Оыр аю – Бурый медведь - Ursus arctos Linnaeus, 1758.

Отряд. Жыртыштар – Хищные – Canidae

Жанат трізді ит – Енотовидная собака – Nyctereutes procyonoides Gray, 1834.

азастанда бір тршесі бар. N.p.ussuriensis (8.3.1.1-сурет) - уссурия жанат трізді иті. Трылыты адар, ыста йытайды. Еділ атырауларында жне Каспий жаалауларында Еділден Жайыа дейін таралан. Батпаталан ойпаттарда жне бта жне амыс скен су оймаларыны жаалауларында мекендейді. Майда жануарлармен, сондай-а сімдік тектес азытармен оректенеді (азы таламайды). Жылына бір рет 2-ден 15-ке дейін, кбінесе 6-8 кшік туады. Баалы терілі а нысанасы. старды яларын бзып ашылы шаруашылыына зиян келтіреді.

Шйебрі немесе шуылда – Шакал – Canis aureus Linnaeus, 1758.

азастанда бір тршесі бар – C.a. aureus (8.3.1.2-сурет). Азы жеткіліксіз боланда мерзімдік жне алыса оныс аударады. Жыл бойы белсенді. Сырдария, Сарысу, Шу, Іле, Ырыз, Торай, Еділ зендеріні жайылмаларында таралан. Кл. зен, канал, арытарды бойында скен тоайларда жне амыстарда мекендейді. Кеміргіштермен, ояндармен, стармен жне баса майда жануарлармен, лескелермен, сімдік тектес азытармен оректенеді. Жылына бір рет кбейеді, інінде 4-7, орташа есеппен 5 кшік бар. Ксіби ашылы маызы бар. Ауыл шаруашылыына зиян келтіреді.эпидемиологиялы маызы бар.

Асыр – Волк – Canis lupus Linnaeus, 1758.

азастанда 4 тршесі бар: C.l.altaicus – сібір орман асыры – сибирский лесной волк (8.3.1.3- сурет); C.l.campestris – дала асыры – степной волк ; C.l.desertorum – шл асыры – пустынный волк; C.l.chanco – тибет асыры – тибетский волк. Трылыты адар, кейбір тятыларды соынан оныс аударады. Жыл бойы белсенді. Елімізді барлы аумаында таралан. Ормандарда, тауларда, далаларда, шлдерде мекендейді. Тятылармен, ояндармен, кеміргіштермен, стармен, й жануарларымен оректенеді. Жылына бір рет кюейеді; апанында 2-12, кбінесе 5-6 блтірік бар. Ксіби ашылы маызы бар. Мал шаруашылыына зиян келтіреді. тырыпен ауырады.

Арса – Корсак – Vulpus corsac Linnaeus, 1768.

азастанда 3 тршесі бар: V.c.corsac - аза арсаы – казахстанский корсак; V.c.kalmykorum - алма арсаы - калмыцкий корсак; V.c.turkmenicus – тркістан арсаы – туркестанский корсак. Азытары жетіспегенде трасыз жне мерзімдік оныс аударады. Жыл бойы белсенді. (8.3.1.4-сурет). Таулардан баса елімізді барлы ауматарында таралан. Далаларда, щлейттерде, орманды далаларда мекендейді. Кеміргіштермен, стармен, бауырмен жоралаушылармен, жндіктермен жне лекселермен оректенеді. Жылына бір рет кбейеді, індерінде 2-10, кбінесе 4-5 кшік болады. Баалы терілі ашылы нысанасы. тырыпен жне еторектілер обасымен ауырады.

Тлкі – Лисица – Vulpes vulpes Linnaeus, 1758.

азастанда 4 тршесі бар: V.v.kazakhstanica – азастан тлкісі – казахстанская лисица; V.v.karagan - араан – караганка; V.v.diluta - дала немесе м тстес тлкі - степная, или светлая, лисица (8.3.1.5-сурет); V.v.ochroxantha – тянь- шань тлкісі –тянь – шаньская лисица. Азытары жетіспегенде мерзімдік жне баса оныс аударулары болады. Жыл бойы белсенді. Бкіл елімізде таралан. Далаларда, шлдерде, ормандарда, тауларда мекендейді. Кеміргіштермен, ояндармен, стармен, лекселермен, сиректеу сімдік тектес азытармен оректенеді. Жылына бір рет кбейеді; інінде 1-12, кбінесе 5-6 жутік болады. тырыпен, еторектілер обасымен, топаламен жне басалармен ауырады.

Ызыл асыр – Красный волк – Cuon alpinus Pallas, 1811.

азастанда бір тршесі бар - C.c.hespericus – тянь шань ызыл асыры – тянь-шаньский красный волк (8.3.1.6-сурет). Кеінен оныс аударады; жыл бойы белсенді. Тянь-Шаньда, Жетісу Алатауында, Тарбаатайда, Суірде, Алтайда таралан. Тауларды трыны. Негізгі азытары – жабайы тятылар. Жылына бір рет кбейеді, апанында 3-9; кбінесе 5 блтірік бар. азастанны ызыл Кітабына енгізілген.

Тымдасты – Семейство: Аюлар-Медвежьи – Ursidae

оыр аю – Бурый медведь - Ursus arctos Linnaeus, 1758.

азастанда 2 тршесі бар: U.a.isabellinus – тянь-шань аюы – тянь-шаньский медведь (8.3.2.1- сурет) жне U.a.jeniseensis – отстік сібір аюы – южносибирский медведь. Трылыты адар. ыста йытайды. Тянь-шань аюы Тянь – Шаньда, Жетісу Алатауында, отстік сібір аюы – Алтайда таралан. Тауларда мекендейді. сімдік тектес азытармен: жидектер, жемістер, сиректеу жабайы жне й жануарларымен оректенеді. оыр аю 2-3 жылда бір рет кбеюге атысады, кбіне егіз, сирек жалы жне 3-тен онжы туады. Тянь-Шань аюы азастанны ызыл Кітабына енгізілген; отстік-сібір аюы уесой жне ксіби ашылы нысаналары.