан брыныра пайда болан, бл екеуіні брыныдан келе жатан туыстыы маххабат ымыны зіне байланысты, сондытан философия ежелгі грек тілінен аударанда даналыа деген штарлыты білдіреді.
Махаббатты алуан трлі сипаттары мен аспектілерін білдіру шін гректер трт трлі терминдерді олданды, олар: эрос, филиа, агапэ, строгэ.
«Эрос» —сзін олар обьектіні здеріне толыымен иеленіп алу масатымен, сол обьектіге баытталан сезімдерді білдіру шін олданды.
«Рhilia» — сзі жеке немесе леуметтік тадау еріктеріне байланысты біріккен индивидтерді байланысын білдіреді.
«storge» — сзі болса айырбастауа берілмейтін мгі органикалы трде туысты жаындыпен байланысты махаббатты білдіреді. Бл ата ана мен бала, ері мен йелі, отаны мен азаматтары арасындаы те нзік рі з зіне деген сенімді махаббат.
«Аgape» — термині гректерде ашы адамыны, сйіктісіні белгілі бір ерекшеліктеріні, оны ерекше бір мінезіні негізінде пайда болатын саналы махаббатты білдіреді[1].
Махаббат ымыны сырлы лемін жрек пен ккейкзді (интуицияны) лесіне алдырып, оны эзотерикалы, тылсым бейсаналы табиатын мойындаанны зінде, алам жаратылысыны мні, хаты тану ммкіндігі, адам рухани ізденісіні тп масатына атысты аыл-ой дегейіндегі толаныстарды шешуде де Махаббат философиялы категория ызметін атарды. Бл бойынша Махаббат — аламны, адамзат жаралуыны телеологиялы себебі, оны рухани жетілуіні, эстетикалы лззаттануыны, этик. ибраттануыны негізі. Махаббат рбір адамды бейтарап алдырмайтын, адам міріні мні мен маызы, сырлы лемі. Сондытан М. жайлы рбір адамны жеке кзарасы, зіндік ой-пікірі, тсінігі болуы жне оны р алуан болуы задылы. Махаббат рбір адамны лемдегі, оамдаы, отбасындаы зіні орнын белгілеуге, зін-зі, аиат мнді, жаратылыс сырын тануа ммкіндік беретін маызды таным-тйсігі. Сол себептен Махаббатты сипаты да трліше.
Стендаль зіні «Махаббат туралы» деген трактатында махаббатты трт трлі формаларын крсетеді. Олар:
· Махаббат ол марлы;
· Махаббат ол аыл-ойды баылауынан шыып кетуге абілетсіз жне жректе суы із алдыратын ынтыты сезім;
· Махаббат ол сттілікпен басталан кездейсо жадайда болатын инстинктерді ктпеген жерден жалын секілді жар етіп жо болып та кететін физикалы, яни тн махаббаты;
· Махаббат ол пады, яни буржуазиялы трыдан есепке ана негізделген пайдалылыты кздейтін алдын ала ойластырылан махаббат. Мндай махаббатты иегеріні сезімдеріне келсек, олар модадаы, азіргі заманы сндегі йелдерді ана алайды[2]..
Орыс философы В.Соловьев махаббатты ш трлі типтерін ажыратады, олар:
1. махаббат ол кбінесе береді де, біра ештее алмайды, бл ата-ананы балаа деген махаббаты;
2. махаббат ол кбінесе алады, біра ештее бермейді, бл баланы ата -анаа деген махаббаты;
3. махаббатта осы жоарыда крсетілген белгілерді екеуі тепе-те тседі, бл жынысты немесе ерлі зайыптыларды махаббаты.
Махаббат философиясында махаббатты мынадай трлері бар, олар:
1. ата-ана мен бала арасындаы махаббат,
2. аналы махаббат,
3. келік махаббат,
4. аалы махаббат,
5. з зіне деген махаббат,
6. дайа деген махаббат жне
7. жануарлара деген махаббат жне т.с.с.
