Шетел парламенттеріндегі камитеттер
ШЕ Конституциясы мемлекеттік органдардың ӛкілеттіктерінің жаңа шеңберін бекітіп, олардың мемлекеттік билік жүйесінде алатын орнын анықтап берді. Ерекше мәртебеге жаңа қос палаталы орган – Парламент ие болды. Ол Кеңес заманындағыдай республиканың қарауына жатқызылған кез-келген мәселені шеше алатын мемлекеттік ӛкіметтің жоғары органы емес, сондай-ақ конституцияда бекітілген-дей бірден-бір заң шығарушы орган емес, ол заң шығару қыз-метін жүзеге асыратын ең жоғарғы ӛкілді орган ретінде бекітілді. ШЕ Парламентінің үлгідегі Жоғарғы Кеңестен айырмашылығы оның заң шығарушы орган бола оты-ып заңдар шығаруда монополиялық құқықты иеленбейтіндігін-де. Конституцияда қарастырылған жағдайларда заң шығару құқығы Президентке де тән болады. Біріншіден, ШЕ Парламенті - республика халқының еркін білдіретін, ұлттық, халықтық және мемлекеттік егемендікті байқататын ӛкілді орган. Ӛкілді сипат қай елдің болмасын Парламентіне тән қасиет. Халықпен тікелей және жанама құрылатын бұл орган бүкіл халықтың атынан ӛкілдік етеді, барлық халықтың біртұтастығын білдіреді және азаматтардың билікті жүзеге асыруының негізгі нысаны болып табылады. Ол халықтың, яғни мемлекеттегі барлық азаматтардың мақсат-мүд-делері мен еркін бідіруші ретінде қарастырылады. Сондықтан да Парламенттің негізгі бағыты: тұрғылықты халықтың ерік-жігерін, мүдделерін тану, зерттеу және оларды заңдарда бейнелеу, ӛз депутаттары арқылы халықтың мемлекетпен тікелей, тұрақты байланысын қамтамасыз ету. Парламенттің халық ӛкілдігі деп аталуының мәні міне осында. Екіншіден, Парламент - бүкіл ШЕ аумағында міндетті күші бар заң актілерін қабылдайтын заң шығарушы орган. Парламенттің басты мақсаты – заңдарда халық мүддесін бейнелеу, ерік-жігерін заңи рәсімдеу. Ал, басты міндеті (саяси) - ӛзінің заң шығарушылық қызметі арқылы елдегі саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайды түпкілікті тұрақтандыру үшін қызмет ету болып табылады. ШЕ Конституция бойынша Парламент қос палаталы құрылымда құрылды: Сенат және Ӛкілдер палатасының. Парламенттің екі палаталық құрылымының қажеттігі мен артықшылықтары: - біріншіден, екі палаталық құрылым заң жобасын пала-таларда екі қайтара талқылаудан ӛткізуді мүмкін ете отырып қабылданатын заңдардың сапасын жақсартуға мүмкіндік береді; - екіншіден, Парламенттің екі палаталы құрылымы жалпы мемлекеттік мүдделер шегінде түрлі аймақтардың ӛзіндік мүд-делерін ескеруді қамтамасыз етеді; - үшіншіден, депутаттардың талқылауларға тікелей қатысу-ын кеңейтеді; - тӛртіншіден, Парламенттің жүргізетін жұмыстарының кӛ-лемін арттырады. Палаталардың құрамы мен құрылу тәртібіне келсек, Сенат әр облыстан, республикалық маңызы бар қаладан және Шетелдердің астанасынан екі адамнан ӛкілдік ететін депу-таттардан құралады. Сенатта қоғамның ұлттық-мәдени және ӛзге де елеулі мүдделерінің білдірілуін қамтамасыз ету қажет-тілігі ескеріліп, Сенаттың он бес депутатын Республика Президенті тағайындайды. ШЕ Консти-туциясына енгізілген соңғы ӛзгертулерге дейін Президент Сенаттың жеті депутатын тағайындайтын әрі Ӛкілдер палатасының депутаттан тұрды. Алпыс жетi депутат бiр мандатты аумақтық сайлау округтерi бойынша сайланды, ал он депутат бара-бар ӛкiлдiк жүйесi бойынша партиялық тiзiмдер негiзiнде сайланды. Ӛкілдер палатасының бүгінде жүз жеті депутаттан тұрады, оның тоқсан сегіз депутатын сайлау жалпыға бірдей, тең және тӛте сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Ал, Ӛкілдердің тоғыз депутатын Қазақстан халқы Ассамблеясы сайлайды. Ӛкілдер палатасының палатасында депутаттар санының ӛсуі оның потен-циалын біршама кӛтереді, ал тоғыз депутатты Қазақстан халқы Ассамблеясының сайлауы Қазақстан халқы ӛкілдігін тағы да нығайтып, Ассамблеяның