Сабақты талдаудың дәстүрлі тәсілдері
Мұғалімнің әдістемелік дайындығының маңызды бөлігі сабақты талдай білуі болып саналады. Дидактика және оқыту әдістемесі жөніндегі әдебиеттерде психологиялық, психологиялық- педагогикалық талдау, сабақты өздігінен талдау, ұсынымдар мен ұсыныстардың алуан түрлі нұсқалары бар . Педагогикалық талдаудың барлық сызбаларында мына инварианттық (өзгермеушілік) элементтері бар:
- сабақ мақсаттары мен міндеттерін қою дұрыстығы мен толықтығы; сабақ жүйесінде сабақтың тақырып бойынша орыны;
- мазмұнды таңдау негіздемесі;
- сабақ құрылымының негіздемесі;
- таңдап алынған әдістер мен оқыту құралдарының негізінде сабақтың әрбір кезеңінде тапсырмаларды орындау тиімділігі;
- оқушылардың сабақтағы іс-әрекетінің сипаты мен оның өнімділігі;
- мұғалімдер мен оқушылардың бірлескен әрекетіндегі педагогикалық басшылық тәсілдері мен қарым-қатынас сипаты (микроклимат);
- мақсатқа табысты жетуге септігін тигізетін немесе оқуға, тәрбиеге және дамуына кері әсерін тигізетін факторлар мен жағдайларды анықтау;
- болашақ сабақты жақсарту резерві.
Сабақты өткізу мақсаттары:
- мұғалімнің үлгілі іс-әрекетімен танысу арқылы сабақ өткізу педагогикалық технологияларының әмбебап элементтерін игеру;
- белгілі бір сыныпта информатиканы (мектепте) оқыту ерекшеліктерімен, қолданыстағы курс бағдарламасымен, оқыту құралдарымен танысу;
- педагогикалық іс-әрекеттерді және оның нәтижелерін талдау қабілеттерін дамыту;
- информатиканы оқыту кезінде дидактикалық қағидаларды пайдалану ептілігі;
- әртүрлі пәндерді оқыту әдістемелерін салыстыра білу ептілігі және оқыту әдістемесі бойынша білімін бір пәннен екінші пәнге ауыстыру; педагогикалық амалдар мен нақты мұғалімнің әдістерін танып білу, баға беру және шығармашылық тұрғыда қабылдау.
Информатика сабағының талаптарына сәйкес алуан түрлі нұсқаларды салыстыра отырып, сабаққа талдау жасаудың мына сызбасына көшейік.
1. Сабақ туралы жалпы мәлімет
Күні, мектеп, сынып, пән, мұғалімің Т.А.Ә., оқу бағдарламасының тақырыбы, сабақ тақырыбы, мақсаты мен түрі.
2. Сабақты ұйымдастыру
1. Мұғалім мен оқушылардың сабаққа дайындығы.
2. Оқыту құралдарына және оқу ортасына шолу жасау. Кабинеттің жабдықталуы, оның оқушылар мен мұғалімге ыңғайлылығы. Оқыту құралдарының және кабинеттің дайындығы.
3. Сабақты жұмылдыра бастау.
4. Компьютермен жұмыс жасау кезінде қауіпсіздік техникасының және санитариялық-гигиеналық нормалардың сақталуы.
3. Сабақтың құрылымы
1. Сабақ кезеңдері, уақытты үйлестіру.
2. Кезеңдердің дәлдігі, негізгісін бөліп алу.
3. Сабақ құрылымының мақсаттары мен мазмұнына сәйкестігі.
4. Сабақ пен тақырыптың мазмұндылығы, толықтылығы.
5. Ұжымдық, топтық және жеке-дара жұмыстың үйлесімділігі.
6. Сабақтың ырғақтығы: жеңіл және күрделі материалдың, жазбаша және ауызша әрекеттің, компьютерлік және компьютерсіз іс- әрекеттердің алмасуы. Сабақ барысындағы жүктеме.
4. Сабақ мазмұны
1. Іс жүзіндегі материалдың көлемі, оның бағдарламаға, қолданылатын оқулыққа және оқушылардың білім деңгейіне сәйкестігі.
2. Сабақтың оқытушылық, дамытушылық және тәрбиелік тапсырмаларының дұрыстығы мен мазмұнының толықтығы, атап айтқанда, оқушылардың ақпаратты қайта өңдеу, беру және қолдану үрдістері туралы білімдерін игерту, компьютерлік технологияларды саналы және ұтымды пайдалану дағдыларын меңгерту.
3. Материалды қайталау және бекіту кезеңдері, тәсілдері. Теория мен жаттығулардың сәйкестігі.
4. Өткенді қайталау, тірек білімдер.
5. Пәнішілік және пәнаралық байланыстар, өмірмен байланыс.
5. Оқыту әдістері, амалдары мен құралдары
1. Сабақ мазмұнының ғылымның, көрнекіліктің, реттіліктің, қолжетімділіктің, практикамен байланыстың жалпы дидактикалық қағидаларына сәйкестігі.
2. Оқушылардың оқытылатын материалға деген қызығушылық деңгейі, танымдық, белсенділік және оқушылардың сабақтағы өздік жұмыстары. Саналы игеру. Ұйымшылдық және тәртіптілік. Компьютердің, оқулықтың анықтамалық материалдың көмегімен білімді өздігінен игеру ептілігі.