140. Дін азіргі заманы адам мен оамны рухани мірінде ерекше орын алады. Кеестік тапты идеология стемдік ран жылдары дін біржаты зерттелгені белгілі. Дінні соы жылдары арынды дамуы, оамда
діни сенімді абылдаушыларды саныны кптеп артуы дінді жан-жаты зерттеуді ажет етті жне бл баыттаы жмыстар табысты жргізіліп отыр. Мысалы, дінді тарих, социология, мдениеттану, саясаттану, философия жне таы баса ылымдар з ылымдары дегейінен, р трлі аспектілерде зерттеуде.
Дінді философиялы зерттеуді ерекшеліктері:
1) философия дінні адам мен оамны рухани міріндегі былыс, оамды сананы формасы ретіндегі мнін анытайды:
2) кзарасты трі ретінде зерттейді;
3) дінні пайда болуыны леуметтік жне гносеологиялы себептерін талдайды;
4) дінні оамда атаратын функцияларын жіктейді;
5) сенім мен аылды араатынасы мселесін арастырады;
6) дінні адам бойында адамгершіліктікті алыптастырудаы рлін крсетеді.
7) діни сенім бостандыы мселесін зерттейді.
Дінні анытамасы: mеlеgо – асиеттілік, дайылы – Абсолютті бастауды, дайды бар екендігінен туындайтын жне соан сйкес мінез-лы, мір сру тртібін, мір салтын алыптастыратын кзарас, дниетаным; адама кш беретін, тірек болатын, зіне табындыратын тылсым кшпен байланыстылы жне оан туелділік сезімі.
Дін – крделі жйе, ол діни сананы, діни институттарды, діни атынастарды жне діни ызметті амтиды. Дінге: 1) діни ілім; 2) діни сезімдер; 3) діни салттар; 4) діни йымдар мен секталар кіреді.
Дінні даму сатылары: 1) табии дін – бл кезенде табии кште дайлар сияты болып крінді; 2) занды сипаттаы дін – діни аидалар мен ережелерді блжытпай орындау талап етіледі; 3) аталу діні, ол дайды алдындаы кнлілік, бкіл болмысты асіреттілігі жне дайды мейірімділігі сезімінен туындайды.
Діни сана – жаратылыстан тыс кштерге, дайга деген сенімен туындайтын кзарастарды, идеяларды, нанымдарды, теорияларды жиынтыы. Діни сананы рылымына діни психология (діни идеяларды белгілі бір жйесімен байланысты стихиялы трде алыптасатын тсінікгерді, сезімдерді, кіл-кйлерді, дет-дстрлерді жиынтыы) жне діни идеология (діни идеялар жйесі, оны алыптастыру жне тарату ісімен діни йымдар, дінбасылар, діни ызметшілер айналысады) кіреді. Діни идеологияны маызды блігі болып теология есептеледі, ол дай, оны асиеттері, сапалары, белгілері туралы ілімні жйелі баяндалуы жне негізделуі. Діни сенімге деген екі трлі кзарас бар. Атеистік кзарас – дін мір шындыын брмалап, фантастикалы трыдан тсіндіреді десе, дінді олдаушылар оны наыз аиат, танымны е жоары сатысы, адам мірініндегі барлы сратара жауап бере алатын, оамды сананы баса формаларыны брінен асып тсетін формасы деп тжырымдайды. азіргі оамда екінші кзарас басымыра.
Дінні пайда болу себептері мен мні туралы мселе философия тарихында кптеген философтарды зерттеу объектісі болды. Дін туралы ылым – дінтануда дінні тамырлары деген ым алыптасан, бл ым дінні пайда болу себептерін, леуметтік, гносеологиялы жне адамгершіліктік мнін ашады.