мәртебесін жоғарылатады. Жаңартылған Конституция саяси партиялардың рӛлін кӛтерді. Ӛкілдердің депутатын сайлау партиялық тізім бойынша жалпыға бірдей, тең және тікелей сайлау құқығы негізінде жасырын дауыс беру арқылы жүзеге асырылады. Сенат депутаттарының ӛкілеттік мерзімі - алты жыл, Mәжіліс депутаттарының ӛкілеттік мерзiмi - әртүрлі. Парламенттің ӛкі-леттік мерзімі кезекті сайланған Ӛкілдер палатасының депутаттарының ӛкілеттік мерзімімен айқындалады. Кезекті сайланған Парла-менттің ӛкілеттігі оның бірінші сессиясы ашылған кезден басталады және келесі сайланған Парламенттің біріншi сес-сиясы немесе отырысы жұмысының басталуымен аяқталады. Парламенттiң бiрiншi сессиясын Республика Президентi (АҚШ, ҚР т.б.) немесе үкімет басшысы (Ағылшын) сайлау қорытындылары жарияланған күннен бастап отыз күннен кешiктiрмей ша-қырады. Ал, Парламент депутаттарын сайлау қорытындылары туралы хабарды Орталық сайлау комиссиясы сайлау ӛткізілген күннен бастап он күннен кешіктірмей бұқаралық ақпарат құралдарында жариялайды. Екі палаталық құрылымның бекітілуіне орай Парламенттің қызметінің де екі нысаны анықталған – Палаталардың бірлескен отырысы және бӛлек отырыстары. Олай болса, Парламенттiң сессиясы оның Палаталарының бiрлескен және бӛлек отырыс-тары түрiнде ӛткiзiледi. Сессия – бұл Парламенттің ӛкілеттіктері жүзеге асырылатын оның қызметінің негізгі ұйымдық құқықтық нысаны. Оның екі түрі бар: кезекті және кезектен тыс.Парламенттiң кезектi сессиялары жылына бiр рет қыр-күйектiң бiрiншi жұмыс күнiнен бастап, маусымның соңғы жұмыс күнi бiткенше ӛткiзiледi. Тиісінше Парламенттің ӛкілет-тік мерзімі ішінде бес кезекті сессия ӛткізілуі керек. Парламенттiң сессиялары аралығындағы кезеңде Республика Президентi ӛз бастамасымен, Палаталар Тӛрағаларының немесе Парламент депутаттары жалпы санының кемiнде үштен бiрiнiң ұсынысымен Парламенттің кезектен тыс сессиясын шақыра алады. Онда сессияны шақыруға негiз болған мәселелер ғана қаралуы мүмкiн. Палата отырыстары заңды, құқылы болуы үшін кворум қажет етіледі. Кворум – бұл отырысты құқылы деп тану үшін оған тиісті палата депутаттарының белгілі бір санының қатысуы. Палаталардың бiрлескен және бӛлек отырыстары олар-ға әр Палата депутаттарының жалпы санының кемiнде үштен екiсi қатысқан жағдайда құқылы болады. Парламент құзыретін ӛзінің органдарының қызметiнде де жүзеге асырады. Заңнамаға сәйкес ондай органдар бірнешеу. Біріншіден - Парламентiнiң үйлестірушi органдары. Парламент-тiң үйлестiрушi органдары Палаталар тӛрағаларының жанынан құрылатын Сенаттың Бюросы және Мәжiлiстiң Бюросы болып табылады. Оның құрамына Палаталар тӛрағаларының орынба-сарлары, Палаталардың тұрақты комитеттерiнiң тӛрағалары кiредi. Ӛкілдер палатасының Бюросының құрамына Ӛкілдер палатасыныңте ӛкілдік ететін саяси партиялар фракцияларының жетекшілері де енеді. Бюро отырыстарын Палаталардың тӛрағалары қажетiне қарай ша-қырады. Оның негізгі қызметі - Палаталардың комитеттерi мен комиссияларының жұмысын үйлестiру. Екіншіден – Парламент-тiң жұмыс органдары. Парламенттiң жұмыс органдары Сенат пен Мәжiлiстің тұрақты комитеттерi, сондай-ақ Палаталардың бiрлескен комиссиялары болып табылады. Палаталардың тұрақ-ты комитеттерi заң жобалары жұмысын жүргiзу, Палаталардың құзырына қатысты мәселелердi алдын-ала қарап, дайындау үшiн құрылады. Палаталардың бiрлескен қызметiне қатысты мәселе-лердi шешу үшiн Сенат пен Мәжiлiс тепе-тең негiзде бiрлескен комиссиялар құруға хақылы. Тұрақты комитеттер мен комиссия-лар ӛз құзыретiндегi мәселелер бойынша қаулылар шығарады. Үшіншіден - Парламент жанындағы консультативтік-кеңесші орган-дар. Олар Парламенттің және оның Палаталарының құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша