Мына етістіктерге ды/ді/ты/ті жедел өткен шақ жұрнақтарын жалғаңдар.
Айту - айтылды, алу - алынды, сөйлесу - сөйлесті, апару – апарды , ашу - ашылды, әкелу - әкелді, әңгімелеу - әңгімелесті, бару - барды, билеу - биледі, жөндеу - жөндеді, болу - болды, көну - көнді, ішу - ішті, деу - деді, салу - салды, білу - білді, танысу - танысты, басу - басты, көшіру - көшірді, есептеу - есептеді, ұялу - ұялды, дайындалу - дайындалды, егу - екті, жазу - жазды, жабу - жапты, жағу - жақты, жуыну - жуынды, зерттеу – зерттеді, кету - кетті, тойлау - тойлады, жату - жатты, көру - көрді, сөну - сөнді, сезу - сезді, кіру - кірді, отыру - отырды, арту - артты, ұнату - ұнатады, қалу - қалды, үйрету - үйретеді, үйрену - үйенді, қарау - қарады, қуу - қуды, өшіру - өшірді, қуану - қуанды, жану - жанды, нану - нанды, оқу – оқыды, орналасу - орналасты, өлшеу - өлшеді, өсу - өсті, пісу - пісті, сағыну - сағынды, кебу - кепті, төгу - төкті, сену - сенді, жүгірту - жүгіртті, сөйлеу - сөйледі, табу - табылды, шабу - шабылды, тебу - тепті, ұрысу - ұрысты, шөлдеу - шөлдеді, ілу - ілді, тұру - тұрды, үйлену - үйленді, шығу - шықты, іздеу - іздеді, беру - берілді, істеу – істелді.
1. Мына етістіктерді өткен шақта жіктеңдер.
Мен аштым, тұрдым, келдім, қуандым, үйлендім, жеттім, саттым, жаттым.
Сен аштың, тұрдың, келдің, қуандың, үйлендің, жеттің, саттың, жаттың.
Сіз аштыңыз, тұрдыңыз, жаптыңыз, қуандыңыз, үлендіңіз, жеттіңіз, саттыңыз, жаттыңыз.
Ашу, тұру, жабу, келу, кету, қуану, үйлену, жету, сату, жату.
Мына сөйлемдерді өткен шаққа айналдырыңдар.
Менің ағам жұмыс істеп жүр. Бұл үйде менің достарым тұрады. Театрда Роза Рымбаеваның концерті болып жатыр. Менің қарындасым ауылға хат жазып отыр. Біз спорт залда дене шынықтыру жаттығуларын орындаймыз. Студенттер емтиханға дайындалып жатыр. Данияр дүкеннен азық-түлік алады. Сенің апаң базардан алма әкеле жатыр. Сауда үйінен керекті заттарды аламыз. Әуежайда мен шетелден келген қонағымды қарсы аламын. Мен сағат жетіде тұрамын. Студенттер жаттығуды дұрыс жазып отыр. Сіз ауылда жұмыс істейсіз бе? Дәрігер ауру адамды тексеріп жатыр. Мен қазақ тілі сабағында қазақша сөйлеп отырмын.
CРС-2, Задание-2 Сабақтың тақырыбы:Киіз үй
Киіз үй – Орталық және Орта Азия көшпенділерінің негізгі баспанасы болған. Ол көшіп-қонуға ыңғайлы. Киіз үй қыста жылы, жазда салқын. Сондықтан шопандар да, туристер де пайдаланады. Киіз үй негізгі төрт бөлшектен құралады. Ол – кереге, уық, шаңырақ, есік.
Кереге қанаттардан тұрады. Бірінші керегелерді орнатып, содан кейін бақанмен шаңырақты көтереді.
Шаңырақ киіз үйдің жоғарғы бөлігі. Шаңыраққа уық шаншылып, керегеге байланады. Сонан соң есік орнатылады. Қазақтың киіз үйі ішкі қаңқасы мен сыртқы жамылғысына қарай 4 қанат, 6 қанат, 8 қанат, 12 қанат болады.
Қазақтың өмірінде шаңырақтың маңызы зор. Шаңырақ – үй, әулет деген мағынасында да қолданылады.
Сөздік
көшпенді – кочевник киіз – кошма
көшіп-қонуға – к перезду ыңғайлы – удобный шапшаң – быстро
үй тігу – собрать (юрту) негіз – основа
бөлшек – часть
кереге – раздвижная решечатая основа уық – купольные жерди
шаңырақ – круговое навершие купола үй, әулет – семья
есік – деревенная дверь со створками қанат – решетка
бақан – шест, палка шаншу – вставлять
туырлық – кошмовое покрытие для основа юрты
1 тапсырма:Мәтіннен септік жалғауы бар сөздерді теріп жазып, жалғаулардың астын сызыңдар.
көшпенділері - нің (ілік септік)
бөлшек - тен (шығыс септік)
керегелер - ді (табыс септік)
бақан - мен (көмектес септік)
шаңырақ - қа (барыс септік)
кереге - ге (барыс септік)
қазақ - тың (ілік септік)
өмірі - нде (жатыс септік)
шаңырақ - тың (ілік септік)
мағынасы - нда (жатыс септік)
тапсырма:«Киіз үй» сөзін септеңдер
Атау киіз үй
Ілік киіз үйдің
Барыс киіз үйге
Табыс киіз үйді
Жатыс киіз үйде
Шығыс киіз үйден
Көмектес киіз үймен
тапсырма:Мына сөздерге шығыс септік жалғауын тіркеп жазыңыз.
Й - ден , кереге - ден, уық - тан, есік - тен , шаңырақ - тан, шебер - ден, үйші - ден, өзен - нен.
2 тапсырма:Шаңырақ, кереге сөздерін тәуелдеңдер
Жекеше
I Меніңшаңырағым, керегем
II Сеніңшаңырағың, керегең
Сіздіңшаңырағыңыз, керегеңіз
III Оныңшаңырағы, керегесі
Көпше
I Біздіңшаңырағымыз, керегеміз
II Сендердіңшаңырақтарың, керегелерің
Сіздердіңшаңырақтарыңыз,
керегелеріңіз
III Олардыңшаңырақтары, керегелері
3 тапсырма:Көп нүктенің орнына тиісті сөз тіркестерін қойып жазыңдар. а) Киіз үй 4 бөлшектен: кереге, уық, шаңырақ, есіктен құрылады.
ә) Шаңырақ дегеніміз киіз үйдің жоғарғы бөлігі
б) Ол көшіп-қонуға ыңғайлы.
в) Киіз үйді шопандар да, туристер де пайдаланады.
г) Киіз үй ішкі қаңқасы мен сыртқы жамылғысына қарай 4 қанат, 6 қанат, 8 қанат, 12 қанаттан тұрады.
4 тапсырма:Төмендегі сөздермен сөйлем құрастырыңдар. Шаңырақ құрған жастарға бақыт тілейік.
Кереге қанаттардан тұрады.
Турист қазақ жерін аралап, салт-дәстүрлермен танысып жүр.
Жайлауда жаз бойы мал бағып, атамызға көмектесеміз.
Ауылда балалар асыр салып ойнап жүр.
12 қанатты киіз үй құрып, Наурыз мерекесі тойланып
жатыр.
Киізден әжем текемет тоқып жатыр.
Бекіту сұрақтары:
1. Киіз үйдің бөлшектері қандай?
Киіз үйдің бөлшектері – кереге, уық, шаңырақ, есік.
2. Киіз үй кімнің негізгі баспанасы болды?
Орталық және Орта Азия көшпенділерінің негізгі баспанасы болған.
3. Киіз үй қалай тігіледі?
Киіз үй тігерде, ең алдымен қолайлы жер таңдалынып, содан кейін шаңыраққа уық шаншылып, керегеге байланады, сонан соң есік орнатылады
4. Киіз үйді кімдер пайдаланады?
Киіз үйді шопандар да, туристер де пайдаланады, себебі киіз үй қыста жылы, жазда салқын.
5. Шаңырақ дегеніміз не?
Шаңырақ киіз үйдің жоғарғы бөлігі
6. Кереге неден тұрады?
Кереге қанаттардан тұрады.
Үйге тапсырма:Киіз үй туралы әңгімелеуге дайындалу.