147. Білім философиясы - білім теориясыны тарауы, осы леуметтік мекемені мнін, оамдаы маызын жне адамны дамуындаы рлін зерттейді. Білімфилософияны маызды міндеті - за перспективаа есептелген білім беру стратегиясыны базалы принциптерін жасау.[1] Білім беруді ндылы ретінде арастыруды зі ш блоктан трады: 1) білім бері мемлекеттік ндылы ретінде; 2)білім беру оамды ндылы ретінде; 3) білім беру тлалы ндылы ретінде. Білім беру мен тланы дамуын штастыру тжірибелері бар. 1)Біз нені оып йренуіміз керек? 2)Бізді алай оып йренуіміз тиімді? 3)Нені оып жатанымызды алай біле аламыз? деген сратар тірегінде йымдастырыланы тиімді болады. Білім философиясыны арнайы ылыми сала ретінде блініп шыуына себеп болан маызды негіздерге мыналар жатады: 1)білім беруді технологияларыны згеруі; 2)білімні клеміні суі; 3)оам мен оу-білім саласы арасындаы айшылытарды тередей тсуі. Білім философиясында білімділік идеясы, білім беруді масаты, білім беретін жйелерді тарихы сияты маызды педагогикалы сратар талыланады. Оу-білім жйесіні за мерзімді стратегиясыны негізінде леуметтік-педагогикалы масаттылыты мселелерін шешу жоспарлары ойылады. Осындай масаттарды иерархиясын жасатауда білім философиясыны кмегі ажет. Глобалды философиялы трыдаы масаттардан наты жадайлардаы масаттара кшуді механизмі болады. Оны анытау крделі процесс, мндай жмысты атару тек педагогиканы кшімен жзеге аса алмайды. Осы масатта да білім философиясы зіні ммкіндігін паш ете алады. Осы мселелерді сыар жаты шешетін болса, субъективизмге орын беріледі, трбие жмыстарында схематизм, шаблон бойынша жмыс істеу сияты кемшіліктерге жол беріледі. Сондытан, оу-білім саласында леуметтік-педагогикалы масаттылыты теориясын жне методологиясын жасатау маызды шарт болып табылады. Жаанды адамзатты ндылытарды білім саласына трансформациялау – оу-білім философиясыны негізгі міндеттеріні бірі. Білім философиясыны зерттеу объектісі ретінде «Білім беру – бл ндылы» жне «оу-білім саласындаы ндылытар» деген екі доктринаны ара салмаы мен байланысы мселесін де алуа болады. Сондай-а, социум жне білім беру слаларыны даму параметрлеріні тйілістіруі мселесі де - білім философиясыны зерттеу нысаны. Білім беруді мазмны оамны негізгі салаларымен детерминацияланады. Мдени-леуметтік орта оу-білім жйесіне прогностикалы фон бола алады, рі мдени-леуметтік орта білім жйесіні нтижелерін ттынушы да бола алады. Бгінгі тада оу-білім жйісі экстенсивті де, интенсивті де згеріске шырауда: 1)мектепке дейінгі, мектептегі білім алу шеберінен шыып, ересек адамдар да білімін жетілдіруді жаластыра береді; 2)білім беру ызметін йымдастыруды формаларын, дістерін жетілдіру. азіргі заманда ылыми жаалытарды жай ана оу курстарына кірістіріп оя салу жеткіліксіз. Инновациялы рдістермен жаашалау ажет. Білім философиясыны мселелерін арастыру кптеген аымдарды назарын аударып отыр. Сол аымдарды бірі – постмодернизм. Постмодернизм кілі М.Фуко зіні «Білім археологиясы» атты шыармасында білім беру жйелерін реформалау мселесіне назар аударады. Практикалы жне теориялы білім беру мен университеттік білім беруді бліп арау керек екенін айтады. М.