3. «Мұғалім – оқушы» кері байланысының болуы. Өзекті сұрақтарға жауап беру сәті (сабақ барысында немесе соңында).
4. Оқушылардың логикалық ойлау және өздігінен оқу қабілеттерін дамыту.
5. Үлгерімі нашар оқушылармен жұмыс. Жеке-дара оқыту – әртүрлі деңгейдегі тапсырмалар, нашар оқитындарға жақсы оқитындардың көмек беруі және т.б.
6. Оқушылардың білімдерін тексеру және бағалау әдістері. Білімдерін бақылау жүйесі. Білімдерін тексеруде компьютерді пайдалану. Білімдерін бағалау әділдігі.
7. Оқушылардың көңілін пәнге аударту құралдары. Қателіктері табылған кезде назарларын ұстау амалдары.
8. Материалға деген қызығушылықты қалыптастыру және бекіту әдістері. Оқушылардың ойлау қабілеттерін ынталандыру.
9. Оқыту құралдарының сабақ тақырыбына сәйкестігі: қолдану сәттері. Бағдарламалық жабдықтардың, таратылатын материалдың, нұсқаулықтардың және т.б. мазмұны.
10. Мұғалімнің сабақтағы іс-әрекет әдістері. Сабақта қолданылған белгілі және қалыпсыз оқыту әдістері. Алуан түрлі оқу көздерін пайдалану (оқытушы және бақылаушы бағдарламалық құралдарды, Интернет ресурстарын және т.б. қолдану).
11. Үй жұмыстарын тексеру (өзіңіз орындап, уақытты өлшеңіз).
12. Сабақ қорытындысы, оның тәрбиелік құндылығы.
13. Мұғалімнің сабақтағы мақсаттары мен оларға жету жолдары.
6. Мұғалім тұлға ретінде.
1. Мұғалімнің білімі мен әдістемелік сауаттылығы.
2. Сөйлеу мәдениеті мен педагогикалық әдептілігі.
3. Оқушыларға деген қайырымдылығы мен талап етуі.
4. Мұғалім мен оқушылардың байланысы, өзара қарым- қатынасы (авторитарлы, либералды, ынтымақтастық).
5. Мұғалімнің оқушыларға үлгі боларлық мінезінің кей тұстары мен тұлғалық қасиеттері. Тәрбиелік әдістері мен амалдары.
7. Сабақты қорытындылау.
1. Оқыту тиімділігі – оқу уақытының толықтығы, қажетсіз материалдың жоқтығы, бағдарламалық құралдарды таңдау оңтайлылығы. Сабақтың тәрбиелік әсері. 2.Сабақтың құнды жақтары мен кемшіліктері. 3.Мұғалімге ұсыныстар. Жоғарыда көрсетілген саралау тәртібі (немесе осыған ұқсас) сабақтың сапасын талдау жасауға мүмкіндік береді. Сандық талдауды жасауға арналған әдістемелер де бар. Сабақты жүйелі талдау әдістемесі (В.П. Симонов) 1 . Сабақ компоненттерінің жүйе ретіндегі бес көрсеткіші ұсынылады: мұғалім (іс-әрекет субъектісі); оқу танымдық әрекеттің белсенді субъектісі болып табылатын оқушылар; мұғалім мен оқушылар әрекетінің мазмұны; оқу әрекетінің әдістері мен ұйымдастыру қағидаларынан тұратын мұғалім мен оқушылар әрекетінің тәсілдері (оқыту әдістері мен білім беру); басты дидактикалық мақсат нәтижемен байланысты. Барлық келтірілген көрсеткіштерді қажетінше шартты балдармен белгілеуге болады (пайыздар), демек математиканың формалды тілін қолдануға болады. Өткізілген сабақтың жүйелі талдауының барлық бес бағыты бойынша жиырма бес негізгі көрсеткіші бар (мұғалім бойынша – бес, оқушылар бойынша – төрт, мазмұн әрекеті бойынша – төрт, әрекет тәсілдері бойынша – жеті және әрекет мақсат-нәтижесі бойынша – бес). Осы көрсеткіштердің сомасын 100% деп қабылдаса, әрқайсысының шартты сәйкестігі 4% болар еді (балл түрінде де болады, онда 100 және сәйкесінше 4 балл). Сабаққа кірген соң тиімділіктің математикалық бағасы мына картаға рәсімделеді: Сабақ тиімділігін математикалық тұрғыда бағалау рейтингке негізделген (құзырлы соттар әдісімен). Бағалаудың мына критерийлері анықталды: егер бағалау кезінде 85% (немесе балл) немесе одан жоғары болса, өткізілген сабақ «үздік» деп бағаланады, 65–84% — «жақсы», 45–64% — «қанағаттанарлық». Әрбір сабақтың және оқытудың барлық жүйесі мұғалімнің ұмтылысымен және педагогикалық рефлексиясымен (атқарылған жұмысын ойдан өткізу), дұрыс сараптап, өз қимыл-әрекетін саналы бағалай алуымен тығыз байланысты. Мұғалім өткен сабақты сараптай отыра, оқу үрдісінде қол жеткізгені мен әлі де толықтыруды қажет ететін тұстарын анықтайды.