Жүк тасудың құнына әсер ететін факторлар және оны төмендетудің жолдары
Өзіндік құн деңгейіне әсер ететін кейбір АҚК техникалық-қолдану жұмыстарының көрсеткіштерін 3 топқа бөлуге болады.Өнеркәсіптік автомобиль паркінің қуат көрсеткіші, оның тасмалдау қабілетін анықтайтын (тізімдік құрам және қимылды жүк көтеру құрамы)
Автомобиль паркінің өнеркәсіптік қуат көрсеткіштерін қолдануы өзгерістері ауыспалы құрамға әсер етпейді, 1км жалпы жүріске алынады ( бағытқа жіберетін автомобильдер коэффициенті, бағытта жұмыс істейтін автомобильдер уақыты,қозғалыстың техникалық жылдамдығы, жүкті артатын, түсіретін жұмыс кезіндегі тұрыс уақыты, жүк тасу аралығы)
Автомобиль паркінің өнеркәсіптік қуат көрсеткіштері автомобиль өндіруге әсер етеді 1км жалпы жүріске алынады ( жүк көтеру, автомобиль жүруге қолданатын коэффицент)
Жоғарыдағы көрсеткіштердің жүктасу автомобильдерінің құнына әсерін талдасақ.
Автомобиль паркінің өндірістік қуаты тізімдік санның қозғалу құраммен, жүк көтеруімен анықталады.
Автомобиль санының аздығы АҚК жүктасу өзіндік құны төменгі деңгейдегі, әлсіз механикалық гараж процессінің әсері.
Автомобильдердің сандарының өсуі жүктасудың өзіндік құнының төмендеуіне әкеледі. Жаңа жүк таситын прогрессивті ұйымдар формалары, әдейі қозғалу құрамы, тіркемелерді кеңінен қолдану, техникалық қызмет көрсету және жөндеу әдістерін қолдану, жалпышаруашылық шығынын төмендетеді. Бұл фактордың әсер ету деңгейі жүкоборотының көлемі мен құрамына байланысты. Бұл жағдайда 0 жүріс өседі.
Нақты жағдайыда жүк тасу өндірістегі автомобильдің санымен анықталады.
Автомобильдердің жүк көтеруі жүк тасудың өзіндік құнына әсер етеді.Қызмет көрсетудің әртүрлі жағдайы белгілі бір жүк көтерудің қозғалыс құрамына, жүктасудың төменгі өзіндік құнына сәйкес келеді.Жүктасудың өзіндік құны қолданылған өндірістік қуат көрсеткіштеріне әсерін қарастырсақ.Ол үшін өзіндік құн формуласын қарастырамыз.Егер автомобильдің қызмет көрсету қозғалыс жылдамдығы км/с .
Ал сағаттық өнім:
Онда өзіндік құн формуласын қолдансақ, онда:
Бұл формуланы пайдалана отырып, тасымалдаудың өзіндік құнына әр көрсеткіштің әсерін белгілеуге болады. Ол үшін өзгермеген басқаларды қабылдап, әр көрсеткіштің кезек өзгеру кезінде өзіндік құнын анықтау қажет. Арақашықтық өзгерген кезде тасымалдаудың арақашықтығының азғантай абсолютті маңызы кезінде (шамамен) 25 км дейін) өзіндік құн қатты өзгереді. АТп жұмысын жоспарлау кезінде жоспарлы және нақты тасымалдау арақашықтығына сәйкес жоспарлы және нақты өзіндік құн анықталуы қажет.
АТП-ға тасымалдаудың өзіндік құнын төмендету бойынша жүйелі жұмыс жүргізілуі керек. Бұған жетудің негізгі жолы: жүру паркінің өнімділігін арттыру және оның техникалық әзірлігін (автомобилдерді жөндеу және техникалық қызмет көрсету ұзақтығын төмендету және сапасын жақсарту) ауыспалы шығындар тарауы бойынша автомобил паркін ұстауға материалды шығындарды төмендету, жалпы шаруашылық шығындарды азайту, жұмыскерлердің еңбегін төлеу және ұйымды толық жетілдіру.
Өзіндік құнды төмендету жолдарын толық қарастырып шығайық.
Автомобил паркінің жүру өнімділігінің артуы кезінде автомобил тасымалдаудың өзіндік құнын төмендету. Пайдалану көрсеткіштерін жақсарту нәтижесінде жүк таситын, автобусты және таксомоторлы парктерге байланысты талдау жасау.