Фуконы пікірінше, білім беруді рылымы инвертизацияланан (дадылы тртіпті орын алмастырылуы). Ол білімді абылдау жне оны мегеру арасында сйкестік жо деп санады. Бл екеуін йлестіретін дістемелер дайындау ажеттігін айтады. Фуконы ойынша шкірттік кеістік екіге блінеді: 1)оытылатын білім шеберіні жабытыы; 2)ашы сала (зінен-зі айын шынды). стаз бен шкіртті диологы мселесіне де Фуконы осары болды. Постмодернизмні кілі ретінде ол сйлеушіні мдениет кеістігіндегі орнын анытайды. Сйлеуші – бл текстті ынушы, оны талдау барысында з лесін осушы. Текст постмодернисттерді тсінігінде – бл лем. М.Фуко зіні дискурсивті практика атты теориясын білім мен кіметті бірлігі тсінігімен штастырды. (Дискурс – правила речевого объяснения реальности). Постмодерн кезеінде тілдік ойын маызды орына шыады. Ж.Ф.Лиотар наррациялы білімді ылыми біліммен, классикалы біліммен салыстырады. Наррация – дстрлі, арапайым, ылыми емес білім. Лиотарды пікірінше, білім «ке аартушылы» трде болуы ммкін, немесе денотивті пікірлерді жиынтыы ретіндегі мдениет болуы ммкін. Оны пікірінше білім – бл ылым да емес, таным да емес. Білім - кумулятивтік сипата ие феномен. (Лиотарды ебегі «Постмодернні кйі»). Білім — бл рухани суді маызды саласы. Ол оамны рухани ркендеуіні крінісі ана емес, сондай-а, экономикалы базасын да райды. Ол сол рухани мдениетті болаша рпаа шып-шырасын шыармай жеткізе отырып, сатауды жне трансформациялауды басты ралы болып саналады.
138. 136. 
136. Патриотизм - [грек, patris - отан, атамекен] - зіні жеке жне топты мдделерін жалпы елді мдделеріне баындыратын, оан адал ызмет етіп, з Отанын орауды масат ттатын , Атамекеніне деген тере сйіспеншілік сезімі.
Патриотизм мселелері жаа мемлекеттерді рылуы, лтты алыптасуы, лт-азатты озалыстар мен соыстар кезінде ерекше зектілікке, саяси мнге ие болады. Бгінгі кні Патриотизм мселесі жаандану, интернационализация, мемлекетаралы, айматы жне жер шарылы ыпалдасты жадайында рши тсуде. Шынайы патриотизмді интернационализм мен космополитизмге арсы оюа болмайды. з халын баса лттар мен этностара арсы оюа баытталан патриотизм шынайы емес, ол лтшылдыа жне шовинизмге ласып кетуі оай. Ал, лтты жне лтты-мемлекеттік нигилизмге негізделген интернационализм мен космополитизм жалпыадамзатты мдделер мен ндылытара айшы келеді. Н.Г.Чернышевский айтандай: "з Отанына салын адам бкіл адамзата да опа бермейді".[1]
Патриотизм – отбасына, туып-скен ортасына, топыраы мен табиатына, еліне деген рметтен бастау алады. з лтын, жерін сйіп, оны мын мдап, жоын жотайтын адам ана шынайы патриот бола алады. Оны зорлыпен, нсаумен жргізу ммкін емес. Ел Президенті Н.Назарбаевты: «рбір адам бізді мемлекетімізге, оны бай да даты тарихына, оны болашаына зіні атысты екенін матанышпен сезіне алатындай іс-имыл жйесін талдап жасауы ажет. Елді проблемалары да, келешегі де барлы адама жаын рі тсінікті болуы тиіс. рбір адам бала кезінен азастан – мені Отаным, оны мен шін жауапты екені сияты мен де ол шін жауаптымын деген арапайым ойды бойына сііріп сетіндей істеген жн», – деуі патриотизмге баулуды жарын лгісі іспетті. азастанды патриотизмні анытамасы да осынау парасатты ойдан бастау алатындай.
Жалпы, патриотизмді лтты тілі, діні мен ділімен тыыз байланысып, астасып жатан ым деп арастыран дрыс болар. Дл бгінгі шата ктеріліп отыран маызды мселелер атарында жастарды патриотты сезімге баулып, сіру зекті саналады. азастанны кез келген азаматын отансйгіштік, патриотты рухта трбиелеуді орны брын да блекше болан, бгін де маызын жойан емес. Кез келген елді дамуы саналы азаматтар атарыны кбеюімен де байланысты. Себебі болаша – аза жастарыны олында. Ал осы жолда тайсалмай, елім шін деп ерінбей ебек ететін болса, з лесімізді осарымыз аны. Келешекте ел тізгінін ола алатын жастарды барынша білімді, жан-жаты, білікті болуы аншалыты маызды болса, оларды Отанына деген сйіспеншілігіні мол болуы басты ажеттілік болса керек. йткені, елін, жерін сймеген азамат Отанына адал ызмет ете алатыны кмн тудырады. лтыны патриоты болан адам ана тіліне бей-жай арай алмайды. Ал з тілінде де, зге тілдерде де еркін сйлейтін маман ай кезде де еліне пайда келтіре алатыны аны. азіргі туелсіздік жадайында патриоттыа баулу – айырыша маыза ие мселелерді бірі болып отыраны да сондытан.
137. Эрих Фромм ны «Махаббат нері» Мен кейбір тарихымен бастау келеді, жне ол шын мнінде айтуа сл болып табылады Франкфурт мектебіні белгілі пси меншік. Ол оны кілдері философиялы тсіну шін лкен лес осты деп атап ткен жн Зигмунд Фрейд идеялары. Бірге Франкфурт философиялы конструкциялы жрегінде, кезінде Гегель, Ницше, жне баса да ойшылдарды идеялары, психоаналитические ілім Адам жне мдениеті туралы Фрейд. Оны психоаналитической доктринасын тсіндіру жылы Фрейд, шжыы кейде бір-бірімен келіседі ана емес, сондай-а Мысалы, жмыстара байалады, сондай-а, арама-арсы пікір білдіру Мндай Marcuse жне Фромм ретінде Франкфурт мектебіні сол мшелері. Бл жадай, онда ттастай аланда батыс философиясыны тн психоанализ атынасы кмескі жне арама-айшы болып табылады.
Фрейдты идеяларыны баалау келісу емес пе жне оны трлі ымдар дамып, шжыы бір нрсе туралы келісімге: оларды райсысы классикалы психоанализ сын мазмнды деп кздейді деп санайды сыни негіз зартыш ретінде ызмет етуге тиіс рсаында дамыан, теориясы Frankfurt School, біра барлы кейінгі тзетулер з кету болып табылады революциялы негізгі Фрейдты психоаналитической ілім.
Осылайша, психоаналитической Франкфурт жетекші кілдеріні рылысы органикалы блігі идеясы мектеп. зінше Оларды райсысы психоаналитическая елегінен тырысады ым.
Бл жадайда, олар, е алдымен, тартымды жатыр ырып-жою ана ралы ретінде адамны зін-зі сана жол жалан сана аберрация зартыш жне оны Quot бастап аыл-шипалы;. Терапия ретінде арастырылады психоанализ, ол Демек, оларды апелляциялы жеке жне леуметтік патология, агрессивті жою амтамасыз ету жне здері арсы арсы екі баытталан деструктивті дискілер адамдар Ттастай аланда адамзат.
Эрих Фромм кітабыны «Махаббат нері» зерттелген жылы махаббат р трлі трлері, адам міріне лауазымы мен сері. автор жаластыруда немі сер, наты бір мселе бойынша Фрейдты идеяларын жгінуге Оны жмысына, психоанализ негізін алаушы пікірін келісу немесе айшы. Фрейд басты ателік, Фромм, Фрейд бойынша, жасы кремін идеясын атайды Тек «рнек (немесе мз...