Бірақ жүк тасымалдаушыларға өзіндік құнның төмендеуіне ең үлкен әсер ететін B қашықтық пен ү жүк көтерімділігін пайдалану коэффициентін арттыру салдарынан алынуы мүмкін. Бұл коэффициент арттырған кезде қатар (пропарц) көлік жұмысы 1 км жүріп өткен қашықтыққа артады. Көлік жұмысы автомобильдің 1 с. бірдей аз дәрежеде артады, автомобильдің тасу-жүк түсіруде көп тұрғандықтан, оның 1 с. жүріп өткен қашықтығы төмендейді.
Орындалған тонна-километрге байланысты болғандықтан, B қашықтық пен ү коэффициенттерінің артқан кезінде жүріп өткен қашықтықтың 1 км шығысынан жүргізушінің жалақысының құнына және жанармай құнына артады. Осының салдарынан ауыспалы шығыстар 1 т км бірталай төмендейді. жүріп өткен қашықтық B мен ү коэффициенттері артқан кезде жүк тиеу және түсіруде тұрған уақытының артуы нәтижесінде автомобилдің жүріп өткен қашықтық сағаты төмендейді. Сол себепті ауыспалы шығысының құны төмендейді.
1 с. автомобил жұмысының тұрақты шығыстарының құны өзгермейді. Оның көлемі 1 т км төмендейді, бірақ көрсетілген пайдалану көрсеткіштерін арттыру пропорционал емес, дәрежесі біршама төмен, 1 с. жұмысының жылжу құрамының өнімділігін арттыру пропорционал болады.
Автомобил көлігінде коэффициент маңыздылығы жүк көтерімділікті пайдалану жеткілікті, ал жүріп өткен қашықтықтың пайдалану коэффициентін пайдалану маңыздылығы орташа есеппен 0,6 тең. Сондықтан автомобиль көлігінің қызметкерлері жүріп өткен қашықтықтың пайдалану коэффициентін арттыруға көп көңіл бөлу керек.
Осы кезде жалпы шаруашылық шығыстардың 1 т. км азаюы себепті Автомобилдің тәуліктік жолда болу ұзақтығы арту нәтижесінде автомобилмен тасымалдаудың өзіндік құны төмендеуі мүмкін.
Әрбір АТП тасымалдау құнын төмендету бойынша ұйымдастыру жұмысын өткізу үшін өзіндік құнның тәуелділік кестесін құру осының негізінде оларды арттыруды жоспарлауға болады.
Автобустық тасымалдаулар бойынша өзіндік құнның төмендеуі пайдалану жылдамдығының арттыру, жүріп өткен қашықтықтың пайдаланылған коэффициенттері және автобустар сыйымдылығы, жұмыс күнінің ұзақтығын
Таксомоторлы тасымалдау (жеңіл) бойынша өзіндік құн бірінші кезекте ақылы жүріп өткен қашықтыққа коэффициентін арттырудың нәтижесінде төмендеуі мүмкін. Бұл коэффициенттін артуымен, такси автомобилінің жалпы жүріп өткен қашықтығы өзгермеген кезде ауыспалы шығыстар құны тұрақты болып қалады. Таксомоторлы тасымалдаудың өзіндік құнында ауыспалы шығыстардың үлесі үлкен болғандықтан, өзіндік құнның ақылы 1 км айтарлықтай төмендегені байқалады. Дегенмен такси автомобилінің жалпы жүріп өткен жолы төмендемеген жағдайда ғана, ақылы жүріп өткен қашықтық коэффициентінің артуы тасымалдаудың өзіндік құнына қолайлы әсер етеді. Егер жүргізуші ақылы жүріп өткен қашықтық коэффициентін арттыруға тырысып, жолаушыларды күтіп аялдамада (такси автомобилінің сұранысы көп басқа аялдамаларға барғанның орнына) ұзақ уақыт тұратын болса, онда такси автомобилінің өнімділігі төмендеуі мүмкін және бұл тасымалдаудың өзіндік құнының артуына немесе бір автомобилдің қаржысының төмендеуіне апарып соғады.
Таксомоторлы тасымалдаудың өзіндік құнына такси автомобилінің жұмыс күнінің ұзақтығы да әсер етеді, дегенмен оны шектен тыс арттыру жолаушылардың жоқтығынан тұрудың артуы салдарынан өзіндік құнның ақылы 1 км артуына әкелуі мүмкін.
Автомобил паркінің техникалық дайындығының артқан кезінде Автомобил тасымалдауының өзіндік құны төмендейді де, бұл автомобилдердің жолға шығу коэффициентінің артуына мүмкіндік